Kruistocht in spijkerbroek

10. De Karwendel slaat toe

De volgende ochtend, bij het morgenkrieken, werd Dolf gewekt door fijne regendruppels op zijn gezicht. Hij vloog overeind en keek bezorgd naar de lucht. Die zat potdicht, terwijl de motregen het nog slapende kamp in dunne nevels hulde.

Spoedig ontstond overal beweging. Anselmus beende met grote passen van kampvuur naar kampvuur en wekte de kinderen. ‘Opstaan… opstaan! We vertrekken. Jeruzalem wacht!’

Hij zal Genua bedoelen, dacht Dolf sceptisch.

Opbreken gebeurde snel, het was routine geworden. Binnen een half uur hadden zich grote groepen gevormd, elk met een erkende leider. Alle kinderen, uitgezonderd de kleintjes, droegen pakken met levensmiddelen op de rug en wat ze verder nog bezaten: lichte muziekinstrumenten, gereedschap, een extra hemd of een opgerolde strodeken. Dolf trok zijn windjack aan. De ritssluiting had hij al dagen geleden afgetornd, want die was toch kapot. Nu sloot de jas niet meer, maar hij was met warme schapenwol gevoerd en waterdicht; in de bergen zou hij er nog wel plezier van hebben.

Plotseling ontstond aan de rand van het kamp grote opschudding. Leonardo rende erheen, gevolgd door Dolf en Mariecke.

Daar stond Fredo, met achter hem zeker een achthonderd kinderen, groot en klein door elkaar. Dolf herkende vele ordebewakers, een paar jagers, vissers, zelfs leerlooiers.

Anselmus stond recht voor Fredo en zwaaide met de armen: ‘Je bent gek, Fredo, dat kun je niet doen. Daar in het Noorden is het enkel wildernis!’

‘Nee,’ zei Fredo zelfbewust. ‘We gaan niet verder mee. Die wildernis daar kan nooit zo erg zijn als de bergen.’

‘Wat is er aan de hand?’ vroeg Dolf.

Fredo wendde zich onmiddellijk tot de grote jongen.

‘We geloven er niet meer in — allang niet meer. Ik heb van boeren uit de omtrek gehoord dat er achter deze bergen helemaal geen zee ligt, maar laagland… De echte kruisvaarders hebben nooit deze route genomen. Dit is de weg naar Jeruzalem niet.’

‘Het is de gemakkelijkste weg naar Genua,’ pleitte Anselmus, die niet graag achthonderd kinderen tegelijk zag uitvallen. En wat voor kinderen! Blonde geharde wezens, sterk en veerkrachtig.

‘Gaan jullie terug naar huis?’ vroeg Dolf hoopvol.

Natuurlijk was het vaker voorgekomen dat kleine groepen kinderen de moed verloren en omkeerden. Of ze ooit hun tehuis weer bereikt hadden? Niemand kon het zeggen. Maar dit waren niet zomaar een paar kindertjes die de reis te ver vonden: dit waren er honderden! Dit was regelrechte muiterij…

Wat Dolf betrof keerden ze allemaal om. Wat hun in Genua ook te wachten stond, een wonder was het beslist niet. Hij bemoeide zich er nauwelijks mee, al deed het hem goed te zien dat deze kinderen in staat waren zelf een besluit te nemen en er pal achter te staan.

‘Waar willen jullie dan heen?’ riep de monnik woedend. ‘In de wildernis zullen jullie ellendig omkomen.’

‘O nee,’ zei Fredo kalm. ‘We weten hoe we voor onszelf moeten zorgen.’

Dolf knikte.

‘In het noorden ligt het Beierse Woud,’ zei hij. ‘En daarboven Bohemen. Dat zijn middengebergten, zwaar bebost. Ik vermoed dat er weinig mensen wonen. Als jullie daar een nederzetting stichten, moet het mogelijk zijn in leven te blijven.’

‘Welja, moedig hem maar aan,’ snauwde Anselmus. ‘Fredo, hoe kun je je ordebewakers in de steek laten?’

‘Ze kunnen een andere aanvoerder kiezen,’ meende Fredo.

‘De wilde dieren in de wouden zullen jullie verscheuren,’ voorspelde Anselmus.

