Кліч Ктулху (зборнік)

Склеп

Гаворачы пра абставіны, праз якія я апынуўся ў гэтым прытулку для вар’ятаў, я ўсведамляю, што мой цяперашні стан непазбежна народзіць сумневы ў праўдзівасці далейшага аповеду. Прыкра, што большая частка чалавецтва занадта абмежаваная ў сваёй здольнасці бачыць схаванае, каб цярпліва і ўдумліва ўзважыць паасобныя з’явы, якія выходзяць за межы банальнага досведу. Іх бачаць і чуюць толькі нямногія псіхалагічна чуллівыя асобы. Людзі найвышэйшага інтэлекту ўсведамляюць, што паміж рэальным і нерэальным няма прынцыповай розніцы, што ўсе рэчы выяўляюцца такімі, якімі мы іх ведаем, толькі з ласкі тых далікатных фізічных і ментальных асяроддзяў, праз якія мы атрымліваем пра іх інфармацыю. Але празаічны матэрыялізм большасці асуджае як вар’яцтва сполахі звышзроку, які пранікае праз грубы вэлюм чыстага эмпірызму.

Маё імя – Джэрвас Дадлі, і з самага ранняга дзяцінства я быў летуценнікам і візіянерам. Маё багацце было большым, чым можа спатрэбіцца ў штодзённым жыцці, а праз тэмперамент я не мог ні сістэматычна вучыцца, ні адпачываць у кампаніі знаёмых. Жыццё праходзіла ў мясцовасці, адасобленай ад свету, дзе мае юнацтва і маладосць мінулі між старажытных і малавядомых кніг і дзе я блукаў сярод палёў ды садоў у наваколлі нашага родавага маёнтка. Наўрад ці тое, што я чытаў у тых кнігах і бачыў сярод тых палёў ды садоў, чытаюць і бачаць іншыя хлопчыкі. Пра гэта я, праўда, шмат не скажу, бо калі расказваць падрабязна, гэта толькі пацвердзіць жорсткія плёткі пра мой розум, якія я часам чую ад патаемных гасцей, калі яны шэпчуцца вакол мяне. Даволі і таго, што я, не разважаючы пра прычыны, проста апавяду пра падзеі.

Я сказаў, што жыў адасоблена ад свету, але не сцвярджаў, што жыў адзін. На гэта не здольная ніводная чалавечая істота, бо без таварыства жывых чалавек непазбежна цягнецца да сяброўства са стварэннямі, жыццё якіх ужо прамінула – або і не пачыналася. Побач з маім домам разлёгся дрыгвяністы лог, у сутонні глыбінь якога я бавіў амаль увесь свой час у чытанні, думках і мроях. Яго замшэлымі схіламі я рабіў свае першыя дзіцячыя крокі, і вакол яго гратэскава сукаватых скрыўленых дубоў віліся мае першыя хлапечыя фантазіі. Я блізка пазнаёміўся з вярхоўнымі дрыядамі, што жывуць у тых дрэвах, і часта назіраў за іхнымі дзікімі танцамі ў натужлівых промнях старога месяца – але пра гэта цяпер казаць не варта. Раскажу толькі пра самотны пакінуты склеп Хайдаў у самай цёмнай частцы гушчару на схіле. Ён належаў старому і паважанаму сямейству, чый апошні прамы нашчадак лёг у чорную нішу склепа за шмат дзесяцігоддзяў да майго нараджэння.

