Marsga hujum

Aprel 2003 MASHSHOQLAR

Bolakaylar Marsning qaysi puchmoqlariga yetib kelishmagan edi, deysiz. Ular uydan o‘zlari bilan xushbo‘y hidli paketchalarni olib olgan edilar va yo‘lda dam-badam unga burunlarini tiqar edilar — cho‘chqa go‘shtining va mayonezli pishiriqlarning yoqimli hididan to‘yib-to‘yib hidlar, iliq shishalardagi po‘rtahol sharbatining yoqimli qulqullashlariga quloq solar edilar. Yam-yashil barra piyozli, xushbo‘y hidli jigar solingan qizil ketchup va oq noni bor sumkalarini har tomonga silkitgancha ular bir-birilarini turtib-surtib, qattiqqo‘l onalarining ta’qibidan uzoqroq qochishga harakat qilar edilar. Ular kimo‘zarga chopib borishar ekan, qichqirishardi:

— Kim birinchi yetib borsa, boshqalarga bir chertkidan chertib chiqadi!

Ular yozda, kuzda, qishda uzoq-uzoq sayllarga chiqishardi. Kuzda — hammadan zo‘ri bo‘lardi: shunday tasavvur qilasanki, go‘yo Yerda to‘kilgan barglar ustidan chopib ketayotgandeksan.

Bolakaylar bir bog‘ quruq qamishdek shovullab marmar qirg‘oqli kanal bo‘yiga yopirilib tushishdi — ularning yuzlari cho‘g‘dek qizargan, ko‘zlari munchoq donalaridek yiltillar va hansiragancha bir-birlariga qichqirar edilar, kirish taqiqlangan o‘lik shahar devorlari yonida endi hech kim: “Oxirgisi qizaloq bo‘ladi!” yoki “Birinchisi mashshoq bo‘ladi!” deb chuvvos solmas edi. Mana u, hayotsiz shahar, ammo barcha eshiklar ochiq… Go‘yo uylarda bamisoli kuzgi yaproqlar kabi nimadir shitirlayotgandek edi. Ular hammalari bir bo‘lib yelkama-elka huv to‘rga yashirinib olishadi, qo‘llarida esa tayoq tutamlab olishgan, miyalarida ota-onalarining qattiq tayinlagan so‘zlari aylangani-aylangan; “U yoqqa izingni bosma! Eski shaharlarga qadam izini qilma! Agar gapga kirmasang, otang shunaqangi adabingni beradiki, umr bo‘yi esingdan chiqmaydi!.. Bizlar botinkalaringdan bilamiz!” Nihoyat ular, bir gala bolakaylar, o‘lik shaharda, yo‘lga olgan oziqlarining yarmini allaqachon tushirib bo‘lishgan va ular bir-birlariga hushtakli shivirlash bilan qutqu soladi:

— Qani, bo‘l!

To‘satdan bittasi joyidan irg‘ib turadi, eng yaqindagi uyga yugurib boradi, oshxona orqali yotoqxonaga uchib kiradi. Orqasiga qaramay, o‘ynab sakraydi va havoga yupqa, nozik, xuddi yarim tungi osmon jismidek tim-qora yaproqlar havoda charx urib ucha boshlaydi. Birinchisidan keyin yana ikkitasi, uchtasi, barcha oltovloni yugurib ketadi. Mashshoq birinchi bo‘ladi, faqat ugina qora mato tortilgan suyak ksilofonini chaladi. Kattakon kalla suyagi yumaloqlangan qordek otiladi, bolakaylar chuvvos solib qichqirishadi! Qobirg‘alari o‘rgimchak oyog‘idek ingichka arfaning ting‘irlovchi torlari, qora yaproqlari jazavaga tushib charx uradi, bolakaylar esa yangi tomosha boshlaydilar, ular sakrar, bir-birini turtar, mana shu yaproqlar uzra gursillab yiqilar edilar. Yiqilganda hozirgina yutib olgan po‘rtahol sharbati ovoz berib qulqillar edi.

Bu yerdan navbatdagi uyga o‘tishadi va keyin yana o‘n yettita uyga kirib chiqishadi; shoshmasa bo‘lmasdi — zero, shahardan-shaharga barcha dahshatlarni kuydirib kul qilgancha O’t o‘chiruvchilar, belkurak va savat ko‘targan dezinfektorlar keladilar, ular qo‘rqinchli narsani odatdagi narsalardan obdon ajratgancha qattiq daraxt po‘stloqlari va shoxlarini qirib-qirtishlab, yulib-yulqab bir joyga to‘playdilar… O’ynanglar, bolakaylar, parvo qilmanglar, hali zamon O’t o‘chiruvchilar kelib qolishadi!

Mana, nihoyat reza-reza terga botgancha ular so‘nggi buterbrodni og‘izlariga soladilar. So‘ng ketar jafosiga yana bitta tepki, yana bitta shapaloq tortishadi-da, kuz yaproqlari orasiga sho‘ng‘ishadi — ana endi uyga yo‘l olsa ham bo‘laveradi.

Onalar qora dog‘lar bor-yo‘qligini bilish uchun botinkalarini ko‘zdan kechiradilar. Bitta-yarimta dog’ topilsa bormi, undan keyin ko‘ring: otasining kamari ishga tushib, boshidan vannaning qaynoq suvi quyiladi.

Yilning oxiriga kelib, O’t o‘chiruvchilar kuzgi yaproqlarni va oq ksilofonlarni bitta qo‘ymay terib olishadi va shu bilan ermak ham tugaydi.