Kruistocht in spijkerbroek

9. Het volksgericht

Toen Carolus met zijn jagers in het kamp terugkeerde, trof hij daar een ongewone rust aan. De meisjes roerden zwijgend in de kookpotten. Anderen stapelden gedroogde en gerookte vis opeen en bonden die met strengen hennep bij elkaar tot bundels. Zelfs de kleintjes waren stil. Ze speelden met poppetjes van sparappels, met stokjes en takjes, met alles wat zij gewoonlijk als speelgoed benutten, maar ze schreeuwden niet, ze buitelden niet over elkaar…

‘Wat is hier aan de hand?’ informeerde Carolus ongerust. ‘Jullie kijken of er een begrafenis plaatsvindt.’

De kinderen zwegen schuw.

Carolus was beledigd. De terugkeer van de jagers bracht op andere dagen het hele kamp op de been. Dan was er opwinding, bewondering. De kleine Carolus kon dat moeilijk missen.

Boos wierp hij zijn buit neer en ging op zoek naar Rudolf. Die zou wel kunnen verklaren wat de bedrukte stemming betekende. Maar nergens zag hij de lange gestalte van zijn vriend, nergens hoorde hij de bekende stem bevelen geven. Wel zag hij in de verte een oploop van kinderen. Driftig stapte hij erop af.

‘Wat is er gebeurd? Ongelukken? Heeft iemand hulp nodig?’

De kinderen weken opzij en nu zag Carolus de gezochte zitten. Moederziel alleen, terwijl een wijde kring om hem was opengelaten. Rudolf scheen te bidden. Hij hield het hoofd gebogen en keek niet op of om. Zelfs niet toen Carolus zijn kleine, sierlijke gestalte recht voor hem plantte en riep: ‘Rudolf van Amstelveen! Kijk je koning aan als hij tot je spreekt. Wat is er gebeurd?’ En toen vergat hij al zijn waardigheid, hij knielde neer, greep Dolf bij de handen en fluisterde angstig: ‘Je bent toch niet ziek? O, Rudolf, je moet bij ons blijven, hoor!’

Dolf hief het hoofd op.

‘Carolus…’

‘Wat is er aan de hand? Is er een overval op het kamp geweest? Ben je gewond? Zeg dan toch wat!’

‘Ik ben in staat van beschuldiging gesteld, Carolus. Vanavond zal Dom Anselmus bewijzen dat ik een ketter en duivelsdienaar ben.’

‘Jij? Mijn trouwste vazal, mijn beste vriend?’ gilde Carolus. Hij zwaaide met zijn armen, sprong opgewonden rond. ‘Dat mag niet gebeuren. Ik, de koning van Jeruzalem, zal het verhinderen. Wat een bespottelijke aantijging is dat. Wie heeft je aangeklaagd? Ik zal hem laten vierendelen, in de kerker zal ik hem laten werpen! Om genade zal hij smeken! Zeg op, wie heeft jou durven beschuldigen?’

‘Nicolaas.’

Met stomheid geslagen bleef Carolus midden in zijn dans op één been staan. Langzaam sloot hij de mond, liet zijn geheven been zakken en probeerde de mededeling te verwerken. Toen schudde hij vastbesloten het hoofd.

‘Dat is een misverstand. Het kan best zijn dat een domme jongen die toevallig Nicolaas heet, je heeft aangeklaagd, maar daarvan moet je je niets aantrekken. Er lopen hier zoveel botteriken rond. Ze zeggen soms de dolste dingen en verzinnen de malste streken. Dat is kinderspel, Rudolf.’

Dolf schudde het hoofd.

‘Er is maar één Nicolaas hier die het tegen mij durft op te nemen.’

‘Onze Nicolaas?’

‘Wie anders?’

‘Maar dat kan niet, dat is waanzin. Zoiets onmogelijks heb ik nog nooit gehoord. Terwijl ik me bezighoud met de jacht, zitten ze hier achter mijn rug tegen mijn vazallen te stoken… dat kan ik niet toestaan.’

Als een pijl uit een van zijn eigen bogen schoot de kittige Carolus weg om bij de tent verhaal te gaan halen. Dolf keek hem lachend na. Als er in het kamp één kind was van wie hij meer hield dan van Mariecke, dan was het wel de kleine Carolus, de spring-in-’t-veld met het gouden hart. Maar Dolf wist ook dat de kleine jager machteloos was als het aankwam op ernstige conflicten. Hij kon verbazend goed koninkje spelen, hij was snel, handig en vindingrijk en iedereen bewonderde hem. Maar Carolus was te grappig om hem ernstig te nemen. Hij was een mooi aangekleed clowntje, een zonnige buitelaar. Voor Anselmus was de kleine koning geen partij. Anselmus zou de schouders ophalen en gewoon doorzetten.

De vissers keerden terug, met Leonardo en Dom Thaddeus. Zij vonden het kamp minder stil dan de jagers, want ook de leerlooiers waren hongerig teruggekomen van de beek. Het bericht van het aanstaande proces had hen in grote opwinding gebracht. Frank hield voor zijn groep een vurige redevoering en zwaaide met Dolfs broodmes, dat hij geleend had. Peter zette de vissers op, om terstond protest aan te tekenen tegen de beschuldiging. Mariecke, die even later met een deel van de knokploeg en vele meisjes terugkeerde met manden vol bessen, knollen en kruiden, wilde meteen naar Dolf snellen, maar Dom Thaddeus hield haar tegen.

‘Wacht,’ zei hij streng.

‘Waarom?’ riep ze wild. ‘Hoe durven ze Rudolf van Amstelveen te beschuldigen? O, moge God hen straffen!’

‘God zou Nicolaas moeten straffen?’ riep Thaddeus ontzet. Doodsbleek staarde Mariecke de priester aan.

‘Nicolaas?’ vroeg ze schril.

‘Nicolaas en Dom Anselmus hebben de beschuldiging uitgesproken en zij zullen vanavond de bewijzen leveren.’

Mariecke snoof minachtend.

‘Er valt niets te bewijzen. Rudolf is geen ketter.’

