Koinot oqimlari

AYBLANUVCHI

Ebl o‘zining shaxsiy hayotida mavhum diplomatik gaplarni ishlatmaslikni afzal ko‘rardi. Aloqa nuri orqali Fayf bilan so‘zlashar ekan, o‘zini bir qadah may oldida o‘tirgan mo‘ysafiddek tutdi.

— Sizni topish qiyin bo‘ldi, Fayf.

Fayf jilmaydi. U xotirjam va beparvodek edi.

— Men band edim, Ebl.

— Bundan oz-moz xabarim bor.

— Otini aytdimi?

— Qisman. Stin biz bilan yetti soatcha bo‘ldi.

— Bilaman. Bu mening xatoim. Siz uni bizga qaytarasizmi?

— Bunday qilolmasak kerak.

— U — jinoyatchi.

Ebl miyig‘ida kulib qo‘ydi-da, shaffof va tiniq may ichidan chiqayotgan pufakchalarga boqib qadahni chekkaroqqa surib qo‘ydi.

— Menimcha, uni siyosiy qochoq, deb atash mumkin. Koinot qonuni bo‘yicha, u Trantor yerida daxlsizdir.

— Hukumatingiz sizni qo‘llab-quvvatlaydimi?

— Bunga shubham yo‘q, Fayf. Men qirq yilcha vatandan chetda xizmat qildim, Trantor nimani ma’qullaydi, nimadan norozi bo‘ladi, bularni juda yaxshi bilaman.

— Nazarimda, sizning taklifingiz borga o‘xshaydi…

— Ha. Sizning qo‘lingizda bizning odam bor.

— U kim?

— Koinot tadqiqotchisi. Trantor mulkiga qarashli Yer sayyorasining vakili. Menda Stin bor, sizda esa yerlik. Qandaydir ma’noda muvozanatda turibmiz. Siz o‘z rejalaringizni amalga oshirishni boshlamay, ultimatumingiz tugamay va davlat to‘ntarishingiz ro‘y bermay turib, kirt masalasini qal qilib olsak bo‘lardi.

— Bunga aslo hojat yo‘q. Hozirgi vaqtda ro‘y berayotgan hodisalar Sarkning ichki ishidir. Hech qanday siyosiy voqealar kirt sanoatiga ta’sir qilmaydi deb kafil bo‘la olaman. Nazarimda, bu Trantorning qonuniy talab va ehtiyojlarini qanoatlantirsa kerak.

Ebl o‘yga tolgancha so‘z qotdi;

— Bizda yana bir siyosiy qochoq borga o‘xshaydi. Antiqa hodisa.

Aytganday, u — florinalik Rezident. O‘zini Mirlin Terens deb atayapti.

Fayfning ko‘zlarida o‘t chaqnadi.

— Bizda shunday shubha bor edi. Sark haqqi, Ebl, sayyoramiz ishlariga Trantorning ochiqsan-ochiq aralashishish!ng cheki-chegarasi bo‘lishi kerak. Siz o‘g‘irlagan odam — qotil. Unga siyosiy boshpana berishga haqqingiz yo‘q.

— Bu odam sizga kerakmi?

— Uni almashtirishni taklif qilmoqchimisiz? Nima istaysiz?

— Eslatib o‘tilgan majlisning butun mazmuni kerak.

— Bitta florinalik qotil uchun-a? Albatta, yo‘q!

— Biroq, Rezidentning qo‘lga tushish tarixi juda qiziq. Buning shaxsan siz uchun katta ahamiyati bor…

— Men bu majlisda o‘z xohishim bilan qatnashayotganim yo‘q. — xo‘mrayib so‘z qotdi Fayf. — Shuning uchun, si-zlarga biror nima deyishni aslo istamayman. Men faqat eshitmoqchiman.

— Nazarimda, birinchi so‘zni Stin olmoqchi, — dedi Ebl.

Stin darhol qichqira boshladi:

— Fayf! Siz meni Trantorga murojaat qilishga majbur etdingiz! Siz muxtoriyat qonunini buzdingiz. Buning uchun mendan yaxshilik kutmang. Men Skvayr Fayf kabi izquvar nomiga ega bo‘lmoqchi emasman, balki menda bunday iste’dod yo‘qdir, lekin men mantiqiy fikr yuritishga qodirman. Ha! Men o‘ylab ko‘rdim. Kecha bizga Fayf o‘zi «Iks» deb atayotgan syrli bir jinoyatchi haqida gapirdi. Xulosam shunday: Bu uydirmadan maqsad Sarkda favqulodda holat e’lon qilishdir. U meni alday olmadi!