Грабніца, пра якую я расказваю, зробленая са старажытнага граніту, абветранага і агрубелага ад туманаў і сырасці многіх гадоў. Выкапаную ў схіле пагорка канструкцыю можна ўбачыць толькі ад уваходу. Дзверы – грувасткая і агідная каменная пліта – вісяць на ржавых жалезных завесах, неяк злавесна прачыненыя пад некалькімі замкамі на цяжкіх жалезных ланцугах паводле вусцішнай моды паўвекавой даўніны. Жытло роду, атожылкі якога тут ляжаць, некалі вянчала схіл пагорка, у якім знаходзіцца склеп, але яно ўжо даўно стала ахвярай полымя, што ўсхапілася ад жудаснага ўдару маланкі. Старыя насельнікі гэтай мясцовасці часам цішком і з трывогай у голасе расказваюць пра паўночную буру, якая знішчыла той пануры палац, і намякаюць на тое, што яны называюць «гневам божым». І апошнімі гадамі іх манера быццам павялічыла ўва мне і без таго моцнае захапленне грабніцай у засені лесу. У тым пажары загінуў толькі адзін чалавек. Калі ў гэтым прыстанку змроку і цішы хавалі апошняга з Хайдаў, тую жалю вартую урну з попелам даставілі з далечыні, куды сямейства перабралася, калі палац згарэў. Не засталося нікога, хто ўскладаў бы кветкі перад гранітным парталам, дый нямногія маюць ахвоту сустракацца з гнятлівымі ценямі, што нібыта дзівосна затрымліваюцца над паточаным вадой каменнем.

Ніколі не забуду дня, калі я ўпершыню напаткаў гэты напаўсхаваны дом смерці. Была сярэдзіна лета, калі прыродная алхімія ператварае лясны ландшафт у адзіную яркую і амаль аднародную зялёную масу, калі пачуцці ледзь не п’яныя ад наплыву вільготнай зеляніны і загадкава-невытлумачальных водараў глебы і расліннасці. У такім наваколлі розум губляе пачуццё перспектывы, час і прастора робяцца нязначнымі і нерэальнымі, а рэха забытага дагістарычнага мінулага настойліва ўдарае па зачараванай свядомасці. У той дзень я з самай раніцы вандраваў містычнымі садамі ў лагчыне, заглыблены ў думкі, пра якія не буду казаць, і вёў размовы з істотамі, якіх не буду называць. У дзесяцігадовым узросце я бачыў і чуў шмат цудаў, невядомых натоўпу, і ў пэўным сэнсе быў незвычайна дарослым. Калі я праціснуўся паміж двума дзікімі калючымі кустамі і раптам выйшаў да ўваходу ў грабніцу, то не меў ніякага ўяўлення пра тое, што адкрыў. Цёмныя глыбы граніту, так цікава прачыненыя дзверы і змрочная разьба над аркай не нарадзілі ўва мне ні жалобных, ні страшных успамінаў. Я меў багатыя веды і ўяўленні пра магілы ды склепы, але праз мой своеасаблівы тэмперамент мяне ўтрымлівалі ад асабістых кантактаў з цвінтарамі і могілкамі. У дзіўным каменным будынку на лясістым схіле я ўбачыў толькі аб’ект для інтарэсу і нагоду паразважаць, а яго халодны, вогкі інтэр’ер, у які я марна ўглядаўся праз так спакусліва пакінутую шчыліну, не меў, на маю думку, ніякіх прыкмет смерці або заняпаду. Але ў тое імгненне зацікаўленасці ўва мне нарадзілася шалёнае беспадстаўнае жаданне, якое і прывяло ў цяперашняе пекла зняволення. Падбадзёраны голасам, які з’явіўся, напэўна, проста з жахлівай лясной душы, я вырашыў увайсці ў ваблівы змрок, нягледзячы на масіўныя ланцугі, што перакрывалі мне дарогу. Ва ўсё горшым святле дня я напераменку то бразгаў іржавай перашкодай з надзеяй расчыніць насцеж каменныя дзверы, то спрабаваў праціснуць сваё шчуплае цела праз той праём, які ўжо быў, але ніводзін план не даў плёну. Спачатку проста цікаўны, цяпер я амаль страціў розум. І калі ў змроку, які не пераставаў гусцець, я вярнуўся дадому, то прысягнуў сотні садовых багоў, што любой цаной узламлю дзверы, якія вядуць у чорныя, халодныя глыбіні, што быццам клічуць мяне. Лекар з жалезна-шэрай барадой, які штодзень бывае ў маім пакоі, сказаў раз аднаму з наведнікаў, што ад гэтага рашэння трэба весці адлік маёй жалю вартай манаманіі, але хай апошні вердыкт вынесуць чытачы, калі самі пра ўсё даведаюцца.

