Хобіт, або вандроўка туды і назад

Частка 4 ПРАЗ ГАРУ I ПАД ГАРОЙ

Шмат сцежак ішло да гор, і шмат перавалаў — праз іх. Аднак жа большасць сцежак нікуды не вялі ці вялі ў мясціны дрэнныя і непралазныя, а большасць перавалаў былі небяспечныя, і жылі каля іх злыя і надта непрыемныя істоты. Гномы і хобіт праз мудрую параду Элранда, а таксама дзякуючы ведам і памяці Гэндальфа выбралі правільную сцежку да патрэбнага перавалу.

Выбраўшыся з эльфійскай даліны, у многіх мілях ад Апош-няга Прытулку, яны доўгімі днямі ўсё падымаліся і падымаліся ўгору. Цяжкі быў іхны шлях і недарэчны, пакручасты, маркотны і доўгі. Цяпер яны маглі паглядзець на зямлю, якую пакінулі за сабою ўнізе. Далёка, далёка на Захадзе, у блакітнай смузе ляжала — Більба ведаў — яго ўласная краіна, краіна спакойнага жыцця і бяспекі, дзе была і яго маленькая, утульная нара. Ён здрыга-нуўся. Вакол стаяў ужо люты холад, пранізлівы вецер свістаў у скалах. Час ад часу зверху па схілах ляцелі камяні, вытапленыя са снегу паўднёвым сонцам, і праносіліся міма (што было дарэчы), ці над галовамі (што непакоіла). Начамі было няўтульна і халодна, яны не адважваліся спяваць і размаўляць уголас, бо рэха разносілася нейкае дзіўнае і страшнаватае, і нават цішыню неяк не хацелася парушаць, быццам яна сама супраціўлялася. Толькі вецер завые, вада працвірчыць ці камень трэсне.

«Унізе лета разгараецца, — думаў Більба, — стажкі робяць, пікнікі ладзяць. Потым пачнуць хадзіць у чарніцы, збіраць ураджай — з нашай хуткасцю, дык яшчэ і да таго, як пачнем спускацца з іншага боку». Астатнія думалі нешта падобнае. Элранду яны казалі «да пабачэння» летняй раніцою, і весела гута-рылі пра горы і перавалы, пра хуткую прабежку праз землі за гарамі. Марылі, што дасягнуць таемных дзвярэй у Самотнай

Гары, напэўна, самым першым восеньскім месяцам. «I, магчыма, гэта і будзе Д'юрынаў Дзень», — разважалі яны. Толькі Гэндальф хістаў галавой ды не казаў нічога. Гномы гэтым шляхам не падарожнічалі ўжо доўгія гады, а Гэндальф бываў тут і ведаў, якія небяспека і зло выраслі і блукаюць па Дзіказем'і з таго часу, як цмокі сагналі людзей з зямлі і гобліны паціху распаўсюдзіліся пасля бітвы з гномамі ў шахтах Морыі. Нават добрыя планы шчырых сяброў (накшталт Элранда) і мудрых чараўнікоў (накшталт Гэндальфа) не заўсёды здзяйсняюцца, калі вы ў небяспечньш падарожжы на краі Дзіказем'я, і Гэндальф быў дастаткова мудры, каб гэта зразумець.

Ён ведаў, што можа здарыцца нечаканае, і наўрад ці спа-дзяваўся, што атрымаецца перайсці гэтыя велізарныя, высачэз-ныя горы з непрыступнымі пікамі і далінамі, непадуладнымі нікому без непрыемных прыгодаў. I не атрымалася. Усё было добра, пакуль не трапілі ў навальніцу — не проста навальніцу, а, здаецца, нейкую шалёную навалу маланак. Вы ведаеце, якой жахлівай можа быць вялікая бура на раўніне каля ракі, асабліва калі сутыкаюцца дзве варожыя навальніцы і б'юць маланкамі адна ў адну, але значна горшыя ды жахлівейшыя грымоты і маланкі ўначы ў гарах, калі сутыкаюцца навальніцы з Захаду і Ўсходу. Маланкі б'юць у горныя пікі, дрыжаць скалы, і грукат перуноў расколвае паветра, коціцца, трасучы ўсё навокал, у кожную пячору і яміну, і цемра напаўняецца аглушальным шумам і раптоўным, асляпляльным святлом.