‘We hebben wapens.’ Fredo wendde zich zonder meer af en wenkte zijn volgelingen. Het was een lange stoet die daar wegtrok, in tegenovergestelde richting. Dolf wuifde hen hartelijk na. Hij had vertrouwen in Fredo, de zoon van een verarmde ridder. De jongen was sterk, moedig en voorzichtig. Anselmus gromde, scheen iets tegen Dolf te willen zeggen, bedacht zich en liep kwaad weg.

Terugkerend naar hun eigen groep, vroeg Dolf aan Leonardo: ‘Was dat waar je het vannacht over had?’

De student knikte.

‘Er broeide allang zoiets. Het vertrouwen in Nicolaas en Anselmus is geschokt.’

Dolf stelde voor dat Leonardo het werk van Fredo zou overnemen. Eerst voelde de student daar niet veel voor.

‘Ik ben op weg naar Bologna, niet naar Genua of Jeruzalem,’ zei hij. De zaak was dat hij geen ‘vaste’ baan wilde hebben, uit angst dat die zijn heerlijke vrijheid zou aantasten.

Maar Dolf, koppig als altijd, hield aan en ten slotte gaf Leonardo toe. Hij verzamelde de knokploegen, vertelde hun dat Fredo niet verder meeging en dat ze voortaan onder zijn, Leonardo’s, bevel zouden staan. Ze juichten hem toe, want de kinderen waren dol op de student, vooral op zijn knots.

Nicolaas blies op een hoorn: tijd om te verzamelen. Ruim zevenduizend kinderen stelden zich op in lange rijen en trokken langs de beek op de bergmuren af, waar een brede kloof gaapte. Het pad liep recht de kloof in. Groep na groep verdween erin, zingend, hoopvol, Leonardo met een deel van zijn knokploeg in de voorhoede, Dolf met Mariecke en Frank in de achterhoede. De weg die zij volgden, was niet veel meer dan een ezelpad. Ze konden slechts met twee of drie naast elkaar lopen. Er kon nu geen sprake van zijn dat jagersgroepen werden uitgezonden. Vissen in de schuimende beek was uitgesloten. Het water leek zich steeds dieper in de rotsgrond te graven, terwijl het slingerende pad steeg. Bovendien wilde Dolf de kinderen zoveel mogelijk bijeenhouden, groten en kleintjes door elkaar, opdat de ouderen de hummels konden helpen bij het klauteren over rotsblokken en ervoor konden zorgen dat de kleintjes de bergzijde hielden en niet de buitenkant van het pad, zo hoog boven de brullende bergbeek, waar ze gemakkelijk konden uitglijden.

Intussen begon het harder te regenen. Het vee — twee ossen en drie schapen — veroorzaakte spoedig moeilijkheden. Twee uur nadat ze de kloof waren binnengetrokken, moest de eerste os worden afgemaakt, omdat hij een poot brak. Dolf had medelijden met het loeiende, hulpeloze dier dat zich ondanks zijn pijn verzette tegen de messen en bijlen waarmee de kinderen hem trachtten te doden. Eindelijk stierf zijn gebrul weg en konden ze met villen beginnen. Nicolaas stond er zwijgend bij, te trots om te erkennen dat hij ongelijk had gehad toen hij de vorige dag het slachten van de ossen voorkwam. De dode os werd in stukken gehakt en de pakken levensmiddelen werden er nog zwaarder door.