— Demak, hech qanday Iks yo‘qmi? — so‘radi xotirjamlik bilan Fayf. — Unda siz nega qochdingiz? Bu axir kim gunohkorligini aytib turibdi-ku!

— Hali shunaqami? — qichqirdi yana Stin. — Men o‘zim o‘t qo‘yuvchi bo‘lmasam ham, yong‘in tushgan uydan qochishim mumkinmi, yo‘qmi?..

— Ha, men endi sukut saqlamayman. Barcha o‘y-fikrlarimni oshkor etaman. Iks kimligini ham aytishnm mumkin! Meningbir narsaga shubham yo‘q: sotqnnlik qilgan Buyuk Skvayrlarning biri. Ularning ichida eng xabardor kishi kim? Kim koinot tadqiqotchisi bilan bog‘liq voqeadan qolganlarni qo‘rqitish uchun, Fayf diktaturasiga xizmat qiluvchi «birlashish» uchun foydalanishga intildi? Men sizga Iksning haqiqiy nomini oshkor etaman. — Stin o‘rshadan turdi, boshi tasvir hajmining yuqorisiga tegib qolgani uchun tep-tekis ko‘rinardi. U ko‘rsatkich barmog‘i bilan ishora qildi. — Ana Iks! U — Skvayr Fayf! Koinot tadqiqotchisini o‘sha topgan. U birinchi majlisdagi o‘zining ahmoqona uydirmalari bilan bizga ta’sir qilolmaganini ko‘rib, uni qayergadir berkotib qo‘ygandi, endi esa, harbiy to‘ntarish tayyorlab, uni yana yuzaga chiqaribdi!

Fayf ensasi qotgancha Eblga yuzlandi.

— U gapini tugatdimi? Agar shunday bo‘lsa, unga ayting: gaplari har qanday vijdonli, or-nomusli odam uchun qattiq haqoratdir.

— Stin ko‘nglidagi gapni aytdi, — javob berdi Ebl. — Keling, muddaoga o‘taylik. Biz koinot tadqiqotchisini ko‘rishni istaymiz.

— Qo‘limizda o‘zini koinot tadqiqotchisi deb atayotgan aqli noqis kimsa bor.

Yaxshi, men uni olib kelishni buyuraman.

Bunday voqealar Valona Marchning tushiga hech kirmagan edi. Ular sayyoraga qo‘nganlariga bir kundan oshganiga qaramay, u qamon tinmay hayratlanardi. Hatto Rikni tiqib qo‘yishgan alohida qamoqxonalar ertakdagidek ajoyib tuyulardi. Tugmani bossang jo‘mrakdan suv tushadi. Devorlardan esa issiqlik tarqaladi. Tashqaridagi qavoning sovuqligi esa, yanada ajablantirardi: havo ham shunchalik past haroratli bo‘ladimi? U bilan muloqotda bo‘layotgan har bir kimsa esa juda po‘rim kiyingandi.

Mana endi uni katta va yorug‘ xonaga olib kelnshdi. Bu yerda bir qancha odamlar bor ekan. Bittasi o‘ta jiddiy, qovog‘i solinib stol ortqda o‘tirar, boshqasi ancha yoshi ulug‘, serajin bo‘lib oromkursini egallagandi. Va yana uch kishi…

Ularning biri Rezident edi!

Qiz jonholatda unga otildi.

— Rezident! Rezident!

Valona uning tanasini bosib-yanchib o‘tib ketdi.

Oyoqlari Rezident o‘tirgan og‘ir oromkursini sezmadi ham. U titrayotgan qo‘llarini ohista uzatdi. Qiz yigitni aniq-tashq ko‘rib turgan bo‘lsa-da, ular hech narsani his qilmadilar,

Valona oh urdi-da, yerga quladi. Rezident beixtiyor uni ushlab qolish uchun qo‘llarini cho‘zdi, biroq qo‘llar baribir qizni tutib qololmasdilar.

Bir ozdan so‘ng, Valona oromkursida o‘tirar, Rik qo‘llarini ushlab olgan, serajin qariya esa unga engashib turardi.

— Qo‘rqmang, jonginam. Bu faqat tasvir. Xuddi fotosuratga o‘xshash.

