Хобіт, або вандроўка туды і назад

Частка 6 3 АГНЮ ДЫ Ў ПОЛЫМЯ

Ад гоблінаў Більба ўцёк, але куды ж патрапіў? Ён страціў капялюш, плашч, ежу, поні, свае гузікі і сяброў. Ён упарта ішоў далей і далей, пакуль сонца не пачало заходзіць — за горы! Цені гор ляглі на Більбаву сцежку, і хобіт азірнуўся ды паглядзеў назад. Потым — наперад, але ўбачыў толькі, як хрыбты й схілы павольна сыходзяць да нізін і раўнін, што раз-пораз выілядалі паміж дрэвамі.

«Сонца з нябёсамі! — усклікнуў ён. — Здаецца мне, я апы-нуўся акурат на іншым баку Туманных гор, якраз на краі Загор'я! Бацюхны! Дзе ж цяпер шукаць Гэндальфа і гномаў? Адны спа-дзяванні, што яны не засталіся пад гарамі і не дасталіся гоблінам!»

Хобіт усё ішоў ды ішоў, выйшаў з маленькай глыбокай даліны, пераваліў яе край, пачаў спускацца па схіле, і ўвесь час надта няўтульная думка расла і расла ў ім. Ці ж павінен ён цяпер, маючы чароўны пярсцёнак, вяртацца назад у жудасныя, жудасныя тунелі шукаць сяброў. Якраз даспела ў ім думка пра тое, што абавязак ёсць абавязак, што неабходна вярнуцца і шукаць (якім жа няшчасным ён сябе адчуў), калі раптам пачуліся галасы.

Більба спыніўся й прыслухаўся. Да гоблінаў падобна не было, таму ён паспрабаваў падкрасціся бліжэй. Камяністая сцяжынка вілася ўніз побач з высокай скальнай сцяной з левага боку, а з іншага боку на схіле там і сям ніжэй сцежкі віднеліся лагчыны з купкамі дрэваў і кустоў. У адной з лагчын пад кустамі нехта размаўляў.

Більба падкраўся бліжэй і раптам убачыў галаву ў чырвоным капелюшы, якая вытыркнулася між двух вялізных валуноў — Балін назіраў за наваколлем. Ну, хобіт, зразумела, мог запляскаць у далоні ды закрычаць «ура!», аднак не зрабіў гэтага. Баючыся нечаканых непрыемнасцяў, пярсцёнак ен з пальца не здымаў, І зараз убачыў, што Балін глядзіць праз яго, відавочна, не заўважаючы.

«Будзе ім неспадзяванка», — падумаў хобіт, крадучыся па кустах уздоўж краю лагчыны. Гэндальф сварыўся з гномамі. Яны абмяркоўвалі, што здарылася ў тунелях, а таксама спрачаліся й вырашалі, што рабіць і куды падацца зараз. Гномы буркаталі, Гэндальф казаў, што немагчыма і нягодна падарожнічаць далей, пакінуўшы спадара Торбінса ў руках гоблінаў, нават не тур-буючыся даведацца, ці жывы ён, не паспрабаваўшы ўратаваць.

— У рэшце рэшт, ён мой сябра, — сказаў чараўнік. — I хлопец неблагі. Я адказны за яго. I губляць яго, маё вам слова, было не варта.

Гномы жадалі даведацца, чаму Гэндальф увогуле ўзяў Більба з сабою, няўжо яму не хапала сяброў, чаму ён не ўзяў каго-небудзь больш дасціпнага ды кемлівага.

— Да гэтага часу ад яго больш клопатаў, чым карысці, — сказаў нехта. — Калі мы павінны вяртацца па яго ў гэтыя пачвар-ныя тунелі — трасца з ім, абыдземся.

Гэндальф адказаў злосна: «Я ўзяў яго з сабою, а бескарысных рэчаў я не бяру! Альбо вы дапамагаеце мне знайсці яго, альбо я пакідаю вас тут, і выбірайцеся самі, як здолееце. Калі толькі знойдзем яго, вы мне яшчэ не адзін раз усе «дзякуй» за яго скажаце. Ну дзеля чаго ты, Доры, згубіў ды пакінуў яго?»

— Утрымаеш яго, — сказаў Доры, — калі гоблін раптам у цемры хапае ззаду за ноп, штурхае ды ў спіну пхае!

— А чаму ж ты яго не падхапіў зноў?

— Бацюхны! Ну і пытанне! Гобліны б'юцца ды кусаюцца ў цемры, усе падаюць адзін на аднаго ды б'юць чым трапіцца! Вы мне галаву ледзь Гламдрынгам не адцялі, Торын торкае туды, сюды і наагул паўсюль Оркрыстам. Тут знянацку ваша чарговая асляпляльная бліскавіца, бачым — гобліны ўцякаюць, ляман-туючы. Вы пракрычэлі «за мной!» — зразумела. усе павінны былі чуць. Я думаў, усе і пайшлі. Часу не было азірацца, пакуль не прабіліся праз вартавых ніжняй брамы і сюды неяк не дабеглі. I вось мы тут — без узломшчыка, каб яму!

— А вось і ўзломшчык! — гукнуў Більба, зняў пярсцёнак і ўзнік побач.

