Пастэга

Глава 1

Цёплая, залатая восень… Мужчына і дзяўчына стаялі побач з высокім, шэрым мастом, ля берага даволі шырокай ракі. Злева ад іх, на некаторай адлегласці, хаваўся ў пералівістай, блакітнаватай смузе, горад, у панараме якога вылучаліся два замкі на высокіх пагорках, хупавыя званіцы хрысціянскіх цэркваў, і сумныя, нязграбныя прамавугольнікі бетонных гмахаў. Перад іх тварамі, пасярод хвалістага воднага шоўку, знаходзіўся невялікі, зялёны астравок, здольны цалкам пакрывацца вадой у дні разводдзяў. Двое назіральнікаў былі апрануты ва ўмерана цёплыя курткі, сімпатычныя шапкі і пальчаткі, цёмныя штаны. Адным з гэтых назіральнікаў быў я — Магістра Тэт (Magistro Tet). Спадарожніцу маю звалі Альфа Саванта (Alfa Savanto). Мы глядзелі на астравок, а там з'яўляліся хуткія, як маланка, выдры.

— Пойдзем, Тэт, — сказала яна, гледзячы на мяне выразнымі і трохі смяшлівымі вачыма, у якіх амаль кожны мог бы прачытаць толькі злёгку затоеную пяшчоту. — Прыйшла пара для нашых урокаў.

«Што можа быць лепш за ўрокі, — падумалася мне, — калі ты настаўнік, а не вучань».

Аднак Альфа любiла быць вучаніцай. І вось мы ўжо сядзелі ў маёй хаце. Інтэр'ер у стылі лофт і ашаламляльны сад за старымі вокнамі… Тут у мяне былі яблыні, і бэз, і грушы, і таполі, і вішні, і агрэст, і зялёная траўка з кветкамі. На самых высокіх дрэвах — цэлая куча амелы. Часам яе вечна зялёныя шчупальцы падалі на дарожкі саду… Вырваныя ветрам яны былі асуджаны на смерць, але яшчэ неверагодна доўга супраціўляліся ёй, нават калі зямлю пакрываў белы, хрумсткі снег.

Аказваецца, у амелы ёсць ягады. Пакуль яна вісіць на дрэве разгледзець іх вельмі складана.

— Люблю тваю самаробную мэблю, — шапнула Аля і засмяялася.

Мілка зручна ўладкавалася на канапе. Побач красаваліся самыя розныя падушкі: некаторыя з даволі складаным гафтам, а іншыя з гладкай, прыгожай тканіны. Усе гэтыя мяккія штуковіны стварылі гаспадары кватэры.

— Згуляем у шахматы, Аля? — спытаў я і ўсміхнуўся.

— Вядома! — хутка пагадзілася яна і рэзка нахіліла галаву на бок, пры гэтым яе валасы саслізнулі на грудзі.

Я — вельмі пасрэдны шахматыст. Вельмі нават маламайстэрскі. Але ўсё ж змог навучыць Алю. Яна выдатна разумела гульню і адгражвалася ўжо ў хуткім часе перасягнуць настаўніка. Думаю, усе шанцы ў яе сапраўды былі. Вучыць яе — неверагоднае шчасце. Што можа быць больш пацягальным, чым задуменная жанчына, якая сядзіць на тваім ложку, схіліўшыся над дошкай з маленькімі, бліскучымі фігуркамі, гладкімі, такімі прыемнымі навобмацак… Гладкія фігуркі, шурпатая дошка са старым, сцертым лакам, маладая дзяўчына… Іх так і хочацца пагладзіць!

Хэй, што вы там гаворыце? Ніколі не думаючая, голая жанчына, без усялякіх фігур, акрамя яе ўласнай, значна панадлівей за тую, што я цяпер апісаў? Хм… Так сапраўды скажуць многія мужчыны, калі, зразумела, раптам вырашаць разрадзіцца шчырасцю. «Я верны табе, дарагая, таму што кахаю» — стандартны варыянт псеўдапраўды. Падаюць, як высакароднае і ўзвышанае прызнанне. Аднак калі б казачнік быў шчыры, то сказаў наступнае: «Я верны табе, супружнiца, бо галівудская акторка мне не дастанецца. Нават твая больш сэксуальная сяброўка Дана мяне бартанула, і вось мы ў шлюбе, чмок-чмок, але варта нечаму значна лепшаму стаць для мяне даступным, і ты атрымаеш адстаўку».

