Плацiнавы абруч

13

На абед часцей за ўсё падавалiся жывая рыба або трус. Магутны Арол сядзеў у пуховым крэсле, побач стаяў Старэйшы Сокал, а каршуны-кухары падавалi стравы. Яны ставiлi iх перад уладаром i, не ўзнiмаючы позiрку, выходзiлi. I як толькi за iмi зачынялiся дзверы, Старэйшы Сокал вырываў з кожнай стравы па кавалку, праглытваў i чакаў. Магутны Арол сачыў за iм. Такiм чынам правяралася прыгоднасць ежы — яна ж магла быць i атручаная: цi мала што здараецца, калi на свеце жывуць зайздроснiкi. Магутны Арол паназiраў некалькi хвiлiн за сваiм слугой i пачынаў есцi. Калi рыбу прыносiлi ў акварыуме, ён удыхаў пах вады, i ў яго галаве лёгкiм хмелем усплывалi цьмяныя вобразы; ён заплюшчваў вочы i нейкi час сядзеў нерухома. Потым быццам апамятаўся i ўпiўся ў самую вялiкую рыбiну. Яна хацела вырвацца i круцiлася ў яго кiпцюрах, па пругкiм целе струменiлася i капала ў ваду кроў, i толькi Магутнаму Арлу быў зразумелы маўклiвы рыбiн крык: «Хутчэй — хутчэй…»

Шчупакi, мiж iншым, паводзiлi сябе iнакш. Яны не кiдалiся, як нейкiя там язi цi галаўлi, на сценку акварыума, а ў кiпцюрах Магутнага Арла ўсё старалiся ўкусiць велiчную асобу, бiлi хвастом i калолiся плаўнiкамi. I нi разу Магутны Арол не чуў, каб шчупак крыкнуў.

Труса падавалi асвежанага, i есцi яго ў такiм выглядзе не было, шчыра кажучы, нiякай цiкавасцi, i калi б не правiлы i этыкеты, магутны Арол загадаў бы падаваць труса жывога.

Абед канчаўся, i Яго Недаступнасць у суправаджэннi целаахоўнiка iшоў на зацемненую веранду, каб пачысцiць дзюбу i прыгладзiць узлахмачаныя пёры. Тут жа ён драмаў хвiлiн пятнаццаць-дваццаць, каб канчаткова прыняць прыстойны выгляд i сабрацца з думкамi — асаблiва шчупакi заўсёды псавалi яму настрой. Потым пачыналася дзелавая частка дня.

Гэта, па праўдзе кажучы, была аўдыенцыя. Прыходзiлi птушыныя мiнiстры, чыноўнiкi ўсiх рангаў, пасланцы, просьбiты i — пад канец — госцi.

Яго Недаступнасць Магутны Арол — Аквiла Рэгiя Iнвiктус Юстус[1] — сядзеў на высокiм залатым троне, асляпляючы царскiм адзеннем i велiчнай паставай. Па правы бок стаяў самы верны i адданы яго слуга Старэйшы Сокал, па левы — самы першы i любiмы сябар Строгi Сарыч — мiнiстр птушынага настрою i парадку.

Вышэйшыя чыны ўваходзiлi па адным, дакладвалi, як iдуць справы, слухалi ўказаннi i адыходзiлi ўбок. Такiм чынам, зала паступова папаўнялася i да канца аўдыенцыi, перад забаўнай часткай, была поўная да адказу.

Прыходзiў Горны Грыф, галоўны фiлосаф, а таксама намеснiк Паўднёвых абласцей, якога жартам называлi проста Гэ-Гэ. У яго было нямала заслуг, што адзначалася ў спецыяльных Улажэннях, у адным з якiх, у прыватнасцi, гаварылася, што гэтага мужа трэба ў далейшым называць «Грыфус Мантанус Прэдзiтус».[2] Ён быў павольны i спакойны, тым не менш лiчыўся карысным членам птушынага сената, прыемным субяседнiкам, а акрамя таго, даводзiўся Яго Недаступнасцi далёкiм сваяком. Гэ-Гэ ўваходзiў, кланяўся i пачынаў гаварыць пра тое, што ўсё зямное праходзiць i ўсялякае мiтусенне — доказ слабасцi жывых; не праходзяць толькi мудрасць i сiла Вялiкага.