Більба ніколі не бачыў такога, і ўявіць сабе не мог. Кампанія спынілася на ноч высока у горнай цясніне, з вусцішнай прорвай у пранізлівую цемру зусім побач. Яны прытуліліся пад навіслай скалой, і хобіт ляжаў пад ёй, загарнуўшыся ў коўдру, і дрыжэў ад галавы да пятак. Калі ён вызірнуў вонкі, то ўбачыў, як на другім баку даліны горныя веліканы дзеля забавы шпурляюць адзін у аднаго велізарныя камяні, ловяць і кідаюць зноў; і як камяні ляцяць у цемру і з храскам падаюць сярод дрэваў далёка ўнізе ці з грукатам расколваюцца на часткі. Потым ураганны вецер прынёс дождж і матляў яго, і нёс з усіх напрамкаў адразу, так што навіслая скала зусім сяброў не абараняла. Хутка ўся кампанія вымакла да ніткі, і поні іх стаялі, апусціўшы галовы і ўціснуўшы хвасты паміж ног, а некаторыя іржалі, напалохаў-шыся. Можна было чуць, як веліканы рагочуць і перагукаюцца адзін з адным.

— Няладна гэтак! — сказаў Торын. — Нават калі нас не знясе ветрам, не ўтопіць і не заб'е маланкай, які-небудзь велікан яшчэ чаго падхопіць нас ды падкіне нібы мяч да нябёсаў.

— Ну, калі ты ведаеш лепшае месца, калі ласка, вядзі нас! — сказаў Гэндальф, які адчуваў сябе надта змрочна і зусім не быў задаволены суседствам веліканаў.

У рэшце рэшт, паслалі Філі і Кілі пашукаць лепшае сховішча. Зрок яны мелі добры і, як маладзейшыя сярод гномаў (дзесьці гадоў на пяцьдзесят), падобную працу звычайна і выконвалі — зразумела, калі было ясна, што пасылаць Більба абсалютна ніякай карысці няма. Калі шукаеш дастаткова пільна, звычайна што-небудзь знаходзіш. Праўда, часам зусім не тое, што шукаеш. Так яно сталася і гэтым разам.

Хутка Філі і Кілі прыпаўзлі назад, трымаючыся за скалу, каб ветрам не знесла.

— Мы знайшлі сухую пячору, — паведамілі яны, — не-падалёк, за наступным паваротам, там і поні змесцяцца.

— Вы добра яе даследавалі? — спытаў чараўнік, які ведаў, што пячоры высока ў гарах зрэдку застаюцца незанятыя.

— Так, так! — сказалі яны, хоць кожны ведаў, што ў пячоры тыя доўга не прабылі, надта ўжо хутка вярнуліся. — Яна не такая ўжо вялікая, і глыбока не заходзіць.

Такая ў пячорах недарэчнасць — невядома, як доўга яны цягнуцца, і куды, у рэшце рэшт, вядуць, і што чакае ўсярэдзіне. Але ж навіны, якія прынеслі Філі і Кілі, здаваліся досыць добрымі. Так што ўсе ўсхапіліся і падрыхтаваліся ісці. Вецер завываў, грукаталі грымоты, і таму ісці было цяжка. Аднак жа недалёка — хутка яны падышлі да вялікай скалы, у якую сцеж-ка ўпіралася. Калі скалу абысці, з боку можна было бачыць нізкі ўваход — якраз дастатковы, каб так-сяк уціснуць туды поні, калі зняць з іх пакункі, скрыні і сёдлы. У пячоры нават прыемна было чуць вецер і дождж — якія засталіся звонку, і адчуваць сябе ў бяспецы ад веліканаў і іх камянёў. Але чараўнік рызыкаваць не жадаў. Ён запаліў чароўны агеньчык на посаху — памятаеце, як у той далёкі-далёкі дзень у Більбавай сталоўні, — і пры яго святле даследаваў пячору з пачатку да самага канца.