Ten slotte konden ze weer verder. Het dal werd nauwer, de beek nog woester. Het water sprong sissend en brullend over de rotsblokken, spoot schuimend omhoog als het zich in zijn loop belemmerd voelde, besproeide struiken en mos. Het pad was slecht onderhouden, dikwijls versperd door grote stenen die van de hellingen waren gerold. Soms konden de voorste kinderen die stenen opzijduwen, zodat ze met een plons in de beek stortten. Soms echter waren de steenblokken zo groot als een kast en moesten ze eroverheen klauteren. Nog altijd waren er honderden kinderen die op blote voeten liepen en slecht gekleed waren. Ze huiverden onder de onophoudelijke regenbuien. Het pad bleef stijgen, en het was vooral dit omhoog gaan in een zeer laag tempo dat aan hun krachten knaagde. Om de haverklap stond de hele karavaan stil, omdat ze vooraan weer op een obstakel waren gestuit dat uit de weg moest worden geruimd. Zij die verder achteraan kwamen, werden ongeduldig, drongen op, wilden weten wat er nu weer aan de hand was. Telkens gleden kinderen uit en bezeerden zich aan puntige stenen, aan doornstruiken of ruige takken. Ze haalden hun handen en benen open, soms hun gezicht. De stoet was vele kilometers lang en de leiders konden onmogelijk overal tegelijk zijn. Leonardo, helemaal vooraan, had geen flauw idee van wat er achter hem gebeurde. Dikwijls moest hij zijn knots als hefboom gebruiken om rotsblokken van het pad te wippen. Willem, een stevige jongen met een bijl, hakte overhangende takken weg. Achter de voorhoede kwamen kinderen en nog eens kinderen en nog meer kinderen, flinken en dommen, sterken en zwakken, jongens en meisjes, opgewekt of huilend — maar ze hielpen elkaar, spraken elkaar moed in, wezen elkaar op watervallen aan de overzijde van de kloof, op gevaarlijke losse stenen, op uitsteeksels en blootgewoelde wortels.

Nicolaas, Anselmus en Johannis bevonden zich ongeveer in het midden en spoorden de kindertjes voortdurend ertoe aan op te schieten. ‘Voordat de avond valt, moeten we uit de kloof zijn,’ riep Anselmus steeds.

‘Voortmaken, kinderen, we kunnen hier niet de nacht doorbrengen.’

Dat begrepen de kinderen ook wel zonder dat hij het herhaalde. Ze wisten alleen niet hoe lang deze kloof zou zijn. Voorlopig was het einde niet te zien. Hoe verder ze kwamen, hoe hoger de bergen rondom hen schenen te worden. En het pad bleef stijgen.

’s Middags was er halverwege de stoet een groot gat gevallen. Daar leidde Nicolaas de laatste witte os en het beest had de grootste moeite om vooruit te komen. Een paar jongens en meisjes dreven hem voort met stokken. De os loeide angstig en weigerde telkens verder te gaan. De schapen waren gewilliger dan de os, maar door honger gedreven stonden ze telkens stil om aan de bladeren van struiken te knabbelen. De kloof benauwde Dolf. In zijn eeuw liep hier een goede asfaltweg doorheen, uitgehakt in de bergwanden en hoog boven de beek. Nu was er alleen dit moeilijk begaanbare geitenpad, dat zich om elk rotsachtig uitsteeksel slingerde en soms geheel dreigde te verdwijnen onder bergstortingen die gedurende de winter hadden plaatsgevonden.

De bergen waren angstwekkend steil. Aan de onderzijde waren zij begroeid met wilde struiken, hier en daar een boom, maar hogerop zag je de naakte rots, met scheuren, spleten en smalle watervalletjes. Ze ontmoetten geen mens. Nu en dan zag Dolf hoog op de bergkammen dieren bewegen. Dat moeten gemzen zijn, dacht hij verrast. Boven het nauwe dal cirkelden roofvogels, zo groot als hij ze nooit eerder had gezien. Steenarenden? vroeg hij zich af, denkend aan plaatjes uit vroegere boeken. In de twintigste eeuw waren de arenden bijna uitgeroeid, maar in déze tijd waren ze de heersers van de Alpen.

Carolus kon het niet laten. Hij schoot een pijl op de vogels af, maar die kwam nog niet halverwege en viel machteloos in de beek. ‘Spaar je pijlen,’ zei Dolf. ‘We zullen ze nodig hebben.’

Het pak met tien pond voedsel op zijn rug woog zwaar. Hij hoopte dat zijn schoenen het deze tocht zouden uithouden. Naast hem trippelde Mariecke. Het pak op haar rug was lichter en bevatte vijf pond koeken. Dolf had ervoor gezorgd dat ze laarsjes van hertenleer kreeg en de sjaal van ruwe schapenwol stond haar erg goed. Ze scheen weinig last te hebben van de regen en de kille wind die door de kloof trok. Licht sprong ze over de keien, handig klauterde ze over de versperringen. Ze scheen geen angst meer te kennen en de hele tocht door de kloof als een vrolijk avontuur te beschouwen. Soms wees ze opgetogen naar een bijzonder woeste rotsformatie, naar een schuimende waterval, naar de nieuwsgierige gemzen die trillend van spanning vanuit de hoogte op het kinderleger neerkeken.