‘Ach Mariecke toch… jij weet dat hij dat wél is.’

‘Het kan me niet schelen,’ gilde Mariecke stampvoetend. ‘Als ze Rudolf tot de brandstapel veroordelen, dan zal ik samen met hem sterven.’

‘Laat ons bidden,’ stelde Dom Thaddeus trillend voor.

‘Ik wil niet bidden, ik wil naar Rudolf,’ schreeuwde Mariecke en liep weg.

Ze bracht Dolf zijn eten en bleef zwijgend bij hem zitten, twee uur lang, terwijl Leonardo over het kamp zwierf en de stemming peilde. De kinderen wisten nauwelijks wat ze ervan denken moesten. De meesten gaven toe dat ze Rudolf altijd al ‘vreemd’ hadden gevonden en niet erg vroom. Maar ze vonden ook dat Leonardo gelijk had, toen hij hen aanmaande om trouw te blijven aan hun heer — hun nieuwe heer: Rudolf van Amstelveen. En tegelijkertijd rilden ze van angst als ze het woord ketter hoorden en zich trachtten voor te stellen wat het betekende om een duivelsdienaar te zijn…

Maar vooral Dom Thaddeus kreeg het moeilijk. De gedachte dat Rudolf in groot gevaar verkeerde, deed zijn hart samenkrimpen. Tegelijk wist hij dat de beschuldiging van ketterij wáár was. Dwars door zijn twijfels heen dook een zeer nuchtere gedachte op: Het was te verwachten dat Rudolf en Anselmus een keer in botsing zouden komen, maar dat het juist nu moest gebeuren had ik niet verwacht. Het lijkt wel of het conflict op het verkeerde moment is uitgebroken.

Thaddeus had gelijk. Grimmig en met grote passen beende Anselmus over het kamp, angstig nagestaard door honderden kinderogen. Hij was woedend. Tot nu toe was hij een openbare confrontatie met Rudolf zorgvuldig uit de weg gegaan. Hun meningsverschillen had hij zoveel mogelijk in de tent met Rudolf uitgevochten. Want het kinderleger had de jongen nog nodig. Steenhard en dreigend rezen achter het kamp de Alpen op. Als iemand in staat was hen veilig over die bergmuren te leiden, was het Rudolf van Amstelveen. Eigenlijk vond Anselmus het prachtig dat de jongen zoveel moeite deed, zonder dat hij kon vermoeden waarvoor! De beschuldiging van ketterij en godslastering was de monnik als het ware tegen zijn wil ontsnapt, jammer genoeg in het bijzijn van honderden kinderen. En Nicolaas, die domoor, had er nog een schepje bovenop gegooid. Nu konden ze niet meer terug. Nu moest Anselmus wel aansturen op Rudolfs ondergang.

Dom Anselmus koos de plek waar het proces zou plaatsvinden met veel zorg. Niet ver van het kamp lag een veld dat licht helde in de richting van het meertje. Daarop zou ruimte zijn voor zeker achtduizend toeschouwers. Er lag een groot rotsblok, bijna aan het einde.

Op die rots ging Nicolaas zitten, in stralend wit. Naast hem, met bungelende beentjes, maar in vol ornaat, nam Carolus plaats. Alles wat hij aan indrukwekkends bezat, had de kleine koning aangetrokken: zijn mooie, rode mantel, zijn met zilver beslagen gordel, de fraaie dolk, zijn baret met pluimen. Naast Carolus zat Dom Johannis, die zich zichtbaar ongelukkig voelde. Naast Nicolaas zat Dom Anselmus. Aan de voet van het rotsblok zaten de andere kinderen van edel bloed.

In een halve kring achter deze ‘rechtbank’ stonden honderd ordebewakers elk met een brandende fakkel, want de schemering viel al in. De jongens stonden recht, strak voor zich uit kijkend.

Voor de grote steen was een flinke ruimte opengelaten en daar stond Dolf. Moederziel alleen. Achter zijn rug vulden duizenden en nog eens duizenden kinderen de rest van het veld. De kleintjes vooraan, de groteren wat verder naar achteren, maar omdat de grond opliep, konden zelfs de achtersten alles zien wat er zou gebeuren.

Middeleeuwers waren verzot op plechtigheden en vertoon van macht. Ook al ging het deze avond om het leven van Rudolf van Amstelveen, die zij vereerden, toch genoten de kinderen van de rol die zij mochten spelen. Dat wist Anselmus, en daarom had hij zich voorgenomen er een prachtige voorstelling van te maken en al die kinderen eens en voorgoed in te prenten wie hier eigenlijk de baas was.

Nicolaas opende het proces door op de steen te gaan staan en de beschuldiging uit te spreken. Zijn schelle stem droeg ver.

‘Het is komen vast te staan dat Rudolf Wega van Amstelveen een bondgenoot is van de Satan. Hij heeft zich verbonden met joden en tovenaars. Hij brengt heidense offers aan duivels en demonen. Hij heeft het heilige kinderleger willen vernietigen met ziekte en pestilentie. Hij…’

Dolf hief snel een hand op en riep: ‘Daarvan staat nog helemaal niets vast, Nicolaas. Je zult het moeten bewijzen.’

Een gemor steeg op uit de machtige kinderschaar. Een verdachte moest zijn mond houden en mocht alleen spreken als hem iets werd gevraagd.

Nu ging ook Dom Anselmus staan en donderde: ‘Rudolf, is het waar dat je afkomstig bent uit het graafschap Holland, ver weg in het Noorden?’

‘Dat is waar,’ zei Dolf kalm. Hij was opeens niet bang meer. Een fantastisch proces als dit kon niet echt zijn — hij had het gevoel alsof hij optrad in een spannende tv-serie, en zoals bekend liepen televisiefilms altijd goed af voor de held.

Natuurlijk wist Dolf ook dat hij zichzelf daarbij voor de gek hield. Het was wel degelijk ernst. Maar hij had de illusie nodig om zijn kalmte te kunnen bewaren.