Пячора аказалася не надта доўгая, не надта вялікая, але ж дзіўнаватая. Мела сухую падлогу і ўтульныя нішы па сценах. У адным месцы была прастора для поні, яны стаялі там (надта задаволеныя зменамі) з пысамі ў торбах з аўсом, і ад іх валіла пара. Ойн з Глойнам захацелі запаліць вогнішча, каб прасушыць вопратку, але Гэндальф і чуць пра гэта не жадаў. Так што давялося разаслаць рэчы на падлозе і дастаць сухое адзенне з багажу. Потым яны разаслалі коўдры, уладкаваліся ўтульней, дасталі люлькі і пачалі сабе выдзімаць дымныя кольцы, якія Гэндальф рабіў рознакаляровымі і прымушаў дзеля забавы скакаць пад столлю. Нашы падарожнікі размаўлялі і спрачаліся, хутка забы-ліся на навальніцу і распавядалі адзін адному, што зробяць са сваёй часткай скарбаў (зразумела, калі здабудуць іх — што зараз не здавалася такім ужо немагчымым), і адзін за адным пазасыналі. Вось так, апошні раз яны скарысталі свае люлькі, скрыні, пакункі, інструменты, сваіх поні ды іншае, узятае з сабою.

Сталася гэтай ноччу, што не дарма ўзялі яны з сабою малень-кага Більба. Чамусьці доўгі час ён не мог заснуць, і калі, нарэшце, здолеў, убачыў вельмі непрыемныя сны. Прысніў ён, што шчыліна ў задняй сцяне пячоры робіцца ўсё большай і большай, адчыняецца ўсё шырэй і шырэй. Ён вельмі напалохаўся, але ж не мог закрычаць ці варухнуцца — проста ляжаў ды глядзеў. Потым ён прысніў, што паддога апускаецца, і ён пачынае слізгаць, а потым падае — уніз, уніз, невядома куды, у цемру.

Тут ён прачнуўся, і да надзвычайнай жудасці сваёй убачыў, што сон адбываецца на яве. У задняй сцяне пячоры адчынілася шчыліна, і ўжо зрабілася шырокім праходам. Більбаякраз убачыў, што хвост апошняга поні знікае там. Зразумела, Більба закрычаў на ўсю хобітаву моц, а крычаць хобіты могуць, нягледзячы на іх памеры, на здзіўленне гучна.

Вы б, напэўна, «гоп» ці «хоп» сказаць не паспелі, як з праходу выскачылі гобліны, здаравенныя гобліны, мярзотныя з выгляду гобліны, шмат гоблінаў. Самае меншае, па шасцёра на кожнага гнома і нават два на Більба. Не паспелі б вы сказаць «ага!» ці «што?», як усіх ужо падхапілі і панеслі ў шчыліну. Усіх, ды не Гэндальфа. Більбавы лямант саслужыў яму добрую службу. Прачнуўся Гэндальф вокамгненна, і калі гобліны кінуліся яго схапіць — бум!! Жудасна бліснула маланка ў пячоры, пачуўся пах, быццам ад пораху, і некалькі гоблінаў упалі мёртвыя.

Шчыліна з ляскам зачынілася, і Більба з гномамі апынуліся, на жаль, па іншы яе бок. А дзе ж Гэндальф? Пра тое ні яны, ні гобліны не мелі ніякага ўяўлення, а гобліны і не сталі даведвацца. Яны падхапілі гномаў і Більба ды хутка пацягнулі ў глыбіню. У глыбіню, у цемру, у самую сярэдзіну гары, дзе толькі гобліны і могуць жыць. Паўсюль разыходзіліся тунелі, шчыліны і праходы, але гобліны ведалі шлях, як вы ведаеце шлях да бліжэйшай пошты. Тунель ішоў усё ніжэй, рабілася надзвычай душна. Гобліны, істоты на рэдкасць хамаватыя, шчыпалі палонных неміласэрна, хіхікалі ды рагаталі сваімі грубымі, як неабчасанае каменне, галасамі. Більба адчуваў сябе нават ці не менш утульна, чым у той час, калі троль падхапіў яго за пяткі. 3 якім жа сумам ён думаў пра сваю нару! I не ў апошні раз…