— Вера ў светлы i мудры вобраз уладара, у бязмежную яго справядлiвасць i клопаты выклiкае ў падданых бадзёрасць духу. Гэта вось i ёсць маральная аснова, Ваша Недаступнасць, гэта вось i паказвае кожнаму сваё месца i становiшча, таксама як i сферу i меру ўжытку здольнасцяў. I гора таму, хто забудзецца пра сцежку, якая яму вызначана. Бо справядлiвасць i цудоўнае заўсёды перамогуць — ваша крыло гэтаму сведка, Ваша Недаступнасць. Каб не быць галаслоўным, заўтра ж я пакажу вам, Ваша Недаступнасць, новы трактат…

Прылятаў Спрытны Каршун — першы сувязны. Ён iмклiва падбягаў да трона, кланяўся i дакладваў што-небудзь важнае, што лiчыў адпавядаючым настрою ўладара. Потым ён станавiўся побач з Гэ-Гэ i, яшчэ не аддыхаўшыся, пачынаў нешта шаптаць яму, але той, як правiла, ужо беспрабудна спаў.

Прылятала Вялiкая Княгiня Сава, загадчыца складамi. Заiкаючыся i папраўляючы акуляры, яна так блытана i таропка сыпала лiчбамi, што Старому Сарычу даводзiлася выразна паўтараць за ёй, iнакш бы ўладар нiчога не зразумеў.

Завiтваў Пануры Фiлiн, старэйшы пажарнiк. Ён запэўнiваў, што пажараў нiдзе няма i меры супроць узнiкнення гэтакiх увесь час прымаюцца.

Уваходзiў Зоркi Кондар, наглядчык рэсурсаў, маляваў шырокую карцiну стану матэрыяльна-харчовага становiшча; як заўсёды, ён не мог устрымацца ад крытыкi ў адрас Вялiкай Княгiнi.

— Склады не праветрываюцца, Ваша Недаступнасць, дзiркi ў падлогах не забiваюцца, што робiцца, як я думаю, з мэтай развядзення мышэй для асабiстых патрэб яе блiзарукасцi…

Разам з'яўлялiся Верны Сапсан i Адданы Крэчат, адпаведна старшынi Першай i Другой канцылярый, якiя загадвалi метэаралогiяй i турызмам.

Уваходзiлi i заляталi яшчэ доўга. Але вось аб'яўляўся перапынак, i цяпер наведвальнiкам дазвалялася гучна размаўляць, шчабятаць, клекатаць, шыпець i свiстаць, а таксама звяртацца да Яго Недаступнасцi з важнымi пытаннямi i прапановамi. I потым пачыналася другая, неафiцыйная частка прыёму.

Залятаў Элегантны Сокал-Каршачок, ахоўнiк мастацтва, прыводзiў сябе ў парадак, прыгожа падыходзiў да трона i гаварыў што-небудзь прыемнае.

З паветра прыплыў Важны Бусел, першы захавальнiк навiн, станавiўся адразу ўбаку i, калi яго пра нешта пыталiся, адказваў жэстамi, так што немагчыма было адрознiць «так» ад «не». Другi ж захоўнiк навiн, Спрытная Сарока, ужо з парога пачынала такую траскатню, што яе адразу даводзiлася хапаць пад крылы, адцягваць у самы дальнi кут i там паiць сокам, каб канчаткова не зарапартавалася.

З'яўляўся Бадзёры Страўс, галоўны фiзкультурнiк; Нясмелы Пелiкан, заканадаўца мод; Задуменны Журавель, мiнiстр уяўлення. I, нарэшце, выступаў Жвавы Певень, старэйшы весялун, празваны, як i Гэ-Гэ, жартам, Пэ-Пэ. I ў зале рабiлася цесна i шумна, сур'ёзныя справы адыходзiлi на другi план — пачыналася гулянка. Пэ-Пэ гойсаў усюды, прыдумваючы на хаду гульнi i анекдоты, складаў жарты, заводзiў арагоды; гэта значыць, стараўся на ўсю моц, каб нiхто не сумаваў. Грымеў смех, гучалi ўрачыстыя «ўра» i «брава». А магутны Арол мiж тым слухаў Цiхага Дзятла, якi сядзеў у ценю яго крыла на падлакотнiку трона i прывычна выстукваў сваёй доўгай дзюбай нешта ўмоўнае, зразумелае толькi яму i яго пану.

Але вось адчынялiся бакавыя дзверы, i ў суправаджэннi стройных дзяўчат-соек уваходзiла жонка Магутнага Арла — Прыгожая Галубка. Яна прыветлiва ўсмiхалася свайму ўладару, стрымана адказвала на паклоны царадворцаў i гасцей; каля залатога трона ўстанаўлiвалi маленькi срэбны тронiк, дзяўчаты-сойкi падсаджвалi на яго сваю панi i станавiлiся за яе спiной паўколам. Гэта быў апагей свята.

