Плацiнавы абруч

12

Над вольнай раўнiнай, над шырокiм стэпам плыў Магутны Арол. Ён ляцеў так высока, што там не адчувалася гарачынi нават самай спякотнай парой; паветра свежае i мяккае, як пярына, i рухi Магутнага Арла былi плаўныя. Ён то хiлiўся на крыло i планiраваў, робячы кругi i млява прыплюшчваючы вочы, то складваў крылы i падаў, маючы асалоду ад ветру i хуткасцi, а потым зноў узносiўся i зноў лунаў, пазiраючы на сонца.

Нiжэй — дыстанцыя была раз i назаўсёды вызначана — ляцеў ад'ютант i целаахоўнiк Старэйшы Сокал, а яшчэ нiжэй кружылi чароды шулёнкаў — гэта была ахова. Шулёнкi не маглi намнога адарвацца ад зямлi (ды гэта i не дазвалялася) i знемагалi ад спякоты i смагi. Дзякуючы востраму зроку яны бачылi, што робiцца на зямлi: кiшачых мышэй, разнастайных птушак, сiнiя ручаiны i даўганогiх кулiкоў, на мелiзне нават бачылi рыбак, якiя абгрызалi сцяблiнкi трысця або проста раскашавалiся ў цiхiх затоках каля самай паверхнi. Усё гэта было як на далонi, але нi адзiн з шулёнкаў не меў права нават падумаць пажывiцца — Старэйшы Сокал надзвычай зоркi i пiльны. Ахоўваць бяспеку i спакой Магутнага Арла — вось такi iх абавязак, i нiчога iншага на свеце не павiнна было для iх iснаваць. Яны то згуртоўвалiся ў непрыступнае карэ, то перастройвалiся ў iмклiвы клiн, то размяшчалiся кругам, нi на секунду не выпускаючы з-пад увагi нi ад'ютанта, нi самога ўладара, нi вельмi мiзэрных змяненняў вакол iх — у паветры або ўнiзе. Яны не ведалi, ад якiх ворагаў трэба ахоўваць Магутнага Арла, яны толькi ведалi, што трэба ахоўваць, i ахоўваць пiльна. Час ад часу камандзiр шулёнкаў, самы дужы i натрэнiраваны з iх, адрываўся ад чарады i прабiваўся ўверх, да Старэйшага Сокала. Зразумела, ён не мог дасягнуць вышынi целаахоўнiка, не кажучы ўжо пра вышыню Магутнага Арла; ён падымаўся ўсяго настолькi, каб быць пачутым, i, задыхаючыся, крычаў:

— Ваша сцярвятнiцтва! На захадзе навальнiчная хмара!

Старэйшы Сокал у сваю чаргу таксама ўзлятаў, наколькi мог, i перасцярога перадавалася галоўнаму адрасату.

Магутны Арол даўно ўжо бачыў хмару, якая не была не толькi навальнiчнай, а нават i дажджавой i да таго ж праходзiла бокам. Ён пагардлiва пакасiўся ўнiз i адказаў:

— Бачу. Ты — вольны.

I Старэйшы Сокал iмклiва знiжаўся, i гэтак жа iмклiва ныраў унiз камандзiр шулёнкаў i, з палёгкай расслабiўшыся, займаў месца ў чарговым пастраеннi.

Бывалi — праўда, дужа рэдка — выпадкi, калi хто-небудзь з ахоўнiкаў, заўважыўшы суслiка, якi разлёгся на санцапёку, забываўся (спакуса брала сваё) i стрымгалоў кiдаўся на ахвяру. Але ён не паспяваў нават адчуць смаку свежага мяса — сабраццi адразу разрывалi суслiка на кавалкi. Пасля гэтага парушаны строй аднаўляўся i служба працягвалася.

А Магутны Арол цiхамiрна лунаў у вышынi. Вядома, ён часам заўважаў хвiлiннае замяшанне ў шэрагах ахоўнiкаў, але не надаваў гэтаму значэння.

«Няхай, — усмiхаючыся, думаў ён. — У iх там свас клопаты». Было светла на душы, думкi цяклi спакойна, як цiхая рака або як гэты вецер, халаднаваты i плаўны.

Час, калi ён хваляваўся, аглядваўся, выпрабоўваў моц крылаў i прызвычайваўся да вышынi, даўно мiнуў. Так, калiсьцi новае сваё становiшча ён прымаў яшчэ як дар лёсу. Ён ацэньваў сябе збоку, каб пазбавiцца шмат якiх звычак, што iшлi ад мiнулага, прыслухоўваўся да шматлiкiх галасоў у сабе i ўважлiва аглядваў кожнага, хто трапляўся на вока. Усё гэта даўно мiнула. Ён убачыў, што больш магутнага за яго няма, i яму ўжо не трызнiлася пра «дар лёсу», ён паверыў, што заўсёды быў такi, як цяпер, i што лёс да гэтага не мае дачынення. Ён цяпер не залежаў нi ад чога i нi ад кога; наадварот — усё жывое, з яго клопатамi, намерамi i iнтарэсамi, з яго сённяшнiм i будучым, падуладна толькi яму, Магутнаму Арлу, i цалкам залежыць толькi ад яго аднаго. Ён ужо не ўпiваўся сваёй магутнасцю, як спачатку, не даказваў яе на кожным кроку — яна ўжо i так была вiдавочная i непахiсная. «Усталяваны парадак, — горда думаў Магутны Арол, — адзiна магчымы. Ён справядлiвы. I калi б я нават сам нешта хацеў змянiць, дык не змог бы, бо гэта немажлiва».