Наперадзе завіднеўся праменьчык чырванаватага святла. Гобліны пачалі спяваць ці рыпець у такт ляпанню сваіх пляска-тых ступней па падлозе ды штурхаць палонных.

Гучала гэта сапраўды жудасна. Ажно рэха ад сцен ішло ад «Гоп, топ!» ды «Плясь, свісь!», ды ад грубага гоблінскага рогату «Ха! Хутчэй, хлапец!». Сэнс песні быў надзвычай ясны, таму што гобліны падаставалі пугі ды пачалі імі «хрэсь» ды «хлоп» па гномскіх спінах і пагналі бедных гномаў ды Більба падскакам перад сабою. I сапраўды, не адзін гном завохкаў ды заяямантаваў, пакуль яны даскакалі да вялікай пячоры.

Асвятляла яе вялікае вогнішча ў сярэдзіне, паходні палалі на сценах, і была гэтая пячора паўнюткая гоблінаў. Усе яны тупацелі і рагаталі, і пляскалі ў далоні, калі ўбеглі гномы (і небарака Більба апошні, бліжэй за ўсіх да бізуноў) ды іх паганятыя, хлопаючы пугамі над галовамі. Поні ўжо стаялі ў кутку, а ўсе скрынкі ды пакункі ляжалі адчыненыя, абнюханыя, абшуканыя, абмацаныя ды разрабаваныя гоблінамі, якія ўжо і сварыцца пачалі над імі.

Баюся я, апошні раз кампанія пабачыла сваіх цудоўных маленькіх поні, і нават таго тоўсценькага дужага белага, якога Элранд пазычыў Гэндальфу, бо Гэндальфаў белы конь не прай-шоў бы праз перавалы. Гобліны ядуць коней, поні, вослікаў (вох, ды не толькі іх…) і заўсёды, заўсёды галодныя. Аднак жа цяпер палонныя былі здольныя думаць толькі пра сябе. Гобліны скавалі ім рукі за спінамі ланцугамі і сашчапілі аднаго з адным, маленькага Більба апошнім, ды зацягнулі ў дальні кут пячоры.

Там, у цені, на вялізным пляскатым камяні сядзеў немагчы-мых памераў гоблін з велічэзнай галавой, а вакол яго стаялі гобліны, узброеныя сякерамі ды крывымі мячамі, якімі звычайна карыстаюцца. Гобліны — істоты жорсткія, хітрыя і бязлітасныя. Цудоўных ды прыгожых рэчаў яны не вырабляюць, але ж майстры на розныя хітрыя прылады. Шахты будуюць ды горную справу яны ведаюць не горш за найбольш умелых гномаў, і, калі парупяцца, шмат што могуць добра зрабіць, хоць звычайна яны неахайныя ды брыдкія. Молаты, сякеры, мячы, кінжалы, клешчы ды кіркі, а таксама прылады для катавання яны робяць надзвычай добра, ці здольныя прымусіць іншых зрабіць за сябе. Палонныя ды рабы працуюць на іх, пакуль не згінуць ад нястачы святла ды паветра. Вельмі падобна да праўды, што менавіта гобліны вынайшлі некаторыя машыны, якія да нашага часу непакояць Сусвет, асабліва машыны, каб забіваць вялікую колькасць людзей за невялікі прамежак часу. Колы, рухавікі ды выбухі іх заўсёды цікавілі, а таксама магчымасць самім працаваць як мага менш. Але ж у тыя часы ды ў тых мясцінах яны былі яшчэ не такія цывілізаваныя (такая гэтаму назва, калі не памыляюся). Не тое, каб яны асабліва ненавідзелі гномаў, ва ўсялякім разе, не больш, чым яны ненавідзяць усіх і кожнага (асабліва тых, хто жыве ў спакоі ды заможнасці). Сям-там некаторыя бессаромныя гномы нават з імі саюзнічаюць. Аднак гэтыя гобліны шмат мелі супраць Торынава народу з-за вайны, пра якую ўжо казалася раней. Псторыя гэтая доўгая, і тут мы яе ўзгадваць не будзем. Ды і ў любым выпадку, гоблінам усё роўна, каго злавілі — ворагаў ці саюзнікаў, калі зроблена ўсё цішком ды таемна, і абараніць сябе палонныя не здольныя.