Ну і падскочылі ж яны! А потым закрычалі ад радасці ды хвалявання. Гэндальф здзівіўся не менш за астатніх, азадаволены быў нават яшчэ больш. Баліна ён паклікаў да сябе ды растлумачыў, што думае пра вартавога, які дазваляе зваліцца сабе на галаву такім вось чынам: без усялякага папярэджання. Факт — узломшчыцкая рэпутацыя Більба пасля гэтага значна вырасла. Калі раней яны яшчэ сумняваліся ў яго ўзломшчыцкай перша-класнасці, нягледзячы на Гэндальфавы запэўненні, дык цяпер і слядоў сумневаў не засталося. Баліна раптоўнае Більбава ўзнік-ненне азадачыла больш за ўсіх, але астатнія ўголас сцвярджалі, што выйшла надта добра і па-ўзломніцку прафесійна.

I так Більба спадабалася іх пахвала, што толысі хіхікнуў пра сябе, а пра пярсцёнак змоўчаў. Калі спыталі, як жа ў яго атрымалася гэткае, адказаў толькі: «Ды, ведаеце, прапоўз паціху

— асцярожненька, спакойненька…»

— Добра, але ж упершыню нешта болыпае за мышу пра-бралася «асцярожненька» ды «спакойненька» пад самым маім носам, а я не заўважыў, — сказаў Балін. — Здымаю перад вамі капялюш.

Што і зрабіў.

— Балін, да вашых паслуг, — сказаў ён.

— Більба Торбінс, да вашых! — сказаў Більба.

Потьш усе пажадалі пачуць пра яго прыгоды пасля падзення з карка Доры, і хобіт сеў ды распавёў усё па парадку — усё, акрамя знаходкі пярсцёнка («не час» — падумаў ён). Асабліва іх зацікавіла гульня ў загадкі, і здрыгануліся яны самым спачу-вальным чынам, калі пачулі апісанне Глыкса.

— А потым я нічога не мог прыдумаць, бо ён сядзеў побач, таму і спытаў: «Што ў маёй кішэні?» А ён не здагадаўся з трох разоў. Вось я і сказаў: «Як наконт абяцанняў? Пакажы мне шлях да выхаду!» Але ён кінуўся на мяне, жадаючы забіць, я пабег, ён — за мной, я спатыкнуўся ў цемры ды бразнуўся на падлогу, а ён мяне не знайшоў. Потым я здолеў пракрасціся за ім, таму што чуў, як ён сам з сабою размаўляе. Ён, напэўна, падумаў, што я ведаю шлях да выхаду, і вырашыў вартаваць мяне каля яго. Глыкс сеў у праходзе так, што і прайсці побач было немагчыма. Давя-лося скочыць над яго галавой і пабегчы да дзвярэй.

— А як жа вартавыя? — спыталі ў хобіта. — Ці ж іх не было?

— Былі! I мноства, але бег я хутка і праслізнуў паміж імі, толькі ў дзвярах захрас — яны былі амаль што зачыненыя, вузкая шчыліна заставалася, — колькі гузікаў згубіў! — сказаў ён, з горыччу паглядаючы на разадранае адзенне. — Але ж праціснуўся нарэшце — і вось ён, я!

Гномы зноў паглядзелі на яго з павагай — нішто сабе, спакойна распавядае, як над Глыксам скочыў, паміж гоблінамі прабег ды праціснуўся, быццам нічога ў тым вельмі небяспечнага й цяжкага.

— Ну што я вам казаў! — засмяяўся Гэндальф. — Не такі ўжо просты спадар Торбінс!

I зірнуў на хобіта з-пад кусцістых броваў, а хобіт задумаўся: ці не здагадаўся Гэндальф пра тую частку гісторыі, якая не прагучала?

Потым надышла чарга Більба распытваць і даведвацца. Бо калі Гэндальф і растлумачыў гномам што, як і чаму, Більба таго расповеду не чуў і жадаў даведацца, як гэта чараўнік знік ды зноў з'явіўся і што ўвогуле адбылося.

Ну, па праўдзе кажучы, Гэндальф быў не супраць распавесці зноў пра сваю вынаходлівасць ды майстэрства, таму сказаў, што ён з Элрандам добра ведалі пра злых гоблінаў у гэтай частцы гор. Але звычайна галоўная брама выходзіла на іншы перавал, лягчэйшы для падарожжа, так што злыдні часцяком захоплівалі вандроўнікаў, якія спыняліся на ноч пры браме. Відавочна, тым шляхам хадзіць перасталі, і таму зусім нядаўна гобліны прабілі новую браму каля перавала, на які скіравалася кампанія — дагэтуль шлях быў бяспечны.

— Трэба будзе знайсці больш ці менш добрасумленнага велікана, каб заткнуць гэтую іх новую дзірку, — сказаў Гэндальф, — а тое хутка праз горы ўвогуле не перабярэшся.

Як толькі Гэндальф пачуў Більбаў лямант, ён зразумеў, што здарылася. Асляпіўшы гоблінаў бліскавіцай ды забіўшы некаторых, ён праслізнуў у браму, пакуль яна яшчэ не паспела зачыніцца, а потым следам за папоннымі ды паганятымі дабраўся да краю вялікай залі, дзе сеў цішком і паспрабаваў што-кольвечы з магіі, якую толькі атрымалася зрабіць у паўцемры.

— Надта рызыкоўная справа, — сказаў ён, — адна памылка, і…

Але ж, зразумела, Гэндальф адмыслова вывучаў розныя хітрыкі й чары з агнём ды іскрамі (нават хобіт не забыўся на цудоўныя феерверкі на святкаванні сярэдзіны лета ў Старога Хвата, калі вы памятаеце). Усё астатняе — акрамя таго, што Гэн-дальф ведаў пра заднія дзверы, якія гоблшы называлі ніжняй брамай, дзе Більба страціў гузікі, — вы чулі. Пра гэтыя дзверы ведаў кожны вандроўнік праз горы, але ж весці кампанію ў правільным напрамку па тунелях у цемры, адбіваючыся ад гоблінаў, нават чараўніку каштавала шмат.

