Kroki w nieznane. Tom 5

Victor Contoski GAMBIT VON GOOMA

Van Goom’s Gambit

Gambitu Von Gooma nie znajdziecie w żadnej książce na temat otwarć szachowych. Moderne Schachtheorie Ludvika Pachmana po prostu go ignoruje. Autorytatywna Tieoria szachmatnych diebiutow Paula Keresa wspomina o nim tylko mimochodem w przypisie na stronie 239, radząc czytelnikom, żeby pod żadnym pozorem nie próbowali go stosować i na wszelki wypadek nie podaje o nim żadnych bliższych informacji. Archives doktora Maxa Euwe odnotowują go w skorowidzu pod inicjałami V. G. (Gambit), ale na szczęście nie podają strony. Dwudziestotomowa Chess Encyclopaedia (wydanie czwarte) stwierdza, że Von Goom jest postacią mityczną i zalicza go do tej samej grupy zjawisk co wilkołaki i wampiry. O jego gambicie nie ma nawet wzmianki. Wasilij Nikołajewicz Krylów gorąco poleca gambit Von Gooma w angielskim wydaniu swojej książki Russian Theory of the Opening, ale w rosyjskim wydaniu nie ma na ten temat ani słowa. Na szczęście Krylów nie znał — i nie zna nadal — samych ruchów, nie mógł więc ich polecić swoim amerykańskim czytelnikom. Gdyby to zrobił, zimna wojna byłaby skończona. Byłby to koniec Ameryki, a może nawet koniec świata.

Von Goom był jak większość odkrywców niepozornym człowiekiem i najprawdopodobniej dokonał swego odkrycia, jak większość odkrywców, przypadkiem. Był nieślubnym dzieckiem znanej aktorki i ważnej osobistości ze świata politycznego. To skandaliczne pochodzenie było zmorą jego młodych lat i gdy tylko zyskał do tego prawo, zmienił sobie nazwisko na Von Goom. Odmówił przyjęcia imienia, gdyż twierdził, że nie jest chrześcijaninem, co mogło się wówczas wydawać nieistotne, ale z czasem miało rzucić wiele światła na tę niecodzienną postać. Rósł szybko jako dziecko i w wieku dziesięciu lat osiągnął wzrost pięciu stóp i czterech cali. Uznał widocznie, że to mu wystarczy, bo dalej już nie rósł. Kiedy zmierzono jego ciało po nagłym zgonie, okazało się, że ma dokładnie pięć stóp i cztery cale. Wkrótce po tym, jak przestał rosnąć, przestał również mówić. Pracować nie przestał tylko dlatego, że nigdy nie zaczynał. Majątki rodziców pozwalały mu na zaspokojenie wszystkich potrzeb. Przy pierwszej okazji rzucił szkołę i następne dwadzieścia lat życia spędził na czytaniu fantastyki naukowej i zapuszczaniu wąsa na jednej połowie twarzy. Prawdopodobnie gdzieś w tym okresie zapoznał się z grą w szachy.

Piątego kwietnia 1997 roku po raz pierwszy wziął udział w turnieju szachowym. Były to mistrzostwa stanu Minnesota. Początkowo uczestnicy sądzili, że mają do czynienia z głuchoniemym. Później jednak sędzia główny ogłaszając zestawienie par pomylił się i przeczytał: „Białe — Kurt Brasket, czarne Van Goon”. „Von Goom” poprawił cichy, skrzypiący głos pełen bezdennego sarkazmu. W ten sposób Von Goom odezwał się po raz pierwszy od dwudziestu lat. Miał się odezwać jeszcze raz, przed śmiercią.

Von Goom nie wygrał mistrzostw stanu Minnesota. Przegrał z Brasketem w dwudziestym dziewiątym posunięciu. Następnie przegrał z George’em Barnesem po dwudziestu trzech ruchach, z K. N. Pedersenem po dziewiętnastu, Frederickiem G. Galvinem po siedmiu i z Jarnesem Seifertem po trzydziestu dziewięciu. Z doktorem Miltonem Ottesonem przegrał po trzech ruchach i z „Baby” George’em Jacksonem (który miał wówczas pięć lat) po stu dwóch. Zaraz potem wycofał się z rozgrywek szachowych na dwa lata.