Амаль усе хоць раз думалі, што не вытрымаюць нейкай суровай праўды, але амаль усе яе вытрымлівалі, і лепш за ўсiх, звычайна, тыя, хто прывык да непазбежных выпрабаванняў з дзяцінства. Што наогул значыць ходкая фраза: «Я гэтага не вытрымаю». Наўрад цi ў цябе спыніцца сэрца ад інфармацыі аб тым, што муж уварваўся ў арганізм іншай жанчыны, нават калі ты ўсё яшчэ кахаеш здрадніка. Ты напэўна вытрымаеш тое, што нібы не вытрымаеш — не хлусі сабе, каб пацешыць неўроз. Выпрабаванне, звычайна, страшней перад яго пачаткам, чым у самім працэсе, хоць, пасадка на паль, па-за ўсякім сумневам, складае адно з выключэнняў для дадзенага правіла.

Пасля гэтага выдатнага, кропельку хаатычнага, адступлення, вернемся, нарэшце, да маіх слоў і густаў. Я заўсёды быў перверсіўным: жанчыны з магутным мозгам уяўляюцца мне гарачымі. Асабліва ў тым выпадку, калі пры магутным інтэлекце ў іх яшчэ і анёльская знешнасць. Хто, зрэшты, скажа, што ёсць анёльская знешнасць? Гэта калі дама падобная на адну са скульптур у нашым галоўным касцёле? Ці на ляльку? У яе модныя сёння вусны, якія як быццам доўга білі ракеткай для пінг-понга, пакуль тыя не набылі патрэбную форму? Пам-пам-пам. Але хто такі гэты Магістра Тэт, каб судзіць. Ён, гэта значыць я, якраз ніколі не забывае: густы бываюць рознымі. Можна не казаць: фільм глупства, кніжыца тупая, дзяўчына страшная, а замест гэтага карэктна паведамляць: «не ў маім гусце».

Зрэшты, вернемся да гульні!

— Дзіцячы мат ужо не пройдзе, так? — спытаў я і рэзка прыўзняў бровы.

— Гэта факт! — упэўнена заявіла Аля, кусаючы губкі і паціраючы свае далонькі.

— Ну што ж, — адказаў я дзяўчыне. — Паспрабую паказаць іспанскую партыю, хоць я, шчыра кажучы, трымаю ў памяці толькі назву, што вось, маўляў, нешта там іспанскае ў гэтых шахматных дэбютах навостранае.

— Я магла б быць іспанкай, — прамовіла мая вясёлая партнёрка па шахматах.

— Іспанкі часцяком нейкія занадта шумныя, па меншай меры на мой густ, я хутчэй аматар цішыні, чым ляманту без прычыны. Ёсць час для шумных спраў, калі можна паслухаць метал, пастукаць ложкам, ці пакрычаць у лесе мянушку дадзеную шэфу, але цішыня, абсалютна дакладна, адна з выдатных рэчаў, дадзеных насельнікам гэтага дурнога мірка, — заявіў я, здымаючы з дошкі слана, якога прамаргала Альфа.

— М-м-м-м, ну-у-у-у вось, — жаласна прамычала дзяўчына і зрабіла сумную грымаску.

— Я не магу вяртаць фігуры, я ж выбудоўваў нейкую камбінацыю, каб ты пазяхнула свайго слоніка, ды і наогул, як можна выйграць, калі вечна паддавацца.

— Ну, дзеля мяне-е-е-е, — прашаптала Аля і склала ручкі на грудзях. — Я зраблю ўсё, што ты хочаш!

— З'еш пры мне банан? — спытаў я абсалютна сур'ёзна і крыху ўзвышана, як быццам чытаў пропаведзь у храме.

— Ты вось толькі гэтага хочаш? Рэальна? — удакладніла шахматыстка.

— На кухні ёсць звязак бананаў, — прабасіў я. — Па банане за вернутую фігуру, пешкі не лічацца.

— Дамовіліся! — тут жа пагадзілася апанентка.

Неўзабаве я прайграў, а пераможцы трэба было з'есці тры бананы.