— Браму гэтую яны зрабілі даўным-даўно, — сказаў ён, — каб збегчы ў выпадку непрыемнасцяў, ды для начнога разбою ў нізавых землях. Яны і цяпер вылазяць па начах ды чыняць вялікую шкоду. Ніхто яшчэ не здолеў гэтую дзірку заткнуць, а пасля сённяшняга выпадку яе будуць пільнаваць яшчэ лепш.

Ён засмяяўся.

I астатнія засмяяліся. Хоць і страцілі шмат чаго, аднак Вярхоўнага Гобліна забілі (і шмат іншых разам з ім) ды ўцяклі цэлыя, жывыя і здаровыя. А што яшчэ трэба?

Але чараўнік хутка вярнуў іх да розуму.

— Рушыць трэба зараз жа. Мы ўжо крыху адпачылі, — сказаў ён. — Як ноч надыдзе, яны выбегуць сотнямі, а цені ўжо падаўжаюцца. Гобліны здольныя чуць наш пах на слядах шмат гадзін пасля таго, як мы тыя сляды пакінем. Да цемры нам неабходна быць на шмат міляў адсюль! Месяц будзе злёгку бачны, і гэта добра. Не тое, каб ім месяц перашкаджаў, але нам будзе хоць крыху святла, каб рушыць.

— Так, так! — адказаў ён нанасіупнышэрагхобітавыхпытанняў. — Ты страціў пачуццё часу ў гоблінскіх тунелях. Сёння чацвер, а захапілі нас у ноч з панядзелка на аўторак. Мы прайшлі мілі праз самае сэрца гор і апынуліся з іншага боку — зрэзалі, як той казаў. Але ж мы цяпер даволі далёка на шўнач ад месца, куды нас вывеў бы шлях, і наперадзе цяжкія для падарожжа мясціны. Ды мы яшчэ, зрэшты, і не спусціліся з гор. Так што — пойдзем!

«Ну і галодны ж я!» — прастагнаў Більба, які знянацку і вельмі моцна адчуў, што апошні сняданак быў у яго амаль два дні таму. Жахлівая рэч для хобіта! Узбуджэнне скончылася, у страўніку адчувалася безнадзейная пустэча і ногі трэсліся.

— Нічым дапамагчы не магу, — сказаў Гэндальф, — калі ты, вядома, не жадаеш вярнуцца да гоблінаў ды ласкава спытаць, ці не аддадуць яны твайго поні й багаж.

— Ужо не, дзякуй вялікі! — адказаў Більба.

— Што ж, тады зацягні як мацней папругу ды працуй — а тое сам станеш вячэрай, замест таго, каб павячэраць. А гэта трохі горш за поўную адсутнасць ежы.

Дарогай Більба толькі і зыркаў па баках, ці не трапіцца што-кольвечы прыдатнае для ежы. Але чарніцы толькі пачалі цвісці, і арэхаў яшчэ не было, не было нават ягадаў гоогу. Ён пажаваў крыху шчаўя, глынуў вады з маленькай горнай рачулкі, якая перасякала сцежку, падхапіў на беразе тры сунічкі — як жа гэтага мала!

А ісці давялося далей і далей. Ледзьве прыкметная сцяжынка ўвогуле знікла. Пайшлі кусты, доўгая трава паміж камянёў, потьш пляцоўкі абшчыпанай дзярніны. Чабор, шалфей з маяранам ды жоўтыя горныя ружы зніклі, і кампанія апынулася на версе крутога шырокага схілу, пасыпанага камянямі — рэшткі апоўзня. Калі пачалі спускацца, з-пад ног пакаціліся каменьчыкі ды смецце, большыя кавалкі камянёў пападалі, бразгаючы, ніжэй, спіхнулі ды падштурхнулі ніжнія камяні, потым заварушыліся патурбаваныя валуны ды панесліся ўніз, грукочучы ды з пылам і бразганнем адскокваючы ад самых вялізных камянёў. Хуткаўвесь схіл і над імі, і пад імі, здавалася, пачаў рушыць, ехаць, слізгаць, падаць. Кампанія сабралася ў цесны натоўп і разам ехала ўніз, пераскокваючы туды і сюды сярод страшэннага хаосу камень-чыкаў, камянёў ды валуноў, што сыходзіліся і разляталіся, скакалі, танчылі, слізгалі й грукаталі.

Выратавалі кампанію дрэвы. Сябры даслізгалі разам з камянямі да самага сасновага ўзлеску, што караскаўся па схіле ад цёмнага густога лесу ў даліне. Некаторыя ўхапіліся за ствалы дрэваў ды пазаскоквалі на ніжнія галіны, некаторыя (як маленькі хобіт, напрыклад) схаваліся за дрэва ад шаленства камянёў. Хутка небяспека скончылася, апоўзень спыніўся, і толькі слабыя водгукі грукату ды храску можна было пачуць ад найвялікшых патурбаваных апоўзнем вапуноў, якія скакалі й ламіліся праз сосны ды буралом далёка ўнізе.

— Добра! Гэта нас злёгку прыспешыла, — сказаў Гэндальф, — і нават гоблінам будзе крышачку цяжэй нас вынюхаць.

— Менавіта так, — прабурчэў Бафур, — але ім будзе зусім няцяжка шпурляць камяні нам на галовы.

I гномы, і Більба адчувалі сябе менш чым задаволенымі і мацалі пабітыя да выцятыя ногі.

— Глупства! Мы зараз адыдзем ад апоўзню і зробім гота як мага хутчэй! Зірніце на сонца!

