Плацiнавы абруч

28

«Спынiўся эвальвентар, замерлi iншыя апараты, пагаслi экраны — эксперымент быў скончаны» — так пiша Пасвячоны.

Ноблы, сцвярджае ён, выглядалi цяпер змарнелымi, нават нiбы пастарэлi так абвастрылiся рысы iх твараў. Настаўнiк выняў з кiшэнi штаноў бамбукавую люльку i распалiў яе ад лазернай запальнiчкi. Маладыя пераглянулiся.

— Гэта, — растлумачыў ён спакойным голасам, у якiм, аднак, улоўлiвалася прыўзнятасць, — мясцовы звычай адзначаць канец працы.

Другi паглядзеў прасiцельна; Настаўнiк даў люльку; юнак зацягнуўся, выпусцiў дым.

— Гэта незвычайна, Настаўнiк.

— Пасля некалькiх сеансаў гэта робiцца жаданым.

— Настаўнiк! — Другi ўсмiхнуўся. — Што з сябе ўяўляюць «спецыфiчныя токi планеты Хi», пра якiя ты так часта ўпамiнаў?

— Iх вельмi многа — катэгорыi, падкатэгорыi, разрады, класы. Усё разам называецца словам «страхi». Iх можна адчуваць. Мы далёкiя ад такiх спраў, аднак жыхары Хi моцныя на розныя страхi.

— Па-мойму, я ўжо адчуваю…

— Настаўнiк! — стомлены позiрк Першага спынiўся на старэйшым. — Ты атрымаў i экранiзаваў iнфармацыю гэтай дзiўнай птушкi!

— Запiскi Крумкача? — задуменна перапытаў Настаўнiк. — У такiм разе як жа быць з той часткай экранiзацыi, якая iдзе за смерцю брамнiка?

— У птушкi былi меркаваннi, прагноз. Ты экранiзаваў гэты прагноз. З таго, што зафiксавалася ў яе мозгу, лёгка стварыць лагiчны ланцуг. I калi ён абарваны, не цяжка будзе яго ўзнавiць.

— Нас вучылi, Настаўнiк, што ты можаш усё, — смеючыся, сказаў Другi.

— Вы, мабыць, вырашылi, што я ашукаў вас?

— Не, — сумеўся Другi. — У цябе, вiдаць, была пэўная вучэбная мэта.

— У цябе была мэта, — згадзiўся Першы.

— Так, — сказаў Настаўнiк. — У мяне была вучэбная мэта. Вы сталi сведкамi эвалюцыi нiжэйшага. Падрыхтоўчы этап скончаны. Што цябе бянтэжыць? — звярнуўся ён да Першага. — Эвалюцыя лонаў Хi не скапiравала эвалюцыi нашых лонаў, якую табе прадэманстраваў вучнёўскi эвальвентар? А табе хацелася б, каб скапiравала?

— Не.

— Дык што ж цябе бянтэжыць? Ты ж цяпер пераканаўся, што нашы лоны i гэтыя — розняцца. На жаль, у цябе былi прабелы — вучнёўскi эвальвентар быў недасканалы, i ты не ўбачыў пiка эвалюцыi. Затое ты ўбачыў пiк гэтай эвалюцыi. Так, вынiкi супалi. Але ж гэта не азначае, што i пiкi супадаюць, цi не так? Або цябе бянтэжыць магчымасць экранiзацыi чыёй-небудзь iнфармацыi i прагнозаў. Урэшце, цi чыстая тут работа эвальвентара або экранiзацыя паслядоўнай iнфармацыi — у любым выпадку ты ўбачыў сапраўдны малюнак. Што ж усё-такi цябе бянтэжыць?

— Я, — цiха прашаптаў Першы i апусцiў вочы, — i тады бачыў пiк. Мой вучнёўскi эвальвентар працаваў нармальна.

— Значыць, ты ведаў! — радасна ўсклiкнуў Другi. — Ведаў, што тэорыя Спiу правiльная?!

— Ён ведаў, - мякка сказаў Настаўнiк, пыхкаючы люлькай. — Ён бачыў пацвярджэнне тэорыi Спiу, але не верыў сваiм вачам. Так, мы паходзiм ад лонаў. Шматмiльённагадовая эвалюцыя зрабiла нас такiмi, якiя мы ёсць. Мы рынулiся на планету Хi. Але тут нам па незразумелых прычынах здрадзiлi наша мэтанакiраванасць, наша стойкасць i рашучасць. Мы чамусьцi зрабiлiся вялыя i маларухомыя, мы пачалi дапускаць шматзначныя адказы на пытаннi, намi авалодалi «страхi», мы пачулi ў сабе незразумелыя хваляваннi, нашу iснасць пачалi хваляваць гукi, пахi i фарбы, малюнкi прыроды, якiя мяняюцца. Але гэтыя акалiчнасцi не прыгняталi нас, а, наадварот, як бы вызвалялi ад чагосьцi пакутлiвага i цяжкога. Спецыфiка планеты?.. Урэшце, многiя з нас пазбавiлiся ваяўнiчых памкненняў i змяшалiся з мясцовымi, а iншыя, хто спалохаўся такiх дзiўных зменаў, пайшлi назад, дамоў, i там вымерлi. Ты гэта бачыў, мой хлопчык?