— Дык чаму ты магла б быць іспанкай? — спытаў я, уважліва гледзячы на сваю музу, якая рыхтавалася з'есці пругкую, даўгаватую садавіну.

— Ты нарэшце навучыш мяне пісаць кнігі, «аль» не? — весела пацікавілася дзяўчына.

Я выдаў смяшок. Літаратура — сок жыцця, асабліва неабходны асобным юным розумам. Цяпер, калі нават смешны чалавечак, з адной звілінай у галаве, мае магчымасць даносіць светлыя думкі да шырокай аўдыторыі, асветніцкая функцыя літаратуры некалькі размыта. У другім тысячагоддзі знайсці добры новы раман, прыкладна, як знайсці сапраўдную жамчужыну сярод пластмасавай біжутэрыі. Чуеце? Гэта ўсё тое ж самае — пра часы, пра норавы. Раней было лепей. Старадаўняя, смешная песенька, паўтор з пакалення ў пакаленне. І ўсё ж, ніколі раней прыток літаратурных неафітаў, якія спакушаюць чытача хронікай паходу шаблонных да болю дам і кавалераў — ментальных блізнят кухонных літаратараў, не быў такім вялізным. Масы пісак, якія захламляюць эфір цяжкавагавымі, як рухавік самазвала, вырабамі, апанавалі інтэрнэт. Гэта гістарычная падзея!

— Ну так, — вымавіў я ціха, далікатным голасам. — Напішам разам кнігу, пра якое-небудзь падарожжа ў іншую рэальнасць, у якое можна адправіцца праз гарадскія парталы, карацей кажучы, нешта накшталт гарадскога фэнтэзі. Не суперарыгінальны сюжэт, але сыдзе.

— Я баюся аб'есціся трыма бананамі, я ж паснедала, — раптам абвясціў мой цудоўны гросмайстар.

Я манерна ўздыхнуў і пляснуў у ладкі.

— Ну што ж, — словы былі сказаны вельмі сумна, — не буду ж я пхаць у цябе бананы сілком. Можаш з'есці ўсяго адзін. Пачынайце, паненка.

З гэтымі словамі я падпёр падбародак кулаком і пільна ўгледзеўся ў твар смяшлівай кампаньёнкі.

Глава 2

Вясёлае цурчанне вады ў невялікіх вадаспадзіках… Даліна ручая нейкім дзіўным чынам апынулася ў самым цэнтры даволі вялікага горада (ва ўсякім разе большага, чым сталіца Швейцарыі). Людзі ўладкавалі гэтае зямное заглыбленне. Дарожкі, выбрукаваныя шурпатай пліткай, ажурныя борцікі парэнчаў, зняверна абцяжараныя «сямейнымі» замкамі (Марыя плюс Марэк = Разам назаўжды). Бронзавыя статуі. Палац васемнаццатага стагоддзя, з высокім, чарапічным дахам, які размясціўся непадалёк ад правалу даліны. Паміж палацам і адной з цэнтральных гарадскіх плошчаў — мост з вялікай аркай, якая як бы ўсмоктвала ў сябе ручай, пясчаныя беражочкі, звілістую дарожку з той самай пліткай з шорсткага бетону.

Ісці, шамацець каляровым лісцем, старацца не аблізваць вусны. Часцінкі дрэўнай мазаікі шчодра рассыпаюць клёны, якія высяцца па краях даліны, як гіганцкія брокалі. Газон — геаграфічная мапа. Незлічоныя, разнастайныя па форме і колеры, лятаючыя вандроўнікі, дзеці дрэўнай кроны, закрылі сабой паверхню зямлі, стварыўшы стракатую коўдру. Бракуе толькі мерыдыянаў з экватарам.