Наступныя пасля майго адкрыцця месяцы я правёў у марных спробах узламаць складаны замок прачыненай грабніцы, а таксама ў старанна замаскаваных роспытах пра прыроду і гісторыю гэтага збудавання. Як і большасць хлопчыкаў, я меў добры слых і таму шмат пра што дазнаўся, але звычка скрытнасці прымусіла мяне нікому не расказваць ні пра мае веды, ні пра рашэнне. Варта, бадай, згадаць, што прырода гэтай грабніцы мяне ні здзівіла, ні напалохала. Я меў даволі незвычайныя ўяўленні пра жыццё і смерць, і халодная гліна ў мяне асацыявалася з жывым целам няпэўнай формы. Я адчуваў, што вялікае злавеснае сямейства са згарэлага палаца нейкім чынам прысутнічала ў прасторы сярод каменных сцен, якую я імкнуўся даследаваць. Няўцямныя расказы пра таемныя рытуалы і бязбожныя оргіі мінулых гадоў у той старажытнай зале распалілі ўва мне новую моцную цікавасць да склепа, перад дзвярыма якога я праседжваў гадзіны ў любую пару сутак. Аднойчы я прасунуў свечку ў амаль зачынены праход, але не ўбачыў нічога, апрача пралёта вільготных каменных сходаў, што спускаліся долу. Пах гэтага месца выклікаў у мяне агіду і адначасова зачароўваў. Мне здавалася, што я знаў яго даўней за самыя раннія ўспаміны, да таго нават, як атрымаў сваё цяперашняе цела.

Праз год пасля таго як я ўпершыню ўбачыў склеп, на перапоўненым кнігамі гарышчы дома мне трапіўся паточаны чарвякамі пераклад Плутархавых «Жыццяпісаў». Чытаючы пра жыццё Тэсея, я быў моцна ўражаны ўрыўкам пра вялікі камень, пад якім юны герой мусіў знайсці знакі свайго лёсу, калі пасталее дастаткова, каб падняць яго гіганцкую вагу. Легенда развеяла маю прагу як мага хутчэй увайсці ў грабніцу, бо з’явілася адчуванне, што час для гэтага яшчэ не прыспеў. Пазней, казаў я сабе, у мяне з’явіцца дастаткова сілы і вынаходлівасці, каб лёгка разамкнуць цяжкія ланцугі на дзвярах, але пакуль лепш падпарадкавацца таму, што здавалася мне воляй Лёсу.

Цяпер я пільнаваў сыры партал не так неадступна, а значную частку часу прысвяціў іншаму, хоць і не менш дзіўнаму занятку. Раз-пораз я ціха ўставаў уначы і крадком выбіраўся з дому, каб прайсціся тымі цвінтарамі ды пагостамі, ад якіх мяне аберагалі бацькі. Не магу казаць, што я рабіў там, бо цяпер не надта ўпэўнены, ці адбываліся некаторыя рэчы ў сапраўднасці. Але ведаю, што ў дзень па начным шпацыры я часцяком здзіўляў навакольных ведамі пра тое, пра што ўжо амаль забыліся многія пакаленні. Пасля адной з такіх начэй я ўразіў мясцовую грамадскасць незвычайным выказваннем пра пахаванне багатага і славутага сквайра Брустэра, аўтара тутэйшай гісторыі, які памёр у 1711 годзе і чыя сланцавая магільная пліта з выгравіяваным чэрапам і скрыжаванымі косткамі паволі ператваралася ў пыл. У парыве дзіцячай фантазіі я пакляўся не толькі ў тым, што прадпрымальнік Гудмэн Сімпсан скраў туфлі з срэбнымі спражкамі, шаўковую панчоху і атласныя падштанікі нябожчыка, але і ў тым, што сам сквайр заставаўся жывым і ў дзень пасля пахавання яшчэ двойчы перавярнуўся ў сваёй труне пад насыпам.