Кожнай ранiцай ён вылятаў прагуляцца: прымаў паветраныя ванны, рабiў размiнку, каб не здранцвелi мускулы i не аслаблi крылы, аглядаў свае ўладаннi i думаў. Ён думаў пра сваё птушынае царства, але часцей за ўсё — аб прыгажосцi свету. Яго, само сабой, не цiкавiлi дробязi — з вялiзарнай арлiнай вышынi ён акiдваў зямлю пiльным позiркам, i яна была блакiтная i зялёная. Яна заўсёды была блакiтная i зялёная, i гэта яшчэ раз пацвярджала нязменнасць i непарушнасць сутнасцi. Часам — вядома, вельмi рэдка — у блакiтнасцi i зелянiне ўзнiкалi нейкiя пабочныя плямы, але iх iснаванне было кароткачасовае.

Пасля прагулкi, якая працягвалася дзве з паловай гадзiны, Магутнаму Арлу дакладвалi, што надыходзiць час абеду. Гэта таксама ўваходзiла ў абавязкi Старэйшага Сокала — па ўстаноўленай форме ён адчаканiў:

— Ваша Недаступнасць! Час абеду наблiжаецца, як пра гэта Вашай Недаступнасцi вядома лепш за мяне.

I тут шулёнкi ўнiзе размяшчалiся такiм чынам, што атрымлiвалася слова «АБЕД». Магутны Арол рэзка ўзмахваў крыламi, закiдваў галаву насустрач сонцу i потым плаўна знiжаўся да свайго жылля. А крыху нiжэй, у гэтым жа напрамку, ганiбалаўскiм паўмесяцам рухалася ахова.

У непрыступных скалах, на галавакружнай вышынi стаяў палац Магутнага Арла. Гэта быў моцны i велiчны замак, выкладзены знутры i ўсярэдзiне каштоўнымi камянямi. Яго складалi шматлiкiя залы, пакоi, калiдоры; iх было такое мноства i так мудрагелiста яны злучалiся памiж сабою, што не толькi выпадковы наведвальнiк, але i самi жыхары лёгка маглi заблудзiцца i трапiць у непрыемную гiсторыю, калi б iм, напрыклад, захацелася пацiкавiцца, куды вядзе такi вось, скажам, праход або што знаходзiцца ў тым вось замкнутым пакоi. Не заблудзiўся б у гэтым лабiрынце толькi сам Магутны Арол i яго верны вартавы Старэйшы Сокал. I яшчэ адзiн жыхар замка не заблудзiўся б тут — брамнiк Старажытны Крумкач, якi хоць i быў простым брамнiкам i не меў ключэй, акрамя ўваходных, але затое меў добрую памяць, бо стары i мудры быў i шмат чаго пабачыў на сваiм вяку.

Вось ён вылазiць са сваёй каморкi, бразгаючы ключамi, блiзарука жмурыцца з-пад крыла, заўважае стройную чароду шулёнкаў i, пакульгваючы, iдзе адмыкаць вароты. Шулёнкi падлятаюць, садзяцца ў дзве шарэнгi, i Крумкач кажа iм, уздыхаючы:

— Намарылiся, бедненькiя. Спякота! У цяньку б у такi час хавацца, а тут служба. Ах, кра-кра-кра…

— Маўчаць! — крычыць у такiх выпадках Старэйшы Сокал. — Чым балбатаць, старая здыхля, лепш бы падмёў каля варотаў!

— Усё робiцца ў адпаведнасцi з Улажэннем, ваша сцярвятнiцтва, — адказвае Старажытны Воран.

— А балбатня з аховай таксама ў адпаведнасцi з Улажэннем?

Яны заўсёды пачыналi сварыцца, бо даўно не любiлi адзiн аднаго, i спынялася сварка, як толькi з'яўляўся пан. Свiст ветру ў яго крылах заглушаў галасы, грозны грукат кiпцюроў аб каменную плiту ставiў кропку ўсялякiм спрэчкам. Крумкач кланяўся. Старэйшы Сокал адступаў убок i таксама схiляў галаву, i Яго Недаступнасць Магутны Арол, велiчна склаўшы крылы, нетаропка накiроўваўся ў замак.