Het viel Dolf op dat Mariecke er een stuk beter uitzag dan enkele weken geleden. Niet meer zo broodmager. Haar gezichtje was ronder geworden, met frisse rode wangen, haar lichtbruine haar krulde en haar grijze ogen schitterden vrolijk. Ze was niet de enige wie het langdurig verblijf in de buitenlucht goed had gedaan. Dolf had vele van de arme verschoppelingen in de laatste weken als het ware zien opbloeien. Ze werden harder, taaier, vooral steviger. Het eiwitrijke voedsel had hun krachten geschonken die zij nooit bezeten hadden, de ongemakken hadden hun spieren gestaald, het verlangen naar Jeruzalem hield hun moreel hoog.

Toch was voor vele kinderen de tocht door de kloof een kwelling. Opgegroeid in het laagland of tussen zacht glooiende heuvels, lieten ze zich schrik aanjagen door de onverbiddelijke bergmuren. Ze wezen angstig naar de cirkelende roofvogels boven hun hoofd. Ze gilden wanneer zware stenen in de beek werden gewipt en met geweld in het water plonsden. Waar ze ook keken zagen ze bergmuren, ontoegankelijk, onbeklimbaar en ijzingwekkend hoog.

Hoevelen van hen vielen in een onbewaakt ogenblik in de razende beek en kwamen jammerlijk om? Hoevelen werden er bedolven toen de achterhoede werd overvallen door een steenlawine, die plotseling van de doorweekte helling schoof, het pad bedolf, op geen vijftig meter van Dolf en Mariecke? Met een paar stevige helpers begonnen ze onmiddellijk te graven en wisten vier kinderen uit de aardhopen te halen, levend en wel, zij het enigszins gehavend. Na lang zoeken vonden ze nog een kind, maar dat was al dood. Lagen er nog meer onder? Ze misten de werktuigen om de steenblokken, de dikke laag modder en zware afgebroken takken opzij te schuiven. Wie er zich nog onder mocht bevinden, voor hem of haar zou toch elke hulp te laat komen. Dolf en Dom Thaddeus, die was komen toesnellen, hielden het graven nog het langst vol. Eindelijk gaven ze het op. Mismoedig kropen de anderen over de versperring heen en zetten hun tocht voort, nog steeds omhoog, in een gedrukte stemming. Dom Thaddeus bleef even achter om te bidden en een kruis van takken op de instorting te plaatsen. Spoedig daarna haalde hij de kinderen weer in.

De kloof was misschien tien kilometer lang. Maar ze hadden er een hele, lange dag voor nodig om er met het kinderleger doorheen te trekken. Toen kwamen ze tot hun opluchting in een breed dal, waar ze meteen hun kamp opsloegen. Uitgeput, ontmoedigd.

De grote bergweide waar ze zich bevonden, bood ruimte genoeg. De Alpen weken hier terug, nog altijd griezelig hoog en naar het zuiden toe steeds hoger wordend, maar hun hellingen waren minder steil en bedekt met wouden. Toen Dolf met de achterhoede van het kinderleger eindelijk uit de kloof kwam, zag hij op de weide de vuren al branden. De tent van Nicolaas stond ook al.

Uit vrees dat het verse vlees van de verongelukte os zou bederven, gaf Dolf de kookploegen bevel er onmiddellijk grote potten soep van te koken. Maar de kinderen waren nauwelijks meer in beweging te krijgen. Al hun energie was verdwenen in de verschrikkelijk kloof. Zonder eten, zonder zich om iets anders te bekommeren dan om het verlangen naar rust, waren velen neergevallen en probeerden te slapen. Dolf en Leonardo, hoewel ook behoorlijk moe na die vreselijke dag, deden wat ze konden om iets van orde te scheppen. Wie nog op zijn benen kon staan, werd overeind gesjord en aan het werk gezet. Menig kind moest gedwongen worden nog te eten.