Але ідэя зайсці ў склеп не пакідала маіх думак. Яе па-сапраўднаму ўзбудзіла нечаканае генеалагічнае адкрыццё: мой уласны радавод па мацярынскай лініі меў прынамсі слабую сувязь з быццам бы вымерлым сямействам Хайдаў. Як апошні нашчадак нашага роду я, падобна, аказаўся апошнім і ў гэтым, яшчэ старэйшым і больш загадкавым радаводзе. Я пачаў адчуваць, што склеп – мой, і з гарачым запалам чакаў часу, калі ўвайду ў тыя каменныя дзверы і спушчуся слізкімі каменнымі сходамі ў яго цемру. Цяпер у мяне сфармавалася звычка вельмі напружана прыслухоўвацца да таго, што адбываецца за прачыненым парталам, прысвячаючы гэтай незвычайнай вахце свае любімыя гадзіны паўночнага спакою. Да таго часу як я пасталеў, я зрабіў маленькую прагаліну ў гушчары перад забраснявелым фасадам у схіле так, каб навакольныя расліны акружалі і звешваліся над гэтым месцам, як сцены і дах лясной альтанкі. Гэтая альтанка была маім храмам, а зачыненыя дзверы – святыняй, тут я ляжаў, выцягнуўшыся на замшэлай зямлі, занураны ў дзіўныя думкі і дзіўныя сны.

Ноч, калі прыйшло першае адкрыццё, была душнай. Я, мусіць, заснуў ад зморы, бо, пачуўшы галасы, вельмі выразна зразумеў, што абудзіўся. Пра іх тон ці акцэнт я не наважваюся, а пра іх характар – не збіраюся гаварыць, але магу сказаць, што яны мелі пэўныя вусцішныя асаблівасці ў падборы словаў, вымове і спосабе маўлення. Усе адценні новаангельскага дыялекту, ад нязграбных гукаў пурытанскіх каланістаў да педантычнай рыторыкі пяцідзесяцігадовай даўніны, здавалася, прысутнічалі ў гэтай няяснай гутарцы, хоць заўважыў я гэта пазней. І тут жа маю ўвагу адцягнула іншая з’ява, вельмі мімалётная – я б не прысягнуў, што мне не здалося. Прачнуўшыся, я цьмяна заўважыў, што ў падземным склепе паспешліва загасілі агонь. Не думаю, што я моцна здзівіўся ці запанікаваў, ведаю толькі, што ў тую ноч я істотна і назаўжды змяніўся. Вярнуўшыся дадому, я пайшоў проста да гнілога куфра на гарышчы, знайшоў у ім ключ і наступнага вечара з лёгкасцю адамкнуў перашкоду, якую так доўга і марна штурмаваў.

Першы раз я ўвайшоў у грабніцу ў пакінутым усімі схіле пагорка пад мяккім надвячоркавым сонечным святлом. Я быў зачараваны, і сэрца скакала ў захапленні, якое я не ў стане дакладна апісаць. Калі я зачыніў за сабой дзверы і ў святле самотнай свечкі спусціўся прамоклымі прыступкамі ўніз, я быццам ведаў, куды ісці. Свечка затрашчала ў душным смуродзе гэтага месца, але я адчуваў сябе ў затхлым паветры магільні надзвычай утульна. Я агледзеўся і ўбачыў шмат мармуровых пліт, на якіх былі дамавіны або іх рэшткі. Некаторыя былі запячатаныя і некранутыя, іншыя амаль зніклі, пакінуўшы па сабе сям-там срэбныя ручкі і таблічкі сярод дзіўных кучак белаватага пылу. На адной з таблічак я прачытаў імя сэра Джэфры Хайда, які прыехаў з Сасэкса ў 1640 годзе і праз колькі гадоў тут памёр. У адной незвычайнай нішы была незанятая труна ў даволі добрым стане, аздобленая толькі імем, якое выклікала ў мяне адначасова і ўсмешку, і дрыжыкі. Раптоўны парыў прымусіў мяне ўскараскацца на шырокую пліту, пагасіць свечку і легчы ў свабодную труну.