‘Is het ook waar dat je je in Spiers bij ons hebt aangesloten en niet meteen in Keulen?’ ging Anselmus verder met het verhoor.

‘Ja.’

‘Hoe kwam je in Spiers?’

‘Ik was op reis,’ zei Dolf.

‘Alleen?’ klonk het ongelovig.

‘Samen met mijn goede vriend Leonardo Fibonacci was ik op weg naar Bologna.’

‘Kan Leonardo, de zoon van de koopman Bonacci, die verklaring bevestigen?’

Zwijgend trad de student in de lichtkring. Hij leunde lichtjes op zijn knots en keek rustig naar de aanklagers.

‘Hier ben ik.’

‘Waar ontmoette je Rudolf van Amstelveen?’

‘Toen ik van Parijs op weg was naar het zuidoosten. Rudolf van Amstelveen redde mijn leven toen ik werd overvallen door struikrovers. Aan zijn moed dank ik het dat ik hier sta en kan getuigen van zijn eerlijkheid, vroomheid en verstand.’

De kinderen murmelden. Ze waren dol op Leonardo en vooral op zijn ezel die zo dikwijls gewonde of uitgeputte kinderen had gedragen. ‘Vertel ons waarom jullie beiden je aansloten bij de Kinderkruistocht,’ gebood Anselmus stug.

‘Kort voor Spiers stuitten we op het kinderleger. We ontfermden ons over enige achterblijvers en mochten toen de stad niet in. Omdat de kinderen dezelfde weg volgden, sloten we ons aan.’

‘Ik zie de noodzaak daarvan niet in,’ hoonde Anselmus.

‘Nou, maar ik wel,’ antwoordde Leonardo kalm. ‘Deze kinderen waren prijsgegeven aan een onnoemelijk lijden. We zagen hoe slecht ze gekleed waren, hoe zij voortstrompelden op bloedende voeten, hoe sommigen dood neervielen langs de weg en zelfs niet begraven werden! We dachten: de leiding faalt, wij zijn hier nodig. En we wáren nodig, dat kan ik u verzekeren. Daarom begonnen we onmiddellijk die kinderen te leren hoe ze voor zichzelf konden zorgen. Daarbij hebben Rudolf en ik onszelf niet gespaard. Wij deden onze christenplicht — wij wel!’

Boem, die zat! Van aanklager dreigde Anselmus nu beschuldigde te worden. De monnik rook het gevaar en gebood Leonardo zich weer terug te trekken.

‘Daarmee is dus komen vast te staan dat zowel Rudolf van Amstelveen als Leonardo van Pisa zich onderweg bij ons heeft aangesloten. Mooi! Velen hebben zich onderweg bij ons gevoegd en allen waren welkom. Maar, Rudolf, wie heeft jou daarbij het recht gegeven om ongevraagd de leiding van onze kruistocht op je te nemen? Wie heeft jou het recht gegeven om deze kinderen te commanderen?’

Dolf wierp het hoofd in de nek.

‘Niemand,’ zei hij helder. ‘Dat recht heb ik mijzelf gegeven. Daarbij heb ik de kinderen hun werk laten kiezen. Nooit heb ik één kind gedwongen datgene te doen wat het niet wilde doen. En voor deze bewering heb ik achtduizend getuigen.’

De kinderen juichten en klapten in de handen. Ze genoten van harte. Maar Anselmus was niet gemakkelijk te verslaan en Dolf wist dat.

‘Durf je te ontkennen, Rudolf van Amstelveen, dat je over bovenmenselijke krachten beschikt?’

‘Jazeker durf ik dat te ontkennen,’ dreunde Dolf. ‘Ik ben ook maar een gewoon mensenkind. Bij een worstelwedstrijd zou ik van Bertho verliezen. Bij een toernooi zou ik de mindere zijn van Carolus. Wanneer we een zwemwedstrijd zouden houden, zouden Peter en zeker twintig andere jongens mij ruimschoots verslaan. En als u geleerd genoeg zou zijn om onze wetenschappelijke kennis te peilen, zou u spoedig ontdekken dat de student Leonardo veel meer weet dan ik. Ik bezit alleen een goed verstand en een sterk lichaam. Is dat een misdaad? Sinds wanneer dan wel?’

De kinderen gierden. Dolf hief een hand op en verzocht om stilte.

‘Ik ben sterk en word niet gauw ziek. Nogmaals, is dat een zonde? Gezondheid, verstand en kracht zijn geschenken van God, waarvoor we Hem niet genoeg kunnen danken. Ik dank God er elke dag opnieuw voor.’ Ziezo, nu stond ook zijn vroomheid vast — dacht hij. Dom Anselmus lachte honend.

‘Jij dankt God? Wanneer dan? Ruim vier weken heb je in ons midden vertoefd. Weinigen hebben je ooit zien bidden. Ik heb gezien hoe je godshuizen en kapelletjes voorbijliep zonder zelfs het kruisteken te maken! Rudolf van Amstelveen, deze achtduizend kindertjes kunnen getuigen dat je een goddeloze bent!’

Dolf had geen zin om zich te verzetten tegen juiste feiten. Hij riep: ‘Ik heb God niet gediend met uiterlijk vertoon. Ik heb God gediend met mijn hart.’

‘Goed gesproken, mijn zoon,’ knikte Dom Johannis hartelijk.

Maar de kinderen waren ermee opgehouden Dolf toe te juichen en daardoor voelde de jongen zich onzeker worden.

‘Voor bidden had je geen tijd, hè?’ snauwde Anselmus. ‘Je had het veel te druk met de grote heer te spelen, nietwaar?’

Dolf stampvoette.

‘U zanikt!’ riep hij uit. ‘Wat kan het u of al die kinderen hier eigenlijk schelen waar ik vandaan kom en hoeveel keer per dag ik een kruis sla? Dat is mijn zaak! Waar het om gaat, is of ik die kinderen kwaad heb gedaan, ja of nee. En dat heb ik niet!’ Hij draaide zich om en spreidde de armen uit. ‘Kinderen, heb ik jullie de zweep laten voelen, heb ik jullie geslagen, geschopt, gevloekt?’