‘Ze moeten, of ze willen of niet!’ schreeuwde Dolf zijn helpers toe. Uitgeputte kleintjes werden hardhandig wakker geschud en kregen soep ingegoten, stukken halfgaar vlees in de mond gepropt. Ze hadden zelfs niet de fut om zich te verzetten. Hilde trok met de ziekenploeg langs de kampvuren, verbond gewonde armen en benen, deelde kruidenthee uit aan hoestende kinderen. Maar de duisternis viel al in.

Met een fakkel in de hand inspecteerde Dolf de bewakers en wat hij zag, verontrustte hem. Velen die de eerste uren van de nacht wachtdienst hadden, waren in slaap gevallen en vergaten op de vuren te letten die aan de buitenzijden van het kamp de wilde dieren op een afstand moesten houden. De kinderen waren gewoon te moe om hun dagelijkse plichten na te komen, de vuren te onderhouden en elkaar af te lossen. Nu de zomer half voorbij was, werd het om een uur of acht al schemerig. Maar ruim zevenduizend kinderen zonder bewaking laten — dat was de goden verzoeken! Dolf rende rond, schudde aan armen en benen, trok jongens en meisjes overeind en snauwde ze af.

‘Wie heeft de eerste wacht? Waarom slapen jullie?’

Zijn instinct, gescherpt in de weken van buitenleven, vertelde hem dat dit dal gevaarlijk was. Uit de met wouden bedekte bergflanken stegen ijzingwekkende geluiden op. In de verte huilden wolven die bezig waren zich te verzamelen voor de nachtelijke rooftocht. Uit de wouden klonk het gekrijs van wilde katten, van lynxen, van vogels die in hun slaap verrast werden door een marter. De nacht en de meedogenloze natuur sloegen toe. Alleen de sterken, de slimmen en zij die waakzaam waren, konden in deze wereld overleven. Gold dat niet evenzeer voor de argeloze kindertjes die Dolf onder zijn hoede had? Want zover was het intussen wel gekomen: hij voelde zich volledig verantwoordelijk voor het kinderleger. Elk ongeval, elke dode rekende hij zich aan.

En deze dag had hij zijn portie gehad. De moeizame kilometers door de kloof had hij afgelegd met slechts één gedachte: Ik moet ze er allemaal veilig doorheen krijgen. Maar hij had gefaald. Voor zijn ogen had hij een kind in de beek zien storten, door het water zien meesleuren en te pletter zien slaan tegen de rotsblokken in de bedding. Twee uur lang had hij als een bezetene met zijn handen en een stok in de instorting staan graven om er ten slotte een dood kind uit te halen. Hoeveel er nog onder lagen, kon hij niet raden — hij wist alleen dat ze verloren waren. Hij had huilende kinderen over versperringen geholpen en een os zien sterven. Hij had een slangenbeet uitgezogen, niet zeker wetend of het een giftige slang was geweest die het kind had aangevallen. En waar was dat joch nu? Hij had gevallen kinderen op zijn rug gedragen, weer neergezet en andere kinderen opgeraapt. Hadden ze allemaal het einde van de kloof gehaald? Was er niet één ongemerkt achtergebleven? Hij had het niet kunnen bijhouden. Vijftig, misschien honderd kinderen kende hij bij naam en van gezicht. De duizenden anderen waren gewoon kinderen, toevertrouwd aan zijn zorg. Hij kon ze niet uit elkaar houden, het waren er te veel.

De chaos in het kamp ontstelde hem. De nacht dreigde. Nog altijd was de lucht bewolkt, al regende het niet meer, en het was aardedonker. Het dal ritselde van verborgen leven, van heimelijke gevaren. Hoog oplaaiend vuur zou wilde dieren op een afstand houden, maar de vuren doofden. De vermoeide sprokkelaars hadden maar net genoeg hout bijeengegaard om het voedsel erop te kunnen bereiden. De horden wolven, aangelokt door de geuren van gekookt vlees en afgekloven botten, zwierven in een wijde boog rond het kamp. Soms kon Dolf hun ogen zien oplichten wanneer ze dichterbij kwamen. Strompelend door het kamp hoorde hij een kind gillen, maar voordat hij de plaats had bereikt was het weer stil geworden. Wat was er gebeurd?