Затое тут ёсць заспакаяльнае, нізкае неба, яркае, халаднаватае свяціла, натуральны прастор паміж каменнымі куфэркамі асабнякоў. Свежы вецер з лёгкім пахам гніення… Парачка з дзіцем, веласіпедыст… Ціха, спакойна, але недзе ў гэты час адбываюцца драматычныя падзеі. Хома сапіенсы забіваюць, спрабуюць забіць, спальваюць дамы са скверамі, б'юцца, каб выратаваць іх ад агню. Я ж проста іду. Чую ў вушах музыку армяна-амерыканскага гурта. Побач са мной рухаецца Аля. Мы падыходзім да згаданага раней маста. За ім будзе яшчэ адзін масток — больш стары. Нас цікавіць першы. Ён даволі шырокі. Увайшоўшы ў яго таямнічую арку можна ўбачыць мноства «дугавых рэбраў». Бетонныя костачкі надзейна трымаюць нязграбны, масіўны мост на сваіх выгнутых, натруджаных спінах. Злева ад нас, паміж гэтымі рэбрамі, дванаццаць прасветаў, справа — восем. Мы праходзім пад мастом, затым нейкі час сядзім на размаляванай маркерам, цёмна-карычневай лавачцы. Стукаю косткамі па драўлянай спінцы, там, дзе былая хвоя злёгку нагрэлася ад сонца. Расла сабе, год, два, пяць. Кола быцця! Пад скрыгат пілы, працаўнiчок сканчае цыкл вырастання іглічнай грацыі. Потым рабочыя камунальнай гаспадаркі робяць з сушаных касцей, у якіх некалі беглі сокі, тлела жыццё, нешта адносна зручнае для чалавечай задніцы. Дрэва памерла, але я крыху жывейшы за лаўку. Таму рады, што зараз на мёртвым сядзенні прымасціліся спакушальныя ягадзіцы маёй спадарожніцы, абцягнутыя тугiмі, шэрымі штонікамі, а акрамя таго, значна менш цікавая, мужчынская задніца — мая.

— Як тут усё ж файна, — уздыхае Аля.

— Гэта так, — згаджаюся я, а потым, нечакана для суразмоўніцы, дадаю. — Ты б хацела памерці менавіта цяпер? Вось менавіта ў гэты канкрэтны момант, калі табе цудоўна, спакойна? Проста зачыніць вочы, больш ніколі не адчыняць? Відавочна, што далей нас, як усіх на свеце, чакае яшчэ шмат сумных падзей, дык ці не лепш перабіць сімфонію на адным радасным, мажорным акордзе?

Аля моўчкі глядзіць мне ў вочы. Яна падцягнула нагу ўверх і цісне каленкай на драўняны хрыбет мёртвай лавачкі. Злёгку закусіла ніжнюю губу (люблю, калі яна так робіць) паправіла злёгку дрыготкімі пальчыкамі пасму валасоў.

— Тады я ніколі не вазьму на рукі сваё дзіця, — нарэшце адказвае яна, — і, хоць яго трэба прывесцi на свет у пакутлівых родах, усё ж, я хацела б выпрабаваць гэта.

— Трэба яшчэ і зачаць, — удакладняю я.

— Я чамусьці мяркую, што з гэтым вельмі вялікіх праблем не будзе, — адказвае Аля, гледзячы на мяне смяшлiвымi вачыма пры гэтым какетліва паднімаючы бровы.

— Нарадзіць дзіця значыць выракчы для яго смерць, — Тэт апавясціў дзяўчыну на мёртвай лавачцы. — Так, пра гэта дакладна думае не кожная маці. Ты дорыш жыццё, але зусім ясна тое, што жыццё твайго дзіцяці скончыцца. Калі не адмахвацца ад статыстыкі, то можна даволі ўпэўнена заявіць, што наўрад яно скончыцца ва ўзросце ста двух гадоў, падчас найглыбокага сну. Вельмі верагодна, што смерць гэтая будзе звязана з пакутамі, ды і само жыццё дзіцяці, трэба думаць, будзе звязана з пакутамі. Можна быць нават мільярдэрам, мець поўную ўпэўненасць, што ты ўжо дакладна зможаш даць сваёй крывіначцы неабходны дабрабыт, але дзіця, раптоўна, можа захварэць на нешта такое, што не вылечаць нават шарлатаны лекары, за ўсе назапашаныя, праклятыя мільярды. Дзіця можа патрапіць пад машыну, застацца інвалідам, напрыклад. Ва ўсіх такіх выпадках адказнасць будут несці тыя, хто далi гэтае выдатнае жыццё — бацькi. А можа роды — своеасаблівая эстафета помсты? Бацькі выцягнулі ў гэты ідыёцкі свет цябе, а ты адыгрываешся на сваіх дзецях, падумваючы аб тым, што неабходзен той, хто транспартуе шклянку вадкасці да падгалоўя ложка, калі ногі ўжо не дазволяць дабрацца да кухні. Выстрэльваеш дзіця ў свет граху, быццам корак ад шампанскага. Матывацыя зразумелая, але корку ад гэтага не лягчэй. Так, вядома, дзіця чакаюць радасныя момант. Я сам быў практычна абсалютна шчаслівы ў раннім дзяцінстве. Толькі наступны боль наўрад цi загасне ад прыемных момантаў, ці, прынамсі, я цяпер не зусім у гэтым упэўнены.