Qiz Rezidentga ishora qildi.

— U hozir bu yerda yo‘qmi?

— Bu uch o‘lchamli tasvir, Lona, — gapga aralashdi to‘satdan Rik. — Rezident hozir boshqa yerda o‘tiribdi, biroq biz uni shu xonada ko‘ryapmiz.

Valona boshini liqillatdi. Rik buni tasdiqlayotgan ekan, demak, shunday bo‘lishi kerak. Qiz yerga qarab oldi. U, ayni paytda ham bor, ham yo‘q odamlarga boqishga jazm qila olmasdi.

Ebl Rikka yuzlandi.

— Siz uch o‘lchamli tasvirni bilasizmi?

— Ha, janob.

Bugungi kun Rik uchun ham ajablanarli edi, biroq bundan Valona cheksiz hayratlanayetgan bo‘lsa, Rik borgan sari o‘ziga tanish hayot ichiga kirib borardi.

— Qayerdan bilasiz?

— Aniq aytolmayman, Ilgari bilardim. Hamma narsa esimdan chiqmasdan avval.

— E’tibor qiling, Fayf! — dedi Ebl. — Sizning aqli noqis florinalik odamingiz, uch o‘lchamli tasvir haqida yetarli ma’lumotga ega ekan.

— Nazarimda, uni yaxshilab tayyorlashgan, — cho‘rt kesdi Fayf.

— Uni Sarkka kelgandan beri so‘roq qilishdimi?

— Albatta.

— Natija qanday?

— Yangilik yo‘q.

Ebl yana Rikka yuzlandi.

— Sizning ismingiz nima?

— Meni Rik deb atashlarigina yodimda bor, — xotirjamlik bilan dedi u.

— Bu yerdagilardan kimlarni taniysan?

Rik hammaga bir-bir qarab chiqdi.

— Faqat Rezidentni. Valonani ham albatta.

— Bu kishi, — dedi Ebl Fayfga ishora qilib, — Skvayrdir. Unga butun boshli bir sayyora qaraydi. Siz u haqda nima deya olasiz?

— Men yerlikman, — javob berdi Rik. — Men unga qaram emasman.

— Quloq soling, Rik, — dedi yana Ebl. — Hozir men sizga bir voqeani aytib beraman. Siz butun vujudingiz bilan tinglang va o‘ylab ko‘ring. Qayta-qayta o‘ylang! Meni tushunyapsizmi?

Rik «ha» deganday bosh silkidi.

Ebl shoshilmay ro‘y bergan hodisalarni qikoya qila boshladi. U kelayotgan xavf haqidagi xabar, uni kimdir tutib olgani, Rikning Iks bilan uchrashuvi, ruhiyat zondi, qanday qilib Rikni topib olishgani-yu, boqishgani, hamda uning kasalligini aniqlagan, so‘ngra halok bo‘lgan hakim va boshqa voqealar to‘g‘risida so‘-zlab berdi.

— Mana, bor-yo‘q hikoya shu, Rik. Siz shulardan xabardormisiz?

— Hikoyangizning oxirgi qismi yodimda bor, — dedi ohista Rik — So‘nggi bir necha kun… O‘tgan voqealarning ham ba’zilari esimga kelay deyapti-yu, biroq… juda noanik…

— Siz o‘tgan voqealarni eslashingiz mumkinmi? Florinaga tahdid qilayotgan xavfni yodingizga tushira olasizmi?

— Ha, ha. Ayni shu narsa esimda.

— Keyin-chi? Siz Sarkka qo‘ndingiz va bir kishi bilan uchrashdingiz.

— Yo‘q. Boshqa eslay olmayman! — ingradi Rik.

— Siz urining! Urining!

Rik ranglari oqarib, yuzlaridan ter quyilarkan Eblga boqdi.

— Men bir so‘zni esladim.

— Qanday so‘z, Rik?

— Uning ma’nisi yo‘q.

— Baribir ayting.

— Bu so‘z stol bilan bog‘liq. Juda-juda mavhum… Men o‘tirardim. Boshqa bir kimsa ham o‘tirardi. Keyin u o‘rnidan turdi-da, menga yuqorvdan pastga qaradi. Shu payt so‘z yangradi.

Ebl o‘zini bosib yana so‘radi.

— Qanday so‘z?

Rik mushtlarini tugib pichirladi:

— Fayf!