Хістаючыся, я выйшаў з грабніцы ў шэрым святле світанку і замкнуў за сабой ланцуг на дзвярах. Мая маладосць скончылася, хоць цела і зведала сцюжу толькі дваццаць адной зімы. Калі я ішоў дадому, уражаныя вяскоўцы, якія ў такі ранні час ужо прачнуліся, праводзілі мяне дзіўнымі позіркамі, бо я выглядаў як той, хто вяртаецца з нейкай вульгарнай вечарынкі. Але ўсе ж ведалі, што я вёў самотнае і стрыманае жыццё. Я не выходзіў да бацькоў, пакуль не асвяжыўся і добра не выспаўся.

З таго часу я штоночы наведваў склеп, дзе бачыў, чуў і рабіў тое, чаго раскрыць не магу. На маю гаворку заўсёды моцна ўплывала наваколле. Яна першай паддалася зменам, і блізкія хутка заўважылі, што ў маім вымаўленні з’явіліся архаізмы. Потым у мае манеры прабралася незразумелая бесцырымоннасць і нядбаласць, і ўрэшце я несвядома пачаў паводзіць сябе як свецкая асоба, хоць усё жыццё прабавіў у адзіноце. Раней маўклівы, цяпер я зрабіўся гаваркі, дэманструючы то рафінаваную лёгкасць Чэстэрфілда,[1] то бязбожны цынізм Рочэстэра.[2] Я выяўляў выключную эрудыцыю, зусім не падобную да таго неверагоднага манаскага вучэння, якому прысвяціў маладосць. Я спісваў форзацы сваіх кніжак імправізаванымі эпіграмкамі, якія выклікалі асацыяцыі з Геем,[3] Праярам[4] і самымі вясёлымі аўгустоўскімі камедыянтамі ды рыфмаплётамі. Аднае раніцы за сняданкам я аказаўся на валасок ад катастрофы, калі выразна непрыстойным тонам прадэкламаваў узор вакханальнага жарту васямнаццатага стагоддзя, які ніколі і нідзе не друкаваўся.

Дзесьці ў той час у мяне з’явіўся цяперашні страх перад агнём і навальніцамі. Раней я быў абыякавы да такіх з’яваў, а цяпер адчуваў перад імі невымоўны жах і забіраўся ў найглыбейшыя закуткі дома, варта было нябёсам пачаць палохаць людзей электрычнымі разрадамі. Удзень я больш за ўсё любіў наведваць разбураныя сутарэнні згарэлага палаца і ў фантазіях уяўляў сабе, якой гэтая пабудова была ў час свайго росквіту. Аднойчы я напалохаў нейкага вяскоўца тым, што ўпэўнена завёў яго ў ніжнія сутарэнні, пра існаванне якіх быццам бы ведаў, хаця на іх забыліся ўжо шмат пакаленняў таму і з таго часу іх ніхто не бачыў.

Нарэшце прыйшло тое, чаго я даўно баяўся. Мае бацькі, заклапочаныя зменамі ў паводзінах і выглядзе свайго сына, пачалі спакваля шпіёніць за маімі перамяшчэннямі, што пагражала катастрофай. Я нікому не казаў пра візіты да склепа, з дзяцінства з рэлігійнай заўзятасцю ахоўваючы сваю таемную мэту, але цяпер мусіў рабіць намаганні, каб прабрацца праз лабірынты дрыгвяністай лагчыны і адарвацца ад магчымага пераследніка. Ключ да грабніцы я насіў на шнурку на шыі, і пра яго ніхто не ведаў. Я ніколі не выносіў з грабніцы нічога з таго, што знаходзіў у яе сценах.