‘Nee, nee, nee,’ brulden ze geestdriftig. Even was Dolf weer de kampioen, de grote held van het kinderleger.

‘Heb ik jullie te eten gegeven?’

‘Ja, ja, ja,’ dreunden ze massaal.

‘Wie heeft de zieken verpleegd, de Scharlaken Dood verjaagd, de kleinen en zwakken beschermd?’

‘Rudolf van Amstelveen!’ gilden ze uitzinnig. ‘Lang leve Rudolf!’

Ik heb het gewonnen, dacht hij opgelucht. Maar opnieuw vergiste hij zich.

‘Stilte!’ donderde Anselmus. De kinderen, blij dat de voorstelling nog niet was afgelopen en dat de strijd zou worden voortgezet, kalmeerden op slag.

De monnik haalde diep adem en sprak snijdend: ‘Ik zal jullie vertellen, lieve kinderen, wat Rudolf van Amstelveen in werkelijkheid heeft gedaan, onder het voorwendsel jullie te willen helpen. Hij heeft, met duivelse sluwheid, geprobeerd ons van de goede weg af te brengen. Keer op keer heeft hij ons oponthoud bezorgd. Want hij wil niet dat we ooit in Jeruzalem aankomen. Hij heeft boze geruchten verspreid en zijn vrienden opgehitst tegen Nicolaas. Hij heeft openlijk verklaard dat het niet waar is dat Nicolaas een door God uitverkoren jongen is. Hij heeft gezegd dat de zee niet voor Nicolaas zal wijken, maar dat de golven het hele kinderleger zullen verzwelgen. Kinderen, luistert naar mij, luistert naar jullie gewijde raadsman. Willen jullie naar Jeruzalem, naar de Witte Stad die ontheiligd wordt door de duivelse Saracenen?’

‘Ja!’ loeiden de kinderen. ‘Naar Jeruzalem!’

‘Welke straf moeten wij dan geven aan hem die tracht ons van onze heilige missie af te houden?’

‘Sla hem dood. Op de brandstapel met hem. Gooi hem in het meer met gebonden handen. Rooster hem boven een zacht vuur…!’ Onuitputtelijk waren ze in het verzinnen van kwellingen en executies. Radbraken, ophangen, in een afgrond werpen, hem laten vierendelen door de ossen. O, ze waren zo vindingrijk! Dachten ze niet na? Wilden ze opeens de kameraad vernietigen die zij een minuut geleden nog hadden toegejuicht? Dolf begreep er niets van. Het zweet brak hem uit en hij voelde zijn knieën knikken. Wild zwaaide hij met de armen: ‘Bewijs het! Bewijs, dat ik het kinderleger wil verhinderen Jeruzalem te bereiken!’

Zijn stem verdronk bijna in het tumult om hem heen.

Toch betekende de uitbarsting van de kinderen eigenlijk niets. Ze gaven gewoon antwoord op een vraag die hun was gesteld. Daarbij brachten ze tot uiting hoe ze dachten over ieder die hun vaste wil om naar Jeruzalem te gaan, zou proberen te dwarsbomen. Hun woede was niet rechtstreeks gericht tegen Rudolf van Amstelveen, maar dat begreep de jongen niet. De klap van wat hij als hun ondankbaarheid beschouwde, was te hard aangekomen. Nu vocht hij niet langer voor hun welzijn, maar voor zijn eigen huid.

‘Bewijs het!’ donderde hij boven alles uit. ‘Aan louter beweringen hebben we niets. Iemand beschuldigen is niet moeilijk, maar lever de bewijzen.’

‘Geduld,’ snauwde Anselmus, die het verstaan had. Middeleeuwers namen rustig de tijd voor zoiets gewichtigs als een volksgericht. ‘Ik zál het bewijzen. Luistert, kinderen, luistert naar mij.’

De ordebewakers, de ploegen van Frank en Peter hadden intussen de wild geworden kinderen weer enigszins tot zwijgen gebracht. Gespannen volgden ze het verdere verloop van het proces.

‘Rudolf van Amstelveen, antwoord mij naar waarheid,’ zei Anselmus, toen het weer rustig was geworden. ‘Heb jij niet, met Satans hulp, in één nacht honderden broden gebakken?’

‘Die broden werden gebakken door Gardulf uit Rottweil. Zijn knechten, mijn vrienden en ik hebben hem daarbij geholpen. Die broden heb ik duur betaald met alles wat ik nog aan Hollands geld bezat.’

‘Hoe kwam jij aan zoveel geld om achthonderd broden te betalen?’

Dolf haalde minachtend de schouders op.

‘Welke student van goede afkomst gaat de lange reis van Holland naar Bologna maken, zonder zich te voorzien van voldoende reisgeld? Mijn vader is een rijk man…’

Dat maakte precies zoveel indruk op de kinderen als Dolf had gehoopt.

‘Gardulf, de bakker, staat in Rottweil bekend als een heiden,’ schreeuwde Anselmus. ‘Hij draagt ook een heidense naam.’

‘Onzin,’ riep Dolf. ‘Gardulf is net zo min een heiden als u dat bent, Dom Anselmus. De man is van Ierse afkomst. En u zou moeten wéten dat Ierland een bolwerk is van het christelijk geloof en dat het enige eeuwen geleden juist de Ieren zijn geweest die het geloof in Europa hebben verspreid. U zou moeten weten dat de Ieren tientallen prachtige abdijen hebben gesticht van waaruit het christendom zijn zegetocht over Frankische en Duitse landen kon beginnen. Als u dat niet weet, bent u nog dommer dan ik dacht.’

‘Rudolf van Amstelveen spreekt de waarheid,’ klonk opeens Dom Thaddeus’ stem uit de massa kinderen. ‘De Kerk heeft aan de Ierse zendelingen veel te danken. Het is een eer om van Ierse afkomst te zijn.’

Dolf grijnsde breed.

‘Hoe wist jij dat bakker Gardulf van Ierse afkomst is?’ vroeg Anselmus, toch even van zijn stuk gebracht.