— Што гэта за нікчэмнасцяў да мяне прывалаклі? — спытаў Вярхоўны Гоблін.

— Гномы і вось гэты! — сказаў адзін з паганятых, торгаючы Більбаў ланцуг так, што хобіт упаў на каленкі. — Яны хаваліся побач з нашай Пярэдняй Брамай.

— I што б гэта значыла? — спытаў Вярхоўны Гоблін, павярнуўшыся да Торына. — Нічога добрага, клянуся! Шпіёнілі за маім народам! Не здзіўлюся, калі вы яшчэ і зладзеі! Найбольш верагодна, што і забойцы, і сябры эльфаў! Ну? I што ж вы нам распаведзяце?

— Гном Торын да вашых паслуг! — адказаў той, зразумела, выключна з ветлівасці. — Падазрэнні вашыя цалкам неабгрун-таваныя. Мы пра такое і паняцця не мелі. Мы хаваліся ад навальніцы ў пячоры, якая, на наш погляд, была незанятая і нікім не выкарыстаная. У нас нават і ў думках не было турбаваць гоблінаў якім бы тое не было чынам.

Што было цалкам слушна.

— Хм, — сказаў Вярхоўны Гоблін, — так, значыць, кажаце. А ці магу я спытаць, што вы ўвогуле робіце ў гарах, і куды імкняцеся, і адкуль падарожнічаеце? Зразумела, адказ ваш лёс значна не папепшыць, бо я ўжо дастаткова ведаю пра твой народ, Торын Дубатарч. Аднак жа лепш мне даведацца праўду, альбо я, клянуся, падрыхтую для вас што-небудзь асабліва непрыемнае!

— Мы падарожнічалі, каб сустрэцца з нашымі родньші, пляменнікамі і пляменніцамі, шваграмі, сваякамі, дзядзькамі, стрыечньші братамі і сёстрамі і іншьші нашчадкамі нашых прадзедаў, якія жывуць на Ўсход ад гэтых сапраўды гасцінных гор, — сказаў Торын, не зусім упэўнены, што дакладна казаць

— праўда ў дадзеных абставінах была не лепшым выбарам.

— Ён хлусіць, о Найсапраўднейшая Агромністая Вашамосць,

— сказаў адзін з паганятых. — Частка нашых была пабітая маланкай, калі мы запрашалі гэтых пачвараў пайсці з намі. Некаторых забіла на месцы. Таксама ён не паведаміў вось пра гэта! — і гоблін працягнуў наперад меч, які насіў Торын, той самы, які быў знойдзены ў тролевым берлагу.

Вярхоўны Гоблін аж завішчэў ад шаленства, калі зірнуў на яго, і ўсе яго салдаты заскрыгаталі зубамі, загрукаталі тарчамі і затупаталі. Яны адразу ж пазналі меч. У свой час ён забіў сотні гоблінаў, калі светлыя эльфы Гандаліна палявалі на іх у гарах ці біліся з імі пад сценамі. Эльфы далі яму імя Оркрыст, «Які Сячэ Гоблінаў», аднак жа гобліны звалі яго проста — «Кусач» і не-навідзелі яго, а яшчэ больш таго, хто гэты меч насіў.