Грымела музыка, кружылiся пары, гулянка бурлiла ракой. Паэты Шпак i Драч чыталi новыя вершы, прысвечаныя царскiм асобам i прыгажосцi прыроды; спевакi Салавей i Кенар выконвалi гiмны i ўрачыстыя арыi; жартаўнiк Цецярук выдумляў каламбуры, часам засланяючы самога Пэ-Пэ, так што царыца смяялася да слёз. Памiж гасцямi мiтусiлiся спрытныя афiцыянты, разносячы марожанае i напiткi. I нiхто ў гэтай радаснай гамане не заўважыў, што ў нiшы над самым тронам сядзiць Галоўная Аракулька-Зязюля i спакойна прарочыць нешта абыякавым аднастайным голасам.

Здаралася, праўда, што Аракульку ўсё ж заўважалi, i тады па знаку Магутнага Арла ў нiшу пасылаўся адзiн з шулёнкаў.

— Яго Недаступнасць, — гаварыў Зязюлi пасланец, — загадзаюць вашай асобе пакiнуць залу i больш не паказвацца без асобнага распараджэння Яго Недаступнасцi.

— Ку-ку! — адказвала Аракулька. — Прадбачу ў мурашнiку дзён кармiнавыя аблокi…

— Дык вы пакiнеце залу цi не?!

— Кармiнавыя аблокi з чатырох бакоў. Вецер сухi, сярэднi, паўднёва-ўсходнi; тэмпература ўночы плюс два, днём мiнус адзiн…

Стражнiк ляцеў да Старэйшага Сокала i дакладваў, што «Зязюля не хоча пакiдаць залу i мармыча пра нейкiя аблокi, мурашак i пахаладанне».

— Яна звар'яцела, ваша сцярвятнiцтва!

Старэйшы Сокал нахiляўся да ўладара i шаптаў:

— Зязюля балбоча пра мурашак, Ваша Недаступнасць. Не iнакш з глузду з'ехала.

— Гнаць вон, — моршчыўся Магутны Арол i адварочваўся.

А свята ўсё грымела.

Нарэшце, калi госцi стамлялiся, музыкi знясiльвалiся, паэты хрыпелi, Пэ-Пэ выдыхаўся, Цецярук напiваўся, а Прыгожая Галубка пачынала пазяхаць, прыступалi да чытання новых Улажэнняў. Строгi Сарыч разгортваў жоўты скрутак, i пад скляпеннi залы ўзлятаў яго звонкi, чысты голас.

— «Iмем Яго Недаступнасцi Адзiнага Вялiкага Магутнага Арла, Аквiлы Рэгii Iнвiктуса Максiмуса Юстуса з гэтага дня i назаўсёды загадаць…»

У гэту хвiлiну станавiлася цiха на зямлi i на небе — нават вецер супакойваўся, нават рэкi запавольвалi свой бег, нават пракляты дзiкi кот, якi нiчога на свеце не разумее, замiраў дзе-небудзь у шчылiне, i страх скоўваў яго члены. Госцi i прыдворныя стаялi з выцягнутымi шыямi, не маючы права паварухнуцца нi адзiным пёркам, не мiргаючы i не дыхаючы.

— «Упамiнанне iмя Яго Недаступнасцi скорагаворкай, або невыразна разглядаць як абгавор з адпаведнымi адсюль вывадамi…»

— «Разважаннi пра справы i Ўлажэннi Яго Недаступнасцi ў неадпаведным месцы i кепскiм настроi лiчыць нядбалым легкадумствам з усiмi выцякаючымi вынiкамi…»

— «За руплiвасць i стараннасць на службе Яго Сцярвятнiцтва Старэйшага Сокала надзялiць асаблiвай увагай i ў далейшым называць „яго высокасцярвятнiцтва Старэйшы Сокал Магнiфiкус Альцiволанс…“»[3]

Бывалi i iншыя Ўлажэннi — iх назапасiлася вельмi многа, i ўсе яны выдавалiся на жоўтых скрутках, якiя потым захоўвалiся ў Стальным Куфры Галоўнай Канцылярыi.

Пасля прачытання Ўлажэнняў чулася гучнае ўхвальнае клекатанне, i госцi пачыналi разыходзiцца. Як толькi адыходзiў апошнi, Магутны Арол саскокваў з трона i пад крыло з Прыгожай Галубкай iшоў у спальню. Дзяўчаты-сойкi разыходзiлiся па залах, змешвалiся з кавалерамi-папугаямi i вялi свабодны лад жыцця, адпачываючы ад нялёгкiх абавязкаў фрэйлiн.

Вечарам Магутны Арол часцей за ўсё раiўся са Строгiм Сарычом i старшынямi канцылярый, а глыбокай ноччу — зноў з Цiхiм Дзятлам. Потым ён iшоў у свае пакоi, i ў замку запаноўвала цiшыня.