Następny jego występ miał miejsce dwunastego grudnia 1999 roku w wielkim otwartym turnieju w Birmingham, gdzie również przegrał wszystkie partie. W tym samym roku wziął jeszcze udział w Festiwalu Szachowym we Fresno, w Kongresie Szachowym Stanów Wschodnich, w Turnieju Nadziei Krainy Brzoskwiń oraz w mistrzostwach Alaski. Bilans roku zamknął stosunkiem czterdzieści jeden do zera na korzyść swoich przeciwników.

Von Goom jednak nie zrażał się łatwo. Przez następne dwa i pół roku startował we wszystkich możliwych turniejach. Pieniądze nie grały roli, odległość nie była przeszkodą. Kupił sobie własny samolot i nauczył się latać, aby móc podróżować po całym kontynencie i grać w szachy wszędzie, gdzie to tylko możliwe. Pod koniec tego dwu i półletniego okresu wciąż jeszcze czekał na swoje pierwsze zwycięstwo.

I wtedy odkrył swój gambit. Samo odkrycie musiało być niewątpliwie dziełem przypadku, ale zasługę — czy też raczej hańbę — rozpracowania wariantów przypisać należy Von Goomowi. W toku swoich bluźnierczych eksperymentów przekonał się, że gambit można rozgrywać zarówno białymi jak i czarnymi. Nie było przeciwko niemu obrony. Musiał spędzić wiele przerażających nocy nad szachownicą, analizując sprawy, których człowiek nie powinien analizować. Odkrycie gambitu i wniosków z niego płynących okryło jego głowę siwizną, chociaż jego półwąs pozostał brudnorudy aż do śmierci, która zresztą była blisko.

Pierwszą okazją do wypróbowania gambitu stał się wielki otwarty turniej o mistrzostwo Nowego Jorku. Powszechnym faworytem był zaprawiony w bojach obrońca tytułu arcymistrz Miroslav Terminsky, chociaż serca publiczności były po stronie Johna George’a Batemana, mistrza wyższych uczelni, który jednocześnie grał w reprezentacyjnej drużynie piłki nożnej, był członkiem ekskluzywnej korporacji Phi Beta Kappa i najmłodszym członkiem Komisji Energii Atomowej. W tym czasie Von Goom był już znaną, raczej komiczną postacią w świecie szachowym. Ludzie przywykli do jego milczenia, samotnictwa, nawet do jego półwąsa. Kiedy podpisywał kartę zgłoszenia, kilku graczy zauważyło, że posiwiał, ale większość nie zwróciła na niego żadnej uwagi. W piętnaście minut od rozpoczęcia gry Von Goom wygrał pierwszą w życiu partię. Jego przeciwnik zmarł na atak serca.

Wygrał również drugą partię, gdy jego przeciwnik doznał nagłego rozstroju żołądka po pierwszych sześciu posunięciach. Trzeci przeciwnik wstał od stołu i z obrzydzeniem opuścił salę, by nigdy już nie zasiąść do szachów. Czwarty wybuchnął płaczem, błagając Von Gooma, by zaprzestał rozgrywania gambitu. Sędzia główny musiał biedaka wyprowadzić z sali. Kolejny przeciwnik po prostu siedział i wpatrywał się osłupiały w pozycję na szachownicy, aż przegrał przez niedoczas.

Po tym paśmie zwycięstw Von Goom znalazł się wśród liderów turnieju i jego następnym przeciwnikiem miał być mistrz wyższych uczelni John George Bateman, gracz agresywny i pełen temperamentu. Von Goom grał swój gambit, czy też ściślej mówiąc kontrgambit, gdyż przypadły mu czarne. Odpowiedź Johna George’a była równie niekonwencjonalna, co nieskuteczna: zerwał się na równe nogi, sięgnął przez stół, schwycił Von Gooma za koszulę i uderzył go w twarz. Ale na nic mu się to nie przydało. Von Goom padając wykonał następny ruch. John George Bateman, który w życiu nie wiedział, co to choroba, dostał ataku epilepsji.

W ten sposób Von Goom, któremu nigdy dotąd nie zdarzyło się wygrać w szachy, miał stanąć do finałowej walki z zaprawionym w bojach arcymistrzem Miroslavem Terminskym. Na nieszczęście partia była demonstrowana licznie zgromadzonym widzom na wielkiej tablicy ustawionej w końcu sali. W atmosferze pełnej napięcia zawodnicy zasiedli do gry. Z piersi widzów wydarł się jęk przerażenia na widok wstępnych ruchów gambitu Von Gooma. Potem zapadło milczenie, długie, nieprzerwane milczenie. Reporter, który wpadł pod koniec dnia, żeby przeprowadzić wywiad ze zwycięzcą, stwierdził ze zdumieniem, że zarówno widzowie jak i uczestnicy turnieju skamienieli. Jedynie Terminsky ocalał z pogromu. Szczęśliwiec wykręcił się utratą zmysłów.