Сонца ўжо схавалася за гарамі. Вакол гусцелі цені, хоць далёка за дрэвамі, праз чорныя кароны нізавога лесу, на загорных раўнінах бачыліся апошнія водбліскі вечаровага сонца. Гномы ды хобіт з чараўніком пакульгалі, як толькі здолелі, уніз па пало-гім схіле, зарослым сасновым лесам. Ішлі, паціху забіраючы на поўдзень. Час ад часу даводзілася прадзірацца праз купы бадзяку, які добра ўздымаўся над хобітавай галавой, а часам спакойна рушылі па засыпанай ігліцай роўнай зямлі. Змрок у лесе рабіўся ўсё гусцейшы, і цішыня глыбейшая. Нават вецер з мора не залятаў сюды, каб пакалыхаць галінкі.

— Што? Мы павінны ісці далей? — спытаў Більба, калі зра-білася так цёмна, што бачыць можна было толькі канец Торынавай барады, які хістаўся побач, а чуць толькі дыханне гномаў, надта гучнае ў лясной цішыні. — Я ўсе пальцы на нагах пазбіваў ды па-шкодзіў, ног пад сабой не чую, і пуза гайдаецца быццам пусты мех.

— Яшчэ крыху, — сказаў Гэндальф.

«Крыху» падалося цэлай вечнасцю, але нарэшце вандроўнікі трапілі на адкрытае месца, дзе дрэвы не раслі. Месяц ззяў і добра асвятляў паляну. Неяк адразу стала зразумела, што месца гэта не надта прыемнае, хоць нічога недарэчнага ці агіднага і бачна не было.

Знянацку пачулася аднекуль знізу скавытанне, доўгае, жудаснае — аж да мурашак па спіне. У адказ прагучала другое, правей і значна бліжэй, і іншае з левага боку, зусім недалёка. Ваўкі выюць на месяц, збіраючыся разам!

Ваўкі паблізу нары спадара Торбінса не жылі, але гук ён ведаў добра. Апісанне часцяком сустракалася ў кніжках. Адзін з яго старэйшых сваякоў (з хватаўскага боку), які быў вялікім пада-рожнікам, звычайна палохаў Більба, удала імітуючы ваўчынае выццё. Пачуць такое ўначы ў лесе, пад ззяннем месяца, было для Більба занадта. Ад ваўкоў і чароўныя кольцы не ўратуюць — асабліва ад зласлівых зграй, якія жылі ў цені заселеных гоблінамі гор на краі Дзіказем'я, на мяжы з невядомым. Такія ваўкі нюх маюць лепшы, чым гобліны. I каб злавіць каго, бачыць ім зусім не абавязкова!

— Што ж нам рабіць, што рабіць?! — закрычаў Більба. — Ад гоблінаў уцяклі, каб нас ваўкі знайшлі! — вось што ён дадаў, і гэта зрабілася прымаўкай, хаця сёння ў такіх няўтульных абставінах мы кажам «з агню ды ў полымя».

— Хутканадрэвы! — загадаўГэндальф,іўсепамчалісядадрэваў на краі паляны, шукаючы ствалы з нізкімі галінамі, ці дастаткова тонкія, каб узлезці. Няцяжка ўявіць сабе, што патрэбнае яны знайшлі хутка, і ўзлезлі так высока, як толькі дазвалялі галінкі. Вы б пасмяяліся (з бяспечнай адлегаасці, зразумеяа), пабачыўшы, як гаомы паселі на дрэвах, ж вецер матляе іх бароды быццам старым дзядкам з нейкай дурасці стукнула ў галаву пагуляць у хлапчуюў. Філі і Кілі, бы каляд-ныя лялькі, ускараскаліся на вяршыню веяізарнай лістоўніцы. Доры, Норы, Оры, Ойн і Глойн уіульна прымасціліся на вялізнай сасне з сукамі, якія раўнютка вытьфкаліся кругам, нібы пруткі ў юле. Біфур, Бафур, Бамбур і Торын узлезлі на іншую хваінку. Двалін і Балін ускараскаліся на тонкую, гонкую і рэдкую елку і спрабавалі знайці месца, дзе ўсесціся, каля самай вяршыні. Гэндальф, які быў значна вышэйшы за астатніх, і дрэва знайшоў, на яюе іншыя ўзлезці не здолелі. Выбраў ён агромністую сасну, якая стаяла на самым краі паляны, і добра схаваўся сярод галінак — толькі вочы блішчэлі ў месяцовым святпе, калі ён высоўваўся агаедзецца.

А што ж Більба? На дрэва ён узлезці не мог, бо быў надта маленькі, і таму скакаў ад сасны да елкі, нібы трусік, які страціў нару ды адчайна спрабуе ўцячы ад сабак.

— Зноў ты ўзломшчыка пакінуў! — сказаў Норы да Доры, зірнуўшы ўніз.

— Не магу ж я заўсёды цягнуць узломшчыка на карку, — сказаў Д оры, — і па тунелях, і на дрэвы! Хто я табе? Насілыпчык?

— Яго з'ядуць, калі мы не зробім што-небудзь, — сказаў Торын, таму што выццё чулася з усіх бакоў і ўсё набліжалася.

— Доры! — паклікаў ён, бо Доры сядзеў ніжэй за ўсіх і на лягчэйшым дрэве. — Хучэй, дапамажы спадару Торбінсу!

Нягледзячы на буркаценне, Доры быў гном неблагі і су-мленны. Небарака Більба за яго руку ўхапіцца не здолеў, хоць і дабраўся да ніжэйшай галінкі і сваю руку цягнуў як мог. Так што Доры злез і дазволіў Більба ўскараскацца на свой карак.