Soms suisde een pijl door de lucht, afgeschoten door een van de wachters. Eenmaal hoorde Dolf een getroffen dier jankend wegvluchten. Maar de wakers waren niet talrijk genoeg, ze vielen in slaap of werden niet afgelost. Vermoeidheid en wanhoop begonnen aan Dolfs krachten te knagen. Hij had Mariecke en een aantal kleine kinderen veilig in het midden ondergebracht, niet ver van de tent. En hij wist dat Leonardo niet sliep, maar net als hij deed wat hij kon om de veiligheid te waarborgen. Hij kwam Peter, Frank, Willem en Bertho tegen, ook voorzien van brandende toortsen en met pijlkokers op de rug.

Het zijn altijd dezelfden op wie je kunt rekenen, dacht hij vaag. Wat dat betreft zouden de mensen nooit veranderen — in Dolfs eeuw was het nog precies zo.

En waar was Nicolaas? Die sliep natuurlijk veilig in de tent, omringd door priesters en baronskinderen. Nicolaas vertrouwde op God en was gerust. Dolf kon dat niet — zijn ongeloof zat te diep. Hij was een realist — opgevoed met waarschuwingen:

‘Wees voorzichtig met oversteken…’

‘Ga nooit met vreemde mensen mee, wat ze je ook beloven…’

‘Loop niet onder een hijskraan door…’

‘Raak geen elektriciteitsdraden aan…’

Enzovoort. Duizenden waarschuwingen voor gevaren waren in zijn hersens gebrand en hielden hem nu wakker.

Overal stuitte hij op half afgekloven botten met stukken vlees er nog aan. Overal slingerden de pakken gedroogd voedsel. Begrepen de domoren niet dat ze op voedsel uitermate zuinig moesten zijn, dat straks hun leven ervan afhing? Blijkbaar hadden de uitgeputte kinderen hun pakken afgeworpen en waren ze meteen daarna op de grond gezonken, niet in staat nog iets te doen… Zuchtend verzamelde Dolf de bagage, stapelde de pakken op, zette er een geeuwende jongen bij die de wacht moest houden. Maar die jongen zou ook wel weer in slaap vallen, zodra Dolf zich had afgewend. Er viel niet te vechten tegen zoveel moeheid.

De wolven lieten zich niet meer zien. Blijkbaar hadden de pijlen in hun richting en de vlammende toortsen hen verjaagd. Toch kon Dolf het gevoel dat er groot gevaar dreigde, niet van zich afzetten. Hij wist niet wat het was dat hun boven het hoofd hing, maar hij voelde dat er iets broeide waarop niemand rekende, waartegen je je ook nauwelijks kon beschermen.

‘Ga slapen, mijn zoon. God waakt over ons.’

Wie zei dat? Dom Thaddeus natuurlijk, die ook nooit in de tent sliep en zich evenzeer verantwoordelijk voelde als Dolf. Alleen had de monnik meer vertrouwen in de Voorzienigheid en maakte zich daarom minder zenuwachtig. Maar hoe kon de man zo gerust zijn? Ook Thaddeus moest die dag kinderen in de beek hebben zien vallen. Hij stond erbij toen Dolf het dode kind onder de bergstorting uit haalde. Hij had gewonden verbonden, een uit de kom geschoten arm gezet! Niemand beter dan Dom Thaddeus wist dat God het waken aan de kinderen zelf overliet.

‘Die verwenste monnik met zijn vroomheid,’ foeterde Dolf in stilte. Hij wist dat hij onredelijk was, maar wie wordt niet onrechtvaardig als hij oververmoeid is? Zonder het te beseffen was hij weer bij zijn eigen kampvuurtje aangeland, waar Mariecke een arm naar hem uitstrekte.

‘Rudolf…’

Hij viel neer en legde zijn hoofd tegen haar knieën. Een kleine, gebruinde hand streelde zijn voorhoofd. Toen sliep hij als een blok.