Kilka jeszcze podobnych wyników w turniejach i Von Goom walkowerem został szachowym mistrzem Ameryki. Jako taki otrzymał zaproszenie do udziału w turnieju pretendentów. Zwycięzca tego turnieju miał grać o mistrzostwo świata z aktualnym mistrzem doktorem Fieorintoszkinem, pisarzem, humanistą i laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. Niektórzy przedstawiciele Międzynarodowej Federacji Szachowej zaczęli mówić o zakazie stosowania gambitu, ale Von Goom złożył im wizyty o północy i zademonstrował im swój gambit, po czym zniknęli z powierzchni ziemi. Wyglądało na to, że droga do mistrzostwa świata stoi przed nim otworem.

Von Goom nie wiedział jednak, że w noc poprzedzającą jego przybycie do Portoroż w Jugosławii, gdzie miał się odbyć turniej, Międzynarodowa Federacja Szachowa zwołała tajne posiedzenie. Najtęższe mózgi świata zebrały się, aby znaleźć odpowiedź na gambit Von Gooma — i znalazły. Następnego wieczoru najwybitniejsze umysły pokolenia, czołowi arcymistrzowie świata, wyprowadzili Von Gooma do lasu i zastrzelili go. Wielki humanista doktor Fieorintoszkin spojrzał na ciało i powiedział: „Tak oto miłosierna śmierć dosięgła Van Goona”.,Von Gooma” poprawił cichy, skrzypiący głos pełen bezdennego sarkazmu. Wówczas czołowi arcymistrzowie strzelili powtórnie i ukryli jego ciało w płytkim grobie tak przemyślnie, że nie odnaleziono go do dzisiaj. Ostatecznie były to najwybitniejsze umysły świata.

A co można powiedzieć o gambicie Von Gooma? Szachy są grą logiczną. Trzydzieści dwie figury poruszają się po szachownicy złożonej z sześćdziesięciu czterech pól, ciemnych i jasnych na przemian. Poruszając się tworzą pewne układy. Jedne z tych układów są przyjemne dla logicznego umysłu, inne nie. Wykazują one, do czego człowiek jest zdolny, a co przekracza jego możliwości. Weźmy jakąkolwiek pozycję figur na szachownicy. Zazwyczaj zdradza ona logiczne plany grających, ich strategię gry na zwycięstwo albo na remis i ich osobowości. Jeżeli widzimy pozycję przyjętego gambitu królewskiego, wiemy, że obaj gracze są taktykami, że gra będzie krótka, ale zacięta. Natomiast nie przyjęty gambit hetmański mówi nam, że gracze są strategami, obliczającymi drobne korzyści, takie jak osłabienie pojedynczego piona albo umieszczenie gońca na półotwartej linii. Na podstawie takich układów — miłych, albo niemiłych dla oka — można bardzo wiele powiedzieć nie tylko o grze i grających, lecz także o człowieku w ogóle, a może nawet o porządku Wszechświata.

Przypuśćmy teraz, że ktoś przypadkiem albo rozmyślnie odkrywa układ figur na szachownicy, który jest bardziej niż niemiły, nieludzki układ, który mówi straszliwe rzeczy o umyśle gracza, o człowieku w ogóle i o porządku Wszechświata. Przypuśćmy, że każdy normalny człowiek, który raz ujrzy taki układ, nigdy już nie będzie normalny. Niewątpliwie taki właśnie układ musiał tworzyć gambit Von Gooma.

Chciałbym, aby ta opowieść kończyła się w tym miejscu, ale obawiam się, że nie będzie to koniec na długo. Historia dowodzi, że tego, co raz zostało odkryte, nie można zakryć z powrotem. Dwa miesiące temu w Camden w stanie New Jersey znaleziono czterdziestotrzyletniego mężczyznę skamieniałego nad szachownicą. W Salt Lake City mistrz stanu Utah nagle zwariował. A w zeszłym tygodniu w Minneapolis kobieta studiująca szachy urodziła nagle bliźnięta, chociaż wcale nie była w ciąży.

Jeżeli chodzi o mnie, to kończę z szachami.

Przełożył Lech Jęczmyk