Ik zag het aan zijn haar en zijn ogen, dacht Dolf, maar hij antwoordde: ‘Dat vertelde hij mij in de nacht toen wij zij aan zij broden stonden te bakken voor de kinderen.’

De herinnering aan het wonder van de broden was nog vers. Weinig kinderen hadden zich die ochtend in de vraag verdiept waar het heerlijke ontbijt vandaan was gekomen. Nu wisten ze het allemaal. Rudolf van Amstelveen had ervoor gezorgd. Aan Rudolf kon je zulke dingen overlaten, die wist op alles raad, zelfs op de honger. Ze mompelden en fluisterden onder elkaar, blij met zo’n machtige beschermer.

‘Die broden waren vergiftigd,’ gilde Dom Anselmus plotseling. ‘Van dat moment af hadden we te kampen met de Scharlaken Dood.’

‘Dat is een leugen,’ brulde Dolf woedend. ‘Voordat de broden in het kamp kwamen, waren er al bijna dertig kinderen zwaar ziek. Alle kinderen hebben er van gegeten, u ook, Dom Anselmus, en ik en Leonardo en Dom Thaddeus — en werden wij ziek? Het smaakte ons uitstekend. Ge weet, Dom Anselmus, dat niet ik de ziekte in het kamp bracht. Ge weet dat ik de ziekte juist heb verjaagd. Maar omdat ge mij haat, draait ge nu de zaken om. Dat is geen rechtspreken, dat is een schurkenstreek.’

Dat was fout. Dolf voelde het meteen. Hij moest voorzichtiger zijn met zijn antwoorden, maar dat kon hij niet meer opbrengen. Alle overleg en sluwheid hadden hem verlaten. Zijn twintigste-eeuwse vrijheidsgevoel kwam in opstand tegen deze komedie. Al ging het om zijn hachje, de waarheid zou hij uitschreeuwen.

‘Hoe waag je het, onverlaat, om een gewijde priester een leugenaar te noemen,’ krijste Nicolaas plotseling.

‘Ik durf nog veel meer,’ schreeuwde Dolf over zijn toeren. ‘Al jullie beweringen en beschuldigingen slaan nergens op. Het zijn leugens — en deze kinderen weten dat. Ik probeer ze niet tegen te houden om naar Genua te gaan. Waarom zou ik? Ik ga zelf mee. Ik wil het wonder ook zien gebeuren. Ik wil erbij zijn als Nicolaas voor de zee staat, de armen uitstrekt en de zee laat droogvallen. Wie zou daarvan geen getuige willen zijn?’

‘Waarom probeer je ons dan voortdurend oponthoud te bezorgen?’ viel Anselmus snijdend in.

‘Ik bezorg jullie oponthoud, omdat mijn eer het mij verbiedt de zieken en zwakken hulpeloos achter te laten. Omdat mijn eer het mij verbiedt kinderen onderweg van honger te laten omkomen. Alleen daarom! Als dat een zonde is, als deze zorg voor mijn medekinderen slecht is, dan ben ik bereid boete te doen. Maar ik ben niet bereid mij te laten uitschelden door de mensen die de leiding van deze Kinderkruistocht op zich hebben genomen, maar die niet in staat bleken voor de hun toevertrouwde kinderen te zorgen!’

Achter zich hoorde hij instemmend rumoer. Het ging weer goed.

‘Je beledigt mij, Rudolf van Amstelveen. En je beledigt God.’

‘Dat is niet waar. Door voor Gods kinderen te zorgen heb ik God niet beledigd.’

Eensklaps wees Dolf op de verschrikte Nicolaas.

‘Hij daar, Nicolaas de herdersknaap, is een heilige. Hij heeft de stemmen van de engelen gehoord. Laat hij zeggen of de bewijzen die Dom Anselmus zogenaamd naar voren heeft gebracht, voldoende zijn om mij te veroordelen. Ik zal me aan de uitspraak van Nicolaas onderwerpen.’

Dolf had er genoeg van en trachtte de zaak te forceren. Hij rekende daarbij op Nicolaas’ weifelmoedigheid, al wist hij dat hij hoog spel speelde. Als Nicolaas de zijde van Anselmus koos, dan zou hij, Dolf, verloren zijn. Maar zou de herdersjongen dat durven? Uit het lawaai achter hem kon Dolf opmaken dat het merendeel van de kinderen op zijn hand was. Nicolaas was niet gek, die had dat ongetwijfeld ook gemerkt. Zou hij de kinderen durven te trotseren?

Strak keek hij naar Nicolaas, die verbouwereerd was gaan zitten en zich zeer onbehaaglijk voelde. Omdat Dolf met zijn rug naar de kindermassa stond, zag hij niet hoe Frank met een grote troep jongens naar voren was getreden. Het befaamde broodmes, waarmee hij de hele dag had gewerkt, hield de kleine leerlooier in de hand, het lemmet flikkerde in het licht van de toortsen. De andere jongens hielden vlijmscherpe stenen en stukken ijzer in de hand, waarmee ze het leer bewerkt hadden. Aan de andere zijde, schuin achter Dolf, was Leonardo weer naar voren gekomen, met Mariecke en Peter, gevolgd door vele jongens en meisjes met korte lansen, roestige naalden, stukken touw met harde knopen aan het uiteinde. Fredo, staande naast de honderd jongens met toortsen, had de hand opgeheven, alsof hij elk ogenblik een bevel kon gaan geven.

Toch was het doodstil. De kinderen stonden in het licht en wachtten op de uitspraak van Nicolaas. Deze voelde de dreiging die van hen uitging. Ook de beide monniken op de steen zagen de tekenen van muiterij. Anselmus verbleekte. Johannis glimlachte, vouwde vroom de handen, zodat het leek of hij God wilde vragen Nicolaas de wijsheid te schenken voor een rechtvaardig oordeel. De spanning nam toe.

Maar nog iemand vond het nodig om druk uit te oefenen: Carolus. Terwijl Nicolaas in gedachten verdiept zat om de ‘bewijzen’ die Anselmus had opgesomd, af te wegen, krabbelde de kleine koning van Jeruzalem overeind. Zijn rode mantel gloeide in het licht van de flambouwen, de zilveren stiksels van zijn gordel schitterden. Hij bood een prachtige aanblik.