Аднае раніцы, калі я паказаўся з вільготнага склепа і зашчапіў ланцуг не надта цвёрдай рукой, я ўбачыў у прылеглым гушчары зжаханы твар назіральніка. Канец быў несумненна блізкі, бо маю альтанку сярод дрэваў знайшлі, а мэту маіх начных вандровак выкрылі. Той чалавек не стаў мяне затрымліваць, таму я паспяшаўся дадому, спадзеючыся падслухаць, што ён можа данесці майму знясіленаму турботамі бацьку. Ці хутка ўжо свет пачуе, што я баўлю час за дзвярыма з ланцугом? Уявіце сабе маё радаснае здзіўленне, калі я пачуў, як шпег асцярожным шэптам інфармуе бацьку, што я правёў ноч сярод дрэваў каля склепа, не адводзячы закрытых заслонай сну вачэй ад шчыліны ў прачыненым партале пад навясным замком. Якім цудам назіральнік мог так ашукацца? Цяпер я быў перакананы, што мне дапамагала чыёсьці звышнатуральнае ўмяшанне. Набраўшыся дзякуючы такому ўмяшанню адвагі, я пачаў наведваць грабніцу абсалютна адкрыта, перакананы, што ніхто не зробіцца сведкам таго, як я ўваходжу ўсярэдзіну. Цэлы тыдзень я напоўніцу смакаваў радасці магільнага балявання, пра якое не павінен расказваць, калі здарылася тое, праз што я апынуўся ў гэтым клятым прыстанішчы смутку і аднастайнасці.

Не варта было мне рызыкаваць той ноччу, бо ў хмарах грымела і са смярдзючага балота ў лагчыне ўздымалася пякельнае свячэнне. Кліч мёртвых таксама быў іншы. Вярхоўны д’ябал цягнуў да мяне свае нябачныя пальцы не са склепа ў схіле, а са счарнелых сутарэнняў на вяршыні ўзгорка. Калі я выйшаў з саду на раўніну перад руінамі, я ўгледзеў у туманным месячным святле нешта, чаго заўсёды цьмяна чакаў. Страчаны стагоддзе таму палац зноў узнёс свае велічныя вежы. Выглядаў ён захапляльна. Кожнае акно палымнела раскошай тысячы свечак. Доўгай дарогай каціліся карэты бостанскай эліты, а шматлікія групы напудраных франтаў з суседніх сядзіб падыходзілі пешкі. Я змяшаўся з гэтым натоўпам, хоць і ведаў, што маё месца хутчэй з гаспадарамі, чым з гасцямі. У холе грала музыка, гучаў смех, кожная рука трымала келіх віна. Я пазнаў колькі твараў, хоць лепш ведаў іх высушанымі ці з’едзенымі смерцю і гніеннем. Сярод дзікага і бесклапотнага натоўпу я быў самым дзікім і самым распусным. Вясёлыя блюзнерствы бурлівым патокам ліліся з маіх вуснаў, і ў досціпах я не дбаў пра законы ні Бога, ні чалавека, ні прыроды. Раптам перакат грому, чутны нават праз гоман той свінскай гулянкі, раскалоў дах і змусіў шумную кампанію сціхнуць ад страху. Чырвоныя языкі полымя і пякучыя пошугі цяпла напоўнілі дом. Гулякі, ахопленыя жахам ад раптоўнай катастрофы, якая, здавалася, выйшла за межы неўтаймоўнай Прыроды, з крыкам панесліся ў ноч. Застаўся толькі я, прыкаваны да сядзення ганебным страхам, якога ніколі дагэтуль не адчуваў. А потым маю душу ахапіў іншы кашмар. Спаленае жыўцом да попелу, маё цела разнясуць чатыры ветры, дык, магчыма, я ніколі не буду ляжаць у склепе Хайдаў! Няўжо мой склеп быў падрыхтаваны не для мяне? Няўжо я не маю права спачыць давеку сярод нашчадкаў сэра Джэфры Хайда? Не! Я прад’яўлю сваё права на смяротную спадчыну, нават калі маёй душы стагоддзямі давядзецца шукаць іншае цялеснае прыстанішча, каб прывесці яго да той незанятай пліты ў нішы грабніцы. Джэрвас Хайд ніколі не падзеліць сумны лёс Палінура![7]