I ў гэты самы момант ваўкі ўбеглі на лаляну. Вох! — сотні вачэй уставіліся на сяброў з цемры. Аднак Доры хобіта не выпусціў. Ён пачакаў, пакуль хобіт пералезе з яго спіны на галіны, і толькі потым скочыў на галіну сам. I своечасова — воўк ляснуў зубамі каля яго плашча, ледзь не сцягнуўшы гнома долу. Праз імгненне ўся зграя, выючы, скакала вакол дрэва і кідалася, высунуўшы языкі.

Але нават злыя Варгі (так клічуць злосных ваўкоў з Краю Дзіказем'я) па дрэвах лазіць не здольныя. На пэўны час кампанія была ў бяспецы. Пашанцавала яшчэ, што надвор'е было цёплае і няветранае. На дрэвах доўгі час сядзець не вельмі прыемна, але калі яшчэ і вецер, і холад, і ваўкі чакаюць цябе ўнізе, разявіўшы пашчы — горш месца прысесці не знойдзеш.

Відавочна, паляна была месцам сустрэчы ваўкоў. Збіралася іх больш і больш. Пад дрэвам, на якім сядзелі Доры і Більба, пакінулі вартавых, іншыя звяры прыняліся вынюхваць, пакуль не выявілі кожнае дрэва з нашымі небаракамі-падарожнікамі. Каля тых таксама пакінулі варту, а астатнія паселі вакол паляны (было іх, здавалася, сотні і сотні), пасярэдзіне ж апынуўся вялізны шэры воўк. Ён прамаўляў на жудаснай мове Варгаў. Гэндальф яе разумеў. Більба, вядома, не, але гучала ўсё тое мярзотна і стра-шэнна, быццам размаўлялі пра рэчы жорсткія і агідныя — што, увогуле, адпавядала ісціне. Час ад часу Варгі адказвалі ўсе разам шэраму правадыру, і ад іхнага выцця такая жуда находзіла на хобіта, што той ледзь з сасны не падаў.

Я вам скажу, што пачуў Гэндальф, хоць Більба таго і не зразумеў. Варгі і гобліны часта дапамагалі адзін аднаму ў зла-чынствах. Гобліны вельмі рэдка адыходзяць далёка ад гор, хіба толькі выгнаныя ды ў пошуках новага жытла ці маршыруючы на вайну (што — на шчасце, скажу я вам, — не здаралася ўжо даволі даўно). Аднак у тыя дні яны час ад часу адпраўляліся ў набегі, часцей за ўсё — нарабаваць ежы ці захапіць палонных. У такіх выпадках яны звычайна заклікалі Варгаў на дапамогу і дзяліліся з імі здабычай. Час ад часу гобліны нават ездзілі на ваўках, як людзі на конях. Цяпер здавалася, што на гэтую самую ноч быў запланаваны вялікі набег. Варгі прыйшлі на сустрэчу, але гобліны спазняліся. Прычынай, безумоўна, была смерць Вярхоўнага Гобліна і пярэпалах, які нарабілі гномы ды Більба з чараўніком. На іх, верагодна, і ішло паляванне.

Нягледзячы на пагрозу гэтай дзікай зямлі, адважныя людзі з Поўдня прыходзілі сюды, валілі дрэвы; у месцах, больш утульных для жыцця (у далінах і па берагах рэк) будавалі вёскі. Людзей было шмат, людзей не палахлівых і добра ўзброеных, і нават Варгі не адважваліся напасці на іх удзень. Але зараз Варгі разам з гоблінамі запланавалі напасці ўначы на адну з найбліжэйшых да гор вёсак. Калі б атрымалася, то ранішняга святла не ўбачыў бы ніводзін чалавек — за выключэннем тых, каго гобліны паланілі б, абаранілі ад ваўкоў ды пагналі да сваіх пячораў.

Жахліва было слухаць такую гаворку, і не толькі з-за жудасцяў, якія пагражалі адважным лясных людзям, іх жонкам ды дзецям, але і з-за небяспекі, што зараз пагражала Гэндальфу і яго сябрам. Зразумела, Варгі здзівіліся і раззлаваліся, знайшоўшы іх на сваім спрадвечным зборышчы. Яны палічылі іх прыяцелямі лясных людзей, якім уздумалася прасачыць за Варгамі ды распавесці падслуханы план далінным жыхарам. У такім выпадку гоблінам і Варгам давялося б вытрымаць жорсткую і недарэчную бойку, замест таго, каб знянацку напасці, пахапаць ды пажэрці сонных. Так што пакідаць паляну й дазваляць няпрошаным гасцям на дрэвах уцячы Варгі не збіраліся, ва ўсялякім выпадку, да раніцы. Значна раней, як яны казалі, павінны спусціцца з гор гобліны-салдаты, а тыя здольныя і лазіць па дрэвах, і секчы іх.

Цяпер вы разумееце, чаму Гэндальф, слухаючы Варгава цяўканне ды выццё, страшэнна перапалохаўся. Дарма што чараўнік, ды уцяміў, што гэта не ўратаванне, і ўлезлі яны ў пастку яшчэ горшую. 3 іншага боку, проста так дазволіць здарыцца гэткаму ён не мог. Але што ж ты зробіш, седзячы на высокім дрэве, калі ўнізе кругам у чаканні паселі ваўкі. Чараўнік сабраў са свайго дрэва шышкі і сухія галінкі. Запаліў адну блакітным агнём, ды шпурнуў яе ўніз, у ваўчынае кола. Шышка з шыпеннем скочыла аднаму па спіне, і ў імгненне калматая поўсць занялася полымем. Воўк замітусіўся ды пранізліва завішчэў. Тут шышкі пасыпаліся адна за адной, палаючы то блакітным полымем, то чырвоным, то зялёным, На зямлі яны выбухалі, пускаючы рознакаляровью іскры й дым. Асабліва вялізная трапіла галоўнаму ваўку па пысе, і той аж узвіўся ў паветра лакцёў на дзесятак, а потым прыпусціў па паляне, кусаючы ў шаленстве ды жаху астатніх.