‘Ik protesteer tegen de wijze waarop dit proces wordt gevoerd,’ riep hij luid. ‘Het is niet de taak van priesters of van Nicolaas om recht te spreken. Dat is de taak van een koning. Ik ben jullie toekomstige koning en ik zal niet dulden dat in mijn rijk onschuldigen worden veroordeeld of dat de besten onder ons worden vermoord. Luistert naar mij, kinderen van Jeruzalem. Ik verklaar Rudolf van Amstelveen onschuldig aan ketterij, godslastering en heidense praktijken, want hij is een groot leider, een eerlijke jongen en mijn trouwste vazal. Ik verklaar hem wel schuldig aan gebrek aan eerbied, en schuldig aan hovaardij en brutaliteit. Dat zijn geen halsmisdaden, dat zijn kleine zonden waaraan wij ons allemaal wel eens schuldig maken. Daarom, Rudolf van Amstelveen, gebied ik je te knielen voor deze rechtbank en aan Dom Anselmus te vragen of hij je de beledigingen wil vergeven die jij hem vanavond hebt aangedaan.’

Eigenlijk was dat een bijzonder slimme ingreep van de kleine Carolus, en de zaak had op die manier goed kunnen aflopen, waarbij het rechtsgevoel van alle kinderen zou zijn bevredigd. Dolf keek verwonderd naar de kittige Carolus op en knikte. Ook hij vond dat de kleine koning gelijk had en dat het conflict op die manier snel uit de wereld zou zijn geholpen. Hij deed al een pas naar voren…

Maar Carolus’ woorden wekten een hevige woede bij Nicolaas op.

De waardigheid waarmee de herdersjongen zes weken geleden was bekleed, de plotselinge overgang van lijfeigene tot aanvoerder van een heilig kruisleger, het feit dat hij een eigen ossenspan bezat en met kinderen van edele afkomst dezelfde tent deelde op voet van gelijkheid — al die dingen bijeen waren hem naar het hoofd gestegen. Hij achtte zichzelf de belangrijkste persoon in het hele kinderleger, de enige werkelijke leider wiens woord onvoorwaardelijk gehoorzaamd moest worden. En nu meende die kleine, eigenzinnige Carolus de lakens te kunnen uitdelen en hem, de heilige Nicolaas, het eindoordeel uit handen te moeten nemen? Wat verbeeldde dat joch zich wel?

‘Zwijg,’ riep hij, opspringend. Zijn witte kleren fladderden om hem heen. Ze leken met bloed overgoten in het licht van de flambouwen. ‘Zwijg, Carolus. Jouw tijd is nog niet gekomen. Jij zult pas koning zijn nadat ik jullie naar Jeruzalem heb geleid. Tot die tijd is dit mijn kruistocht! En ik zeg: Rudolf van Amstelveen is schuldig. Hij heeft een verbond met de Duivel gesloten. Hij brengt heimelijk in de nacht offers aan zijn gruwelijke meester. Hij heeft zich vermomd als een kind, als een der onzen, en hij wekt de shijn dat hij ons wil helpen. Maar in werkelijkheid heeft hij niets anders gedaan dan ons tegenwerken en ophouden. Hij is schuldig, schuldig, schuldig, driewerf schuldig is hij! En ik, Nicolaas, de gezant van de engelen, ik veroordeel de ketter Rudolf van Amstelveen tot de dood!’

Het gebrul dat achter Dolf opsteeg maakte dat hij zich snel omdraaide, zich instinctief schrap zettend, want hij dacht dat de kinderen zich als één massa op hem zouden storten. Maar wat hij zag, waren zijn vrienden die dreigend de wapens ophieven. Hij zag ook opdringende kinderen die Nicolaas’ vonnis meteen wilden uitvoeren, terwijl een ander deel zichtbaar aarzelde en vele anderen heftig protesteerden. Ze duwden en trokken aan elkaar, ze stompten en gilden. Boven alles uit donderde Fredo’s stem die riep: ‘Bescherm hem!’

Leonardo zwaaide zijn knots en schreeuwde, met bliksemende ogen: ‘Dood aan de verraders! Verdedigt Rudolf!’

En op dat moment besefte Dolf dat het op een bloedbad ging uitlopen.

‘Scheurt hem aan stukken!’ gilde Anselmus, dansend op de steen. ‘Raakt hem niet aan! Kinderen, redt jullie beschermer!’

De kinderen gingen elkaar al te lijf. Dolf gilde, maar hij kon niets doen en niet verhinderen dat ze elkaar naar de keel vlogen. Woedende kreten stegen op. Leonardo deed met zijn knots een uitval in de richting van een groep kinderen die Dolf wilden aanvallen.

‘Nee!’ schreeuwde Dolf.

En toen was daar opeens Dom Thaddeus, met geheven armen en harde stem: ‘Laat dat! Stilte, stilte. Raakt hem niet aan, kinderen, raakt hem niet aan. Rudolf is onschuldig — en ik zal het bewijzen.’ Hij bleef het herhalen, schreeuwend boven het tumult. Nieuwsgierig naar wat de derde priester te zeggen had, bedaarden de kinderen enigszins. De vechtenden werden door ordebewakers uit elkaar getrokken en op hun plaatsen gezet.

‘Stil jullie. Dom Thaddeus gaat spreken.’

De rij van toortsdragende jongens was verbroken. Ook zij waren naar voren gekomen om met hun vlammende knotsen Dolf te beschermen.

Maar Thaddeus’ geroep deed hen terugwijken. De kinderen werden rustiger en wachtten af. Maar ze bleven op hun hoede, met strakgespannen lijfjes, alsof ze elkaar elk ogenblik weer konden aanvliegen. Carolus stond te springen op het rotsblok en gilde ook: ‘Stilte, stilte! Laat ons horen wat Dom Thaddeus te zeggen heeft.’