— Забойцы і сябры эльфаў! — закрычаў Вярхоўны Гоблін.

— Секчы іх! Кусаць іх! Лупцаваць іх! Бізунамі іх! Кіньце іх у змрочныя змяіныя норы! Няхай яны ніколі больш не ўбачаць святла!

Так ён ашалеў, што нават сам саскочыў з каменя і кінуўся на Торына, разявіўшы ляпу.

У гэты самы момант усе агні ў пячоры раптам памерлі, а вялікае вогнішча ў сярэдзіне згасла, хлопнуўшы — пуф-ф! — і ад яго ўзняўся слуп зіхотка-блакітнага дыму аж да самай столі. Ад яго ва ўсе бакі на гоблінаў пасыпаліся пранізліва яркія iv Іыя іскры.

Такая мітусня пачалася, крыкі, лямант, віскат, стогны, пра-клёны, воплі, вохканне, грукат, рыканне, рыпенне і бурчанне — апісаць немагчыма. Некалькі сотняў дзікіх катоў ды сабак, якіх разам павольна смажаць жыўцом, такога б енку не нарабілі. Іскры прапальвалі ў гоблінах дзіркі, а дым запоўніў усю пячору і быў такі густы, што і гоблінавы вочы праз яго бачыць не маглі. Хутка гобліны пачалі спатыкацца ды валіцца кучамі на падлогу, кусаючыся ды брыкаючыся, ды лупцуючы адзін аднога — карацей кажучы, зусім звар'яцелі.

Раптам заблішчэў сваім уласным святлом меч. Більба ўбачыў,

як ён працяў Вярхоўнага Гобліна наскрозь, калі той стаяў, аслупянелы, сярод ляманту і мітусні. Ён упаў мёртвы, а гобліны-салдаты, завішчэўшы, пабеглі ад мяча ў цемру. Меч вярнуўся ў похвы.

— Хутка за мной, — сказаў жорсткі і спакойны голас, і не паспеў Більба зразумець, што ж адбываецца, як ужо пакулыаў услед за напятым ланцугом яшчэ глыбей уніз, і крыкі за спінай у гоблінавай зале адцаліліся. Наперадзе, як правадыр, ззяў цьмяны агеньчык.

— Хутчэй, хутчэй! — сказаў голас. — Паходні хутка запа-ляць зноў!

— Хвілінку! — сказаў Доры, які ў чарзе закаваных гномаў быў побач з Більба і быў гномам сумленным. Ён падставіў хобіту карак і дапамог узлезці, як мог са скаванымі рукамі, і ўсе разам пабеглі, бразгаючы ланцугамі і спатыкаючыся — цяжка бегчы роўна, калі рукі скаваныя. Праз невялікі час спыніліся. Яны знаходзіліся ўжо ў самым сэрцы гары.

Тут Гэндальф і запаліў свой посах. Ну, вядома, гэта менавіта Гэндальф усчаў усю мітусню, але ж гномы ў той час былі надта занятыя, каб распытваць, як ён сюды трапіў. Ён зноў выцягнуў меч з похваў, і той заззяў сам сабою ў цемры. Меч палаў ад шаленства, калі гобліны былі побач, а зараз ён ззяў блакітным полымем, задаволены, што забіў гаспадара гоблінскае пячоры. Ён пасек гоблінавы кайданы ў момант, вызваліўшы ўсіх палонных. Імя гэтага мяча, як вы памятаеце, было Гламдрынг, альбо «Молат Ворагаў». Гобліны звалі яго проста «Лупцун» і ненавідзелі яшчэ горш за «Кусача» (калі такое ўвогуле магчыма). Оркрыст таксама быў выратаваны, бо Гэндальф прынёс яго з сабою, выхапіўшы ў аднаго з перапалоханых гоблінаў-вартаўнікоў. Гэндальф пра ўсё клапаціўся, і хоць не быў усёмагутны, для сяброў, якія патрапілі ў бяду, зрабіць мог шмат.