Мая спадарожніца даволі доўга маўчала, яе далікатная ўсмешка таксама, як быццам, была ціхай і лагоднай.

— Ты маеш рацыю, маеш рацыю шмат у чым, — Аля глыбока ўздыхнула. — Але я проста хачу гэта выпрабаваць. Логіка бяссільная, мабыць.

— Што ж, калі камусьці патрэбна мэта жыцця, то можна жыць хаця б дзеля таго, каб паглядзець, чым канкрэтна скончыцца гэты забег. Гэта значыць ясна, што чакае ў канцы, але некаторыя дэталі спаборніцтва невядомыя, а можа ж быць цікава даведацца, — я казаў так, быццам мяне прасілі не шумець у пакоі спячага дзіцяці.

Пасля гэтых слоў мы ўстаём і вяртаемся назад. Цяпер дванаццаць прасветаў справа ад нас. Я адлічваю шэсць з боку лаўкі, на якой мы толькі што сядзелі. Нам патрэбен шосты прасвет…

Мы ўстаём і вяртаемся назад. Цяпер дванаццаць прасветаў справа ад нас. Я адлічваю шэсць з боку лаўкі, на якой мы толькі што сядзелі. Нам патрэбен шосты прасвет…

— Значыць, — ціха сказала дзяўчына, — нам трэба перабрацца праз гэты ручаёк.

— Проста пераскочым, Аля! — пазначыў я нашу задачу.

— Ты ўпэўнены? — адказала мне спадарожніца, скептычна паглядзеўшы на жвавыя патокі раўчука, якія бягуць у бок вялікай ракі, дзе мы нядаўна аглядалі зялёны астравок выдр.

«Скачок на пусты беражок».

— Там ёсць месца, дзе адлегласць зусім маленькая. У зусім крайнім выпадку, ты проста прамочыш ногі, захварэеш на прастатыт і памрэш.

— Ты цвёрда ўпэўнены, што я магу захварэць на прастатыт? — удакладніла дзяўчына.

— Верагоднасць прыкладна такая ж, як верагоднасць таго, што ты прамочыш ногі, — важным тонам адказаў я і паправіў уяўны вус.

Аля засмяялася. Мы накіраваліся да самага вузкага месца, дзе зялёную ваду можна было пераскочыць вельмі лёгка.

— Я першая! — крыкнула дзяўчына.

Яе вясёлы голас пранёсся па даліне, халоднай маланкай стралы, якую спусцілі са звонкага, крыштальнага, паветранага лука, прама над галовамі парачкі з дзіцём і веласіпедыста.

Аля сапраўды лёгка пераскочыла ручаёк… Я меў рацыю. Наўрад цi ёй пагражае прастатыт. Плясь! Тэт ужо побач са скакухай. Яна іранічна пляскае ў ладкі майму скачку, таму атрымлівае ад мяне грацыёзны паклон, на які адказвае рэверансам. Мы ідзём… Трэба яшчэ метраў дваццаць. Ён! Шосты прасвет.

— Ну, Тэт, навошта ж ты прывёў мяне сюды? — пытаецца Аля.

Я задумліва гляджу на яе.

«Яшчэ не позна проста пайсці…»

— Зараз ты ўбачыш Пастэга, — гучна і чамусьці злёгку спалохана кажу я.

— Што гэта яшчэ такое? — кідае мне пытанне Аля і робіць падступны выгляд.