Nog altijd stond de benedictijn met geheven armen in de spookachtig verlichte kring, vlak bij Dolf. Hij beval Leonardo, Frank en Peter wat achteruit te gaan, hetgeen ze langzaam en niet zonder tegenstribbelen deden. Maar ze deden het. Toen greep Thaddeus Dolf bij de hand, trok hem vooruit tot juist voor het rotsblok.

Anselmus, rechtop, snauwde: ‘Heb je het oordeel van Nicolaas niet gehoord, broeder Thaddeus? Het vonnis is uitgesproken en hoeft alleen maar voltrokken te worden. Waarom komt gij u er dan nog in mengen?’

Dom Thaddeus wierp zijn kap af, zodat het licht op zijn geschoren schedel speelde.

‘Verdwaasden,’ sprak hij luid en langzaam. ‘Domoren en verdwaasden zijt gij! Herkent ge een goddelijke afgezant niet wanneer ge hem ziet? Want dat is hij, deze Rudolf van Amstelveen. Hij is ons door de hemel gezonden om ervoor te zorgen dat het kinderleger veilig in het Heilige Land zal aankomen. Toen God zag dat Nicolaas niet was opgewassen tegen de geweldige taak om duizenden kinderen te voeden en te beschermen, zond Hij het kinderleger nog een uitverkorene: Rudolf van Amstelveen. Met geen andere opdracht dan zich te bekommeren om het lichamelijke welzijn van Gods kinderen. Heeft Rudolf van Amstelveen zich niet met ijver en een hart vol liefde van die taak gekweten? Toen de Duivel, verbitterd door hun onschuld, zijn Satanshorden op de kinderen afstuurde en de Scharlaken Dood onder ons bracht, heeft Rudolf van Amstelveen die duivelse horden weten te verslaan. Rudolf van Amstelveen bracht ons brood en gezondheid, moed en kracht — en nu waagt gij het, broeder Anselmus, en ook gij, Nicolaas, om deze uitverkorene van ketterse praktijken te beschuldigen! Schaamt u! Ge wilt hem laten vermoorden door dezelfde kinderen die hun leven aan hem te danken hebben. Beantwoordt gij zó Gods goedheid? Dan zal het u slecht vergaan, Dom Anselmus, en jou ook, Nicolaas.’

Anselmus rochelde van onmachtige woede.

‘Broeder Thaddeus, je woorden zijn als dolksteken. Laat je niet misleiden. Hoe kan een ketter Gods afgezant zijn?’

‘God bedient zich van onverwachte instrumenten om Zijn wil door te zetten, broeder Anselmus.’

‘Dat zijn uitvluchten, broeder Thaddeus. Ge verwijt ons dat wij in Rudolf van Amstelveen geen uitverkorene des hemels hebben herkend. Waaraan hadden wij hem dan moeten herkennen? Aan zijn vroomheid? Die bezit hij niet! Aan zijn schoonheid? Schoonheid is een verleidingsmiddel van de Duivel.’

De kinderen waren opgedrongen maar doodstil geworden. Dit nieuwe duel, tussen twee priesters nog wel, hield hen in de ban. Waarop zou het uitdraaien? Ze waren hun onderlinge verdeeldheid vergeten en volgden de strijd met gespitste oortjes, rode koontjes, open monden.

‘Ja, Dom Thaddeus,’ viel nu Nicolaas in met een hoogrode kleur. ‘Gij beweert maar iets. Gij wilt Rudolf van Amstelveen beschermen. Maar ge kunt niets bewijzen.’

‘Dat kan ik wel,’ riep Thaddeus uit, niet minder opgewonden. ‘Jullie konden alleen maar beschuldigen. Ik heb een bewijs. Een zeer zichtbaar bewijs.’

‘Toon het!’ gilde Anselmus met overslaande stem en hij keek angstig naar Thaddeus’ lege handen, alsof hij een gezegeld perkament verwachtte met de handtekening van God.

‘Hier is het bewijs,’ sprak de monnik plechtig. Hij vatte Dolf weer bij de linkerhand, stroopte de mouw van diens trui enigszins op en toonde het ‘bewijs’.

Een litteken.

Als klein kind was Dolf gebeten door een hond. Diep waren de tanden van de bouvier in zijn onderarm gezonken en hadden drie bloedende gaten veroorzaakt. De wonden waren snel genezen, al bleven er littekens achter. Rafelige putjes aan de binnenkant van zijn arm, die nooit verkleurden en die in de zomer wit afstaken tegen zijn gebruinde huid. Dolf wist dat hij die kleine littekens bezat en dacht er nooit over na. Vroeger op school waren er kinderen geweest die ze hadden opgemerkt en vroegen: ‘Heeft iemand je aan zijn vork geprikt?’ Daar hadden ze dan om gelachen. Maar hoe de littekens van een hondenbeet nu zijn onschuld konden bewijzen, was Dolf een volslagen raadsel.

Verbaasd staarde hij naar zijn arm.

‘Dit is het teken dat God hem opdrukte toen Hij Rudolf van Amstelveen Zijn missie bekendmaakte. Het teken van de Heilige Drievuldigheid. Durft ge nu nog te twijfelen, gij dwazen? Kent ge dan Gods merkteken niet?’

Dom Thaddeus’ ingrijpen maakte een onbeschrijflijke indruk. De kinderen persten zich naar voren om het ook te kunnen zien. Dolfs arm werd bijna uit zijn lichaam gerukt. Ze knielden voor hem neer, kusten zijn schoenen, de gerafelde zoom van zijn broek, zijn handen en vooral het litteken. Ze drukten hem bijna plat in hun geestdrift. Zij die het hardste geschreeuwd hadden: ‘Dood hem!’ kropen nu over de grond om hem maar even te kunnen aanraken. Zelfs Nicolaas stapte van de steen, duwde de kinderen opzij en bracht Dolf daardoor wat verlichting.

‘Laat mij zien,’ sprak de herdersknaap. Dolf toonde hem de littekens. Hij begreep weinig van de situatie en was er helemaal door overdonderd. Dat drie onnozele witte plekjes zo’n indruk konden maken, leek hem absurd. Maar hij begreep dat hij gered was. En dat niet alleen. Dom Thaddeus’ tegenwoordigheid van geest — of beter: zijn instinctieve slimheid — had een bloedbad voorkomen.