— Усе тут? — спытаў ён, вярнуўшы меч Торыну. — Так, паглядзім! Першы — Торын, другі, трэці, чацвёрты, пяты, шосты, сёмы, восьмы, дзевяты, дзесяты, адзінаццаты — дзе Філі з Кілі? — а, вось яны! Дванаццаты, трынаццаты — і спадар Торбінс. Чатырнаццаць! Добра, добра, магло б быць і горш. Зразумела, магло б атрымацца і значна, значна лепш. Без поні, без ежы, не ведаем, дзе знаходзімся, плюс плойма гоблінаў за спінай! Добра, рушылі!

I рушылі. Гэндальф не памыляўся: яны пачулі недзе далёка, ззаду, у тунелях, якія ўжо прабеглі, гоблінскія крыкі і жудасны лямант. Гэта іх яшчэ больш прыспешыла. Бедны Більба і на палову так хутка бегчы б не змог — гномы, я вам скажу, здольныя нагамі варушыць з неверагоднай хуткасцю, калі патрэбна. Таму гномы падхапілі Більба і неслі па чарзе.

Але гобліны — бегуны лепшыя за гномаў, а гэтыя гобліны і шлях ведалі лепей, бо самі яго рабілі, да таго ж раззлаваліся гранічна. Так што, як гномы ні стараліся, а гоблінавы крыкі ды енкі чуліся ўсё бліжэй. Хутка стала магчыма адрозніць і пляскатанне гоблінскіх ног па падлозе, шмат крокаў ззаду — а здавалася, адразу ж за апошнім паваротам. Ужо і чырвоныя блішчынкі паходняў можна было пабачыць за спінай у тунелі, і гномы смяротна стаміліся.

— Ну навошта, навошта я пакінуў сваю нару! — мармытаў бедны спадар Торбінс, падскокваючы на Бамбуравым карку.

— Ну навошта, навошта я згадзіўся ўзяць гэтага нікчэмнага небараку хобіта на паляванне па скарбы! — казаў бедны Бамбур, які быў тоўсты, перапалоханы, цяжка дыхаў, і пот з яго каціўся градам.

Тут Гэндальф адстаў, і Торын з ім. Кампанія завярнула за рог, і Гэндальф скамандаваў: «Чакаем тут! Торын, меч вонкі!»

Нічога іншага не заставалася — і гоблінам гэта, трэба сказаць, спадабалася не надта. Яны выскачылі з крыкам з-за вугла — і знянацку напаткалі Оркрыст і Гламдрынц што ззялі халодным блакітным агнём проста ў іх здзіўленыя вочы. Першыя гобліны паспелі перад смерцю кінуць паходні ды завішчэць. Астатнія заскуголілі яшчэ пранізлівей і кінуліся назад, збіваючы тых, хто бег за імі. «Кусач і Лупцун!» — вішчэлі яны, і хутка, згубіўшы ўсялякі парадак, большасць гоблінаў стрымгалоў кінулася наўцёкі туды, адкуль прыбегла.

Шмат часу прайшло, пакуль адважыліся яны зазірнуць за той рог. За гэты час гномы ўцяклі далёка па цёмных тунелях гоблін-скага каралеўства. Калі гобліны, нарэшце, здагадаліся, яны пагасілі паходні, абуліся ў мяккія чаравікі і даслалі наперад найхутчэйшых бегуноў з самымі лепшымі вачыма і вострым слыхам. Тыя пабеглі, як тхары ў цемры, і наўрад ці рабілі больш шуму, чым кажаны.

Вось чаму ні Більба, ні гномы, ні нават Гэндальф іх не пачулі. I не ўбачылі. Але ж іх саміх гобліны, што беглі ззаду, бачылі добра, бо Гэндальф крыху запаліў свой посах, каб дапамагчы гномам рухацца.

Знянацку Доры (яму зноў прыйшла чарга несці Більба) нехта схапіў ззаду. Доры закрычаў і паваліўся, хобіт скаціўся з ягонага карку ў цемру, стукнуўся галавою аб камень — і больш нічога не памятаў.