Гномы з Більба закрычалі ды загікалі. На ваўчынае шаленства глядзець было жахліва — такога яны пярэпалаху ў лесе нарабілі. Ваўкі спрадвеку баяцца агню, а гэты агонь быў яшчэ і найбольш шкодны ды хітры. Калі іскра трапляла на скуру, то прыліпала ды ўпальвалася ў яе, і калі звяры не паспявалі пакачацца па зямлі, уся поўсць хутка загаралася. I хутка ўсе ваўкі на палянцы качаліся па зямлі, каб пагасіць іскры, а тыя, хто палаў увесь, насіліся туды-сюды, выючы, запальваючы астатніх — пакуль свае ж не пагналі іх прэч, і тыя з лямантам і скавытаннем пабеглі па схілах у пошуках вады.

— Што за неспакой сёння ўначы ў лесе? — спытаў Гаспадар Арлоў. Ён, увесь чорны ў месяцовым святле, сядзеў на версе самотнай скалы на ўсходнім краі гор.

— Я чую ваўкоў! Што, зноў турботы з гоблінамі ў гарах?

Ён узняўся ў паветра, і адразу ж два ягоныя ахоўнікі ўзняліся са скал па абодва бакі і паляцелі следам. Яны пакружлялі ў небе, пакуль убачылі Варгаў на паляне — маленечкія плямкі з вышыні. Арлы маюць надзвычай востры зрок і бачаць вельмі дробныя рэчы з вялікай адлегласці. Гаспадар Арлоў, чый народ жыў у Туманных Гарах, меў вочы, здольныя глядзець на сонца, не міргаючы, і заўважыць трусіка ў траве ў месяцовым святле нават з вышыні ў мілю. Так што, хоць гномаў на дрэвах ён бачыць не мог, ваўчыную мітусню і малюсенькія бліскаўкі агню заўважы> ды выццё з віскатам далёка ўнізе пачуў. Бачыў ён і водбліскі мсч я І н на гоблінскіх шаломах ды канчарах дзідаў. Доўгія шэрагі г)Іы\ злыдняў віліся ад брамы ўніз па схілах да лесу.

Арлы — не надта добрыя птушкі. Некаторыя нават палахлівыя ды жорсткія. Але старажытнае племя арлоў з паўночных гор было найвялікшым сярод крылатага народу. Яны былі ганарлівыя, моцныя і сапраўды шляхетныя. Яны не любілі гоблінаў і не баяліся іх. Калі яны ўвогуле звярталі ўвагу на гоблінаў (зрэдку, бо такіх пачвараў арлы не ядуіч>), то пікіравалі на іх з вышыні, каб пагнаць іх, лямантоўных, да пячораў, ды не дазволіць учыніць паганства. Гобліны ненавідзелі і баяліся арлоў, але ж ні дабрацца да іх гняздовішчаў у вышыні, ні прагнаць з гор былі не здольныя.

Гэтай ноччу Гаспадаром Арлоў завалодала цікаўнасць: што ж такое робіцца ў лесе? Таму ён заклікаў да сябе шмат іншых сваіх братоў, і павольна, апісваючы кола за колам у паветры, яны спусціліся з горнай вышыні і закружлялі над палянай.

I ў час! Бо жудасныя адбываліся рэчы. Падпаленыя ваўкі, якія пабеглі па лесе, запалілі яго у некалькіх месцах. Лета ж выдалася сухое, дажджоў на ўсходнім баку гор доўгі час амаль што і не было. Сухастой, пасохлы буралом, абламанае голле ды апалыя голкі, наваленыя кучамі — хутка ўсё занялося полымем.

Вакол паляны ўсё запалала. Але ваўкі-вартавыя не пакінулі сваіх месцаў. Ашалелыя ад злосці і жаху, яны скакалі вакол дрэў, выючы, і лаяліся страшэннымі праклёнамі гномаў на сваёй жу-даснай мове. Языкі іх павывальваліся з пашчаў, а вочы палалі чырванню шалёней за полымя.

Знянацку на паляну, галосячы, уварваліся гобліны. Ім здалося, што ідзе бойка з людзьмі, але хутка ўсё вытлумачылася. Некаторыя гобліны аж на зямлю ад рогату пападалі. Астатнія трэслі дзідамі ды бразгаталі імі аб тарчы. Гобліны агню не баяцца, і хутка ў іх склаўся даволі вясёлы (на іх погляд) план.

Ваўкоў сагналі ў зграю. Вакол дрэваў з гномамі, чараўнішм і хобітам навалілі сухой папараці й вецця. Пачалі вытоптваў ды збіваць полымя ў лесе — пакуль не вытапталі ды не загасілі амаль усё, апроч полымя каля дрэваў з падарожнікамі. Тое полымя наадварот падмацавалі сухім лісцем ды ламаччам. Хутка вакол дрэваў утварылася кола полымя і дыму, распаўсюджвацца якому не дазвалялі. Яно ўсё набліжалася, набліжалася, пакуль аранжавыя языкі не пачалі лізаць згрувашчаны вакол ствалоў сушняк. Дым шчыпаў Більбавы вочы, дый горача рабілася ад агню. А ўнізе, вакол яго, быццам людзі вакол купальскага вогнішча, скакалі карагодам гобліны. За колам ваяроў з сякерамі ды дзідамі сядзелі ваўкі, з бяспечнай адлегласці назіраючы ў чаканні.