‘Maak ruimte!’ gebood Nicolaas. De kinderen weken enigszins terug, nieuwsgierig naar wat er ging komen. Nu stonden de twee uitverkorenen tegenover elkaar: Nicolaas, de leider van de Kinderkruistocht. En Rudolf, die weken geleden plotseling was komen opdagen: vreemd, onweerstaanbaar.

Nicolaas greep Dolf bij de pols en keek lang naar de drie witte putjes. Hij had wel eerder zulke littekens gezien bij mensen die door een wolf waren aangevallen en het wonder boven wonder hadden overleefd. Had Rudolf, voordat hij kruisvaarder werd, in winterse wouden met een wolf gevochten — en het ondier gedood? Was hij zo sterk? Nicolaas herinnerde zich plotseling alle dreigementen die zijn rivaal ooit had geuit in de tent — en die altijd bewaarheid waren geworden. Eens had hij de twee monniken vervloekt — en prompt daarop waren zij ziek geworden. Eens had hij de huifkar vervloekt — en diezelfde nacht was het ding in brand gevlogen. Rudolf van Amstelveen scheen een macht te bezitten die de macht van Nicolaas verre te boven ging. Zo’n jongen kon je niet tot vijand maken. Als je hem niet kon vernietigen (en welk kind zou nu nog een hand naar Rudolf durven uitsteken?) moest je hem te vriend houden. Deze gedachten schoten Nicolaas bliksemsnel door het hoofd, want, zoals gezegd, dom was hij niet. Zijn boerenslimheid gaf hem in wat hij moest doen.

Zwijgend liet hij Dolfs arm los en knielde.

De kinderen barstten uit in luid gejubel. Ze vonden het tafereel zó ontroerend dat ze Nicolaas’ voorbeeld wilden volgen, maar daarvoor stonden ze te dicht opeengepakt. Anselmus keek toe van zijn hoge standplaats en verbeet zich. Dat Nicolaas, letterlijk en figuurlijk, door de knieën ging, betekende voor de monnik zo’n geweldige nederlaag dat hij het liefst woedend zou zijn weggelopen om zich nooit meer met de Kinderkruistocht te bemoeien. Alleen de gedachte aan Genua weerhield hem.

Dolf was dit alles toch te gortig. Hij hield niet van Nicolaas, maar hij wilde niet dat de jongen zich voor hem vernederde. Snel trok hij de herdersjongen omhoog.

‘Sta op, Nicolaas,’ zei hij luid. ‘Je hoeft voor mij niet te knielen. Wees voortaan mijn vriend.’

En hij omhelsde de leider.

De kinderen leken wel gek geworden. Ze lachten, dansten, kusten elkaar. Ze gedroegen zich zo uitbundig dat niemand had kunnen raden hoeveel werk ze die dag hadden verzet. Hand in hand dansten ze over het veld. Ze zongen liedjes alsof het feest was. Zij die zo-even nog met elkaar hadden gevochten, vergaven elkaar van ganser harte en zoenden elkaar dat het klapte. Dolf werd door twintig sterke jongens op de schouders gehesen en in triomf naar het kampement gedragen. Mariecke liep erachter, snikkend van opluchting.

Pas heel laat die avond werd het rustig. De maan kwam op, de sterren twinkelden. De meeste kinderen sliepen in met een glimlach om de lippen. Morgen zouden ze de bergen aanvallen, maar met Rudolf van Amstelveen in hun midden en grote pakken levensmiddelen op hun rug zouden ze sterk genoeg zijn om alle moeilijkheden te overwinnen. Dolf was moe, maar slapen kon hij niet. De gebeurtenissen van die avond hadden hem hevig aangegrepen. Hij voelde hoe Leonardo naar zijn arm tastte. Zou de student hem nu ook als een hemelse afgezant beschouwen? Dolf hoopte vurig van niet.

Hij hoorde Leonardo zacht grinniken.

‘Was het een grote hond, of een wolf?’ fluisterde de student.

‘Een hond,’ antwoordde Dolf zacht. ‘Ik was pas vier jaar oud…’

‘Wat zál je een keel hebben opgezet,’ spotte Leonardo gedempt.

‘Ja, dat moet wel. Ik kan me er bijna niets van herinneren, het is zo lang geleden.’

Even was het stil, toen kwam door de duisternis Leonardo’s stem voorzichtig in zijn oor fluisteren: ‘Nicolaas is niet gek. En hij is een herder. Hij heeft de littekens net zo goed herkend als ik.’

‘Denk je?’ vroeg Dolf verrast.

‘En Anselmus ook…’

‘Wat wil je daarmee zeggen?’

‘Dat zij de list van Dom Thaddeus hebben doorzien. Blijf op je hoede, Rudolf, al ben je voorlopig veilig. Je hebt veel vrienden en wij zullen niet toestaan dat jou een haar wordt gekrenkt, maar…’

‘Leonardo,’ zei Dolf ernstig, ‘ik heb niet het minste verlangen naar verdeeldheid onder de kinderen. Ik was dolblij met de inval van Dom Thaddeus, want ze zijn nu weer eensgezind.’

‘Dat zal je dan tegenvallen,’ fluisterde Leonardo. ‘Wacht maar tot morgen…’

‘Wat gebeurt er dan?’

‘Dat zul je wel zien. Anselmus zal raar opkijken, dat verzeker ik je.’

Dolf probeerde te bedenken wat die toespeling betekende, maar hij kwam er niet uit. Te talrijk waren zijn gedachten bij de bergen die hun zwarte schaduwen over het kampement wierpen. Achter hun hoge kammen gromde een onweer.

Voor Dolf betekenden de Alpen een leger geduchte vijanden die aangevallen en overwonnen moesten worden. En waarvoor hij diep in zijn hart doodsbang was.

‘Morgen,’ dacht hij. ‘En de hemel sta ons bij.’