— Так, Настаўнiк, — нiбы паўсонны, адклiкнуўся Першы. — I таму тут апынулiся лоны… Але я не мог зразумець, як мы, якiя настолькi пераўзыходзiм iх ва ўсiх галiнах ведаў, як мы аказалiся пераможанымi? Што гэта за невядомая зброя, дзякуючы якой яны перамаглi?

— Гэта — каханне, — сказаў Настаўнiк.

Яны доўга маўчалi. Нарэшце Першы прагаварыў:

— Я не быў гатовы да палёту. Але не мог прызнацца нi табе, нi Савету Студыi.

— Ты быў гатовы, — кiўнуў Настаўнiк. — Быў гатовы.

— Нам далi няправiльную iнфармацыю! Мы нiчога не ведаем пра жыхароў Хi!

— Мы ведаем аднабакова. I няма нiчога горшага за аднабаковыя веды. Каб ведаць iх, трэба жыць з iмi.

Другi сеў на траву, потым лёг.

— Настаўнiк! Я не чую, пра што ў вас гаворка. Я не хачу слухаць. I не магу зразумець, чаму гэта так. Ты навучыў нас iх мове, iх звычам, iх манерам адчуваць i выказваць сваё адчуванне. I мне хочацца сказаць на iх мове: мне добра тут… Ты казаў «фарбы, гукi, каханне…». Пакажы ж нам яго — я не хачу нiякiх эксперыментаў.

Настаўнiк паглядзеў на Першага.

— У нас ёсць заданне! — вымавiў той.

Другi заплюшчыў вочы, дыханне яго стала глыбокае i роўнае.

— У нас ёсць заданне! — паўтарыў Першы. — Калi вернемся нi з чым, нас дысквалiфiкуюць. Назаўсёды.

— Ты павiнен падумаць i выбраць, — цiха прагаварыў Настаўнiк. — Ты свабодны ў выбары.

— Нам патрэбна эвалюцыя разумнага Хi!

— Ты яе атрымаеш.

У гэты час з шамаценнем расхiнулiся кусты на ўскрайку лесу i на паляну выйшла дзяўчына. Першы здзiўлена паглядзеў на свайго Настаўнiа, — чаму, бачыце, той не ўключае абскуратара, — i сам пацягнуўся да апарата. Але Настаўнiк затрымаў яго руку. Другi ўсхапiўся. Усе тры пачалi глядзець на дзяўчыну.

А тая стаяла ў светлым адзеннi. Яна была статная i лёгкая. Тварык адкрыты i прыветлiвы, з ледзь-ледзь раскосымi вачыма; з-пад лейкападобнага капялюшыка спадалi на шыю блiскучыя чорныя валасы. Яна нешта напявала. Потым азiрнулася, нiчога, мабыць, што б магло яе бянтэжыць, не заўважыла i спакойна пачала рваць кветкi.

— Хто гэта? — шэптам спытаўся ў Настаўнiка Першы.

— Гэта — чалавек.

I тут Другi iмгненна пераапрануўся: замест блiскучага аблягаючага камбiнезона на iм былi закасаныя, як у Настаўнiка, штаны, белая кашуля, хустачка вакол шыi i гэткi ж капялюш лейкай. Ён паглядзеў на таварышаў, адвярнуўся, расставiў рукi i пайшоў насустрач дзяўчыне, напяваючы ў тон ёй няхiтрую мелодыю.

Першы напружыўся, нiбы хацеў кiнуцца следам, але зiрнуў на старэйшага i застаўся на месцы; рукi яго павiслi ўздоўж цела.

— Ён не вернецца, — сказаў Настаўнiк.

Другi адыходзiў усё далей; дзяўчына заўважыла яго, узмахнула букетам i засмяялася.

— Я мушу даць яму апошнi наказ, — сказаў Настаўнiк. — Я зараз вярнуся, i мы зоймемся эвалюцыяй разумнага Хi. Цяпер ты бачыў яго.

Ён адышоў толькi на некалькi крокаў, як раптам нешта шчоўкнула. Настаўнiк павярнуўся: Першы адчынiў люк астралёта i нырнуў у яго. У наступнае iмгненне паветра над тым месцам стала гусцейшае, здрыганулася, паднялося лёгкае воблачка пылу i — усё знiкла.

Доўгiм позiркам глядзеў Настаўнiк у неба, а калi апусцiў вочы, на паляне нi дзяўчыны, нi Другога ўжо не было.

«Паспяшаўся далей ад гэтых мясцiн i я, — пiша Пасвячоны, — бо заставацца тут далей не было патрэбы. Хаваючыся за кустамi, цягнучы за сабой ужо не патрэбны цяпер транскамунiкатар, я выбраўся туды, дзе стаяла замаскiраваная мая ракетка. I ўжо калi набраў вышыню i iмклiва ляцеў у патрэбным мне напрамку, я ўвесь час нiбы адчуваў на сабе нейчы далёкi ўсёбачны позiрк; у свядомасцi ўзнiкалi цьмяныя вобразы, сэнс якiх быў добры. I я зразумеў, што гэта — Настаўнiк-нобл развiтваецца са мною».

Да сказанага дадаць няма чаго, акрамя хiба таго, што, паводле чутак, наш Пасвячоны ўступiў з нобламi ў непасрэдны кантакт (праз гэтага Настаўнiка, трэба меркаваць) i ў хуткiм часе мы даведаемся аб вынiках гэтага кантакту.