Більба пачуў, як гобліны заспявалі жахлівую песню:

Потым яны спыніліся і пракрычалі разам:

— Ляціце, маленькія птушкі! Ляціце, калі здольныя! Лепш злазьце ўніз, птушачкі, альбо засмажыцеся па гняздэчках! Спявайце, спявайце, птушачкі! Чаму ж вы не спяваеце?

— Прэч, дрэнныя хлапчукі! — пракрычаў Гэндальф у адказ. — Не час яшчэ, каб яйкі класці, па гнёздах седзячы. А дрэнных маленькіх хлапчукоў, якія дурэюць з полымем, звычайна чакае пакаранне.

Сказаў ён так, каб раззлаваць гоблінаў, ды каб паказаць, што не баіцца — хоць, зразумела, перапалохаўся, дарма што чараўнік. Але гобліны ўвагі не звярнулі і заспявалі далей.

I з гэтым «Гэ-гэй!» полымя абхапіла ствол дрэва, на якім сядзеў Гэндальф. Праз момант заняліся і астатнія. Запалала кара, затрашчалі ніжнія галіны.

Тады Гэндальф ускараскаўся на самую вершаліну дрэва і падрыхтаваўся зваліцца акурат на галовы ды дзіды гоблінам. 3 посаху яго палыхнула, быццам маланкай. Напэўна, ён забіў бы шмат гоблінаў, перад тым, як загінуць, — аднак скочыць яму не давялося.

Якраз у гэты момант Гаспадар Арлоў спікіраваў з вышыні, падхапіў чараўніка кіпцюрамі ды панёс прэч.

Ад злосці ды здзіўлення гобліны аж завылі. Гучна заклякатаў Гаспадар Арлоў, якому Гэндальф ужо паспеў сказаць колькі слоў. Спадарожнікі Гаспадара кінуліся ўніз, нібыта агромністыя чорныя цені. Ваўкі загыркалі і павыскальвалі іклы, гобліны загаласілі ды затупаталі ад шаленства, дарэмна шпурляючы ў паветра цяжкія дзіды. Арлы паляцелі на іх з вышыні. Цьмяны вецер ад іх велізарных крылаў збіваў гоблінаў з ног, адкідваў далёка прэч, арліныя кіпцюры драпалі гоблінавы твары. Некаторыя арлы падляцелі да вяршынь дрэваў ды падхапілі гномаў, якія намагаліся ўскараскацца так высока, як толькі адважваліся.

Небараку Більба зноў ледзь не пакшулі! Ён паспеў учапіцца за ногі Доры (якога арол падхапіў апошнім), і яны разам узняліся над мітуснёй і полымем. Більба матляўся ў паветры, і рукі яго ледзь не абрываліся.

Цяпер далёка ўнізе і гобліны, і ваўкі паразбегліся па лесе ва ўсе бакі. Некалькі арлоў усё яшчэ кружлялі над месцам бойкі. Полымя пад дрэвам, на якім паўхвілінкі таму сядзеў хобіт, раптам падскочыла вышэй за найвышэйшыя галінкі, выкінуўшы слуп дыму ды іскраў. Більба ўцёк сваечасова!

Хутка святло вогнішча ледзь бачылася ўнізе — чырвоны праменьчык на далёкай чорнай падлозе. Яны ляцелі высока ў небе, уздымаючыся ўвесь час нібы па шырокіх кольцах гіганцкай спружыны. Палёт гэты Більба запомніў назаўсёды. Хобіт мат-ляўся, учапіўшыся ў гномавы шчыкалаткі, ды енчыў: «Мае рукі, рукі!» А Доры стагнаў: «Мае ногі, мае бедныя ногі!»

I ў лепшыя часы ў Більба ад вышыні круцілася галава. Яму рабілася дрэнна, нават калі ён глядзеў уніз з невялічкага адхону. I лесвіцы ён не любіў, і на дрэвы караскацца яму не даводзілася (і ад ваўкоў дагэтуль ніколі не ўцякаў). Так што можна ўявіць сабе, як цяпер круцілася яго галава! Ён матляўся, а ўнізе, далёка ўнізе (і проста пад ягонымі пяткамі), разаслалася цёмная зямля, дзе ў месяцовым святле час ад часу можна было заўважыць ці рачулку, ці падступны бок скалы.

Цьмяныя горныя пікі набліжаліся, залітыя белым святлом каменныя спічакі тырчэлі з чорных ценяў. Нягледзячы на лета, холад быў жудасны. Хобіт заплюшчыў вочы і запытаў сябе, ці доўга яшчэ ён пратрымаецца. Потым уявіў, што здарыцца, калі ён сарвецца. Яму зрабілася млосна.

Палёт скончыўся надта своечасова, бо Більбавы рукі ўжо зусім змярцвелі. Ён з вохканнем выпусціў гномавы шчыкалаткі ды плюхнуўся на цвёрдую й мулкую круглую платформу арлінага гняздоўя. Ляжаў Більба моўчкі, і ў галаве яго блыталіся здзіўленне ад раптоўнага выратавання з агню ды жах перад магчымасцю зваліцца ў глыбокія, змрочныя цені з кожнага боку пляцоўкі. Пасля жудасных прыгодаў апошніх трох дзён, ды яшчэ амаль на пусты страўнік, з галавой яго рабілася нешта дзіўнаватае. Ён знянацку для самога сябе зразумеў, што гаворыць уголас:

— Ну, цяпер я ведаю, што адчувае кавалак вяндліны, калі яго раптам відэльцам здымуць з патэльні ды вернуць на паліцу!