— Пастэга лепш убачыць, чым чуць апісанне, — кажу я. — Мы зойдзем у шосты праём, я двойчы пстрыкну пальцамі і скажу: «Пастэга», тады, калі я гэтага годны, а я ўжо ведаю, што годны, перад намі з'явіцца бронзавая львіная галава, а з ноздраў ільва паваліць густы, чорны дым. Зьявіцца цэлая дымная заслона. Крок у яе і Пастэга перанясе цябе ў тваё мінулае. Ты зноў будзеш, напрыклад, у школе, у целе вучня дзевятага класа, але захаваўшы сваю памяць, то бок увесь досвед, назапашаны за гады. Напоўніцу кіраваць Пастэга — цяжка. Гэта яно выбірае куды закіне цябе, і калі верне назад. Звычайна, ты знаходзішся ў сваім мінулым не больш за некалькі гадзін.

— Вось яно! «Сіндром несталеючага хлопчыка», — прамовіла Аля і скептычна хмыкнула. — Складаеш дзяўчыне ўсякія дурасці, як быццам я школьніца!

— Не так даўно ты была ў школе! — заявіў я, разводзячы рукі. — У чалавечым жыцці ўсё не так даўно. Што такое гадоў восемдзесят? Імгненне для гісторыі. А для пацешных, падобных малпачкам, істот — цэлае жыццё. Таму нават наша розніца ва ўзросце — дробязь, мілая мая.

— Добра, добра, — пагадзілася Аля і пацешна паляпала вейкамі. — Пакажыце мне ваша Пастэга, будзьце ласкавы, паважаны Магістра!

І Аля пакланілася мне з перабольшаным выразам павагі на яе прыгожым твары.

Раз, два, тры… Я зрабіў усяго тры крокі, два разы пстрыкнуў пальцамі і вымавіў: «Пастэга».

Усё здарылася, як я прадказваў. Галава льва, чорны дым, які быццам напоўніў сабой нябачны акварыум, выцягнуты ўздоўж сцяны. Дым клубіўся, пакуль мая спадарожніца, поўнымі здзіўлення вачыма, глядзела на несумненны цуд. Пад цяжкім мастом, падобным на косці велічэзнага краба з дагістарычных часоў, здарылася нешта звышнатуральнае.

— Але як гэта магчыма, і хто прыдумаў гэтую машыну? — нарэшце павольна вымавіла Аля.

— Хм, яшчэ пытанне, машына гэта ці не, — адказаў я, зрабіўшы асаблівы ўпор на апошнім слове. — Аднак галоўнае, што гэтая рэч працуе.

— Але як ты наогул даведаўся пра яе? — спытала дзяўчына.

Я бадзёра хмыкнуў і спакойна сказаў:

— Што значыць як? Мы ж з табой пішам кнігу, і я ў гэтай кнізе выдумляю тое, што хачу. Як, дарэчы, і ты.

Мая спадарожніца, здаецца, была задаволена гэтым адказам.

— А зараз? Што зараз? Мы, зразумела, пойдзем унутр, так?

— Вядома, Аля! Білет у будучыню гэта білет у адзін канец. Аднак мы з табой такi накіруемся ў мінулае. Спачатку я, а потым, праз секунд адзінаццаць, ты. Наперад!

Скончыўшы прамаўляць, я хутка ступіў у заслону. Эх! Трэба было заплюшчыць вочы… Зажмурыўся, але было позна. Вочы пачало шчыпаць. Зрэшты, неўзабаве я перастаў адчуваць які-небудзь дыскамфорт. Я нібы вісеў у бязважкасці, але доўжылася гэта не больш за дваццаць секунд. Вакол быў дым, які паступова рабіўся больш светлым, пакуль не стаў белым пухам аблокаў. Калі гэтыя аблокі разышліся, я зразумеў, што з вялізнай хуткасцю нясуся да сваёй старой школы… Ужо быў бачны яе дах. Я праскочыў скрозь накрытыя смалой кавалкі руберойда, нібы быў срэбным нажом, а дах нашай элітнай школы — кавалкам шакаладнага масла, і апынуўся ў кабінеце. Так, гэта быў восьмы клас, мая задняя парта, урок матэматыкі, і добра знаёмы, рэзкі, як турэмная сірэна, званок.

Глава 3

Я гляджу на сваю руку… На парце рука школьніка, зацягнутая цёмна-сінім рукавом школьнай формы. Люстэрка побач няма. Бяру заплечнік, скідаю туды падручнікі, пенал, а затым, крыху падумаўшы, дастаю ручку, хаваю