Калі відзежа дома, ахопленага полымем, развеялася, я заўважыў, што крычу і шалёна б’юся ў руках двух чалавек. Адным з іх быў той шпег, што ішоў да склепа следам за мной. Быў лівень, і на паўднёвым гарызонце ўспыхвалі маланкі, якія нядаўна прайшлі над нашымі галовамі. Мой бацька, твар якога спаласавала няшчасце, стаяў побач, а я крыкам патрабаваў, каб мяне паклалі ў склеп, раз-пораз нагадваючы захопнікам, каб паводзілі сябе са мной як мага далікатней. Счарнелы круг на падлозе разбураных сутарэнняў казаў пра магутны ўдар з нябёсаў. І з гэтага месца колькі цікаўных вяскоўцаў з ліхтарамі аглядалі скрыначку старажытнай работы, якую выхапіла з цемры навальніца. Я перастаў марна і бязмэтна адбівацца і назіраў, як гледачы разбіраюць скарб, і мне дазволілі далучыцца. У скрыначцы, замкі якой разбіліся ад удару, што і вырваў яе з-пад зямлі, захоўвалася шмат папер і каштоўнасцяў, але мае вочы спыніліся на адной-адзінай з іх. Гэта была парцалянавая мініяцюра маладога чалавека ў акуратна завітым парыку, і на ёй былі ініцыялы «Дж. Х.». Яго твар выглядаў быццам мой адбітак у люстэрку.

На наступны дзень мяне прывялі ў гэты пакой з закратаванымі вокнамі, але звесткі пра сёе-тое па-ранейшаму даходзяць да мяне ад старога прастадушнага слугі, якога я любіў у дзяцінстве і які падзяляе маю цікавасць да цвінтара. Тое, што я асмельваўся расказаць пра свае прыгоды ў грабніцы, выклікала толькі спачувальныя ўсмешкі. Мой бацька, які часта да мяне заходзіць, сцвярджае, што я ні разу не ступаў за дзверы з ланцугом, і клянецца, што калі ён праверыў іржавы замок, той аказаўся некранутым, як і пяцьдзясят гадоў таму. Ён нават кажа, што ўся вёска ведала пра мае хаджэнні да склепа і што за мной часта назіралі, калі я спаў у альтанцы каля злавеснага фасада з прыадкрытымі вачыма, скіраванымі да шчыліны, якая вядзе ўсярэдзіну. Я не магу знайсці неаспрэчных доказаў супраць гэтых сцверджанняў, бо згубіў свой ключ ад замка, калі біўся ў тую жахлівую ноч. Дзівосы мінулага, пра якія я даведаўся падчас начных сустрэч з мёртвымі, бацька лічыць плёнам маёй заўсёднай прагнай цікаўнасці да старажытных фаліянтаў у сямейнай бібліятэцы. Каб не стары слуга Хайрам, мяне б ужо зусім пераканалі, што я звар’яцеў.

Але Хайрам, адданы да апошняга, верыць у мяне і зрабіў нешта, што змусіла мяне падзяліцца са светам прынамсі часткай сваёй гісторыі. Тыдзень таму ён сарваў замок з ланцуга на прачыненых дзвярах склепа і спусціўся з ліхтаром у яго цёмныя глыбіні. На адной пліце ў нішы ён знайшоў старую, але пустую дамавіну, пацямнелая шыльдачка на якой мае адзінае слова – «Джэрвас». У гэтай самай дамавіне і ў гэтай самай грабніцы мяне паабяцалі пахаваць.