— Не, не ведаеш! — пачуў хобіт адказ Доры. — Таму што вяндліна разумее: раней ці пазней, а на патэльню ўсё роўна па-трапіць. Спадзяюся, з намі не так. I арол табе не відэлец!

— Не, не, зразумела! Зусім арол не лядзівец… вох, відэлец, я маю на ўвазе, — сказаў Більба, крыху ўзняўшыся ды зірнуўшы на арла, які прымасціўся непадалёк.

«Цікава, якую ж яшчэ бязглуздзіцу я нёс, — падумаў хобіт, — і ці пакрыўдзіўся арол?» Неразумна быть няветлівым з арлом, калі ты памерам з трусіка і забраўся ўначы ў арлінае гняздовішча.

Але арол толькі вастрыў дзюбу аб каменне ды папраўляў пер'е і ўвагі не звяртаў.

Праз нейкі час прыляцеў яшчэ адзін.

— Гаспадар загадвае табе прынесці палонных на Вялікую Паліцу! — пракрычаў ён і паляцеў прэч. Арол, які сядзеў на пляцоўцы, схапіў Доры ў кіпцюры ды панёс некуды ў цемру, пакінуўшы Більба ў самоце. Хобіту толькі і хапіла сілы, каб падзівіцца, што пасыльны арол меў на ўвазе пад «палоннымі». Адразу папаўзла думка: можа, раздзяруць на кавалкі ды зробяць вячэрай, калі надыдзе чарга?

Арол вярнуўся, схапіў Більба за вопратку на спіне і ўзняўся. Ляцець давялося нядоўга. Вельмі хутка Більба ўжо ляжаў і калаціўся са страху на шырокай пляцоўцы на схіле гары. Да яе немагчыма было дабрацца ні зверху, ні знізу, калі ты лётаць не здольны, і сцежачкі аніякай з яе не ішло — жадаеш уцячы, скачы з адхону! Адразу і ўсе сябры знайшліся: сядзелі, прыхіліўшыся спінамі да скалы. Гаспадар Арлоў таксама быў тут і размаўляў з Гэндальфам.

Падалося, што, у рэшце рэшт, ніхто нікога есці не збіраецца. Арліны ўладар і чараўнік, відавочна, ведалі адзін аднога, і нават размаўлялі па-сяброўску. Рэч у тым, што Гэндальф, які па справах сваіх даволі часта трапляў у горы, аднойчы дапамог арлам і вылечыў іх падстрэленага Уладара. Таму, як бачыце, «палонныя» значыла толькі «палонныя гоблінаў», і не больш затое. Більба прыслухаўся і пачаў разумець, што нарэшце атрымалася ў іх добра і цудоўна ўцячы з жудасных гор. Гэндальф абмяркоўваў з Уладаром, куды несці ўсю кампанію, і дзе пакінуць на раўнінах унізе.

Гаспадар не згаджаўся ляцець да якога б там ні было жытла людзей.

— Яны стрэляць па нас з вялізных лукаў, — казаў ён, — бо падумаюць, што мы прыляцелі па баранаў. Другі раз не памыляцца. Не! Нашкодзіць гоблінам мы заўсёды згодныя, і табе дапамагчы, але за гномаў мы жыццём на паўднёвых раўнінах рызыкаваць не жадаем.

— Добра! — сказаў Гэндальф. — У такім выпадку нясіце нас, куды здольныя! Мы і цяпер усё роўна шчыра ўдзячныя вам. Але, між іншьш трэба дадаць, што мы ледзь не паміраем з голаду.

— Я ўжо памёр, — сказаў Більба так ціхенька ды квёла, што ніхто і не пачуў.

— Ну, гэтаму можна дапамагчы, — сказаў Гаспадар Арлоў.

Крыху пазней на пляцоўцы запалала добрае яркае вогнішча, гномы мітусіліся вакол яго, гатуючы, і пах ішоў — ад зайдрасці памерці можна. Арлы прынеслі сухога вецця для вогнішча, зайцоў, трусікаў і нават невялікую авечку. Гномы ўсё зрабілі самі. Більба адчуваў сябе надта квёлым, і, наагул, дапамагчы здзіраць скуры або рэзаць мяса наўрад ці здолеў бы. Мяса яму звычайна прыносілі ўжо апрацаваным і гатовым для смажання. Гэндальф таксама толькі ляжаў ды адпачываў пасля таго, як дапамог гномам з вогнішчам, бо Ойн і Глойн свае скрыначкі з крамянямі ды крэсівам згубілі (а запалкі гномы, на жаль, яшчэ не вынайшлі…).

Так і скончылася прыгода ў Туманных Гарах. Хутка Більбаў страўнік адчуў сябе паўнюткш, а сам Більба — задаволеным і сонным, хоць, па праўдзе кажучы, лусту хлеба з маслам ён з'еў бы з большай ахвотай, чым засмажанае на прутах мяса. А спаў наш хобіт на мулкіх камянях значна глыбей ды здаравей, чым за ўвесь час дома на мяккай, утульнай, набітай пер'ем пярыне ў сваёй норцы. Але ўсю ноч ён марыў пра дом і ў сне бадзяўся з пакоя ў пакой, нешта шукаючы, і не мог ані знайсці, ані ўспомніць, што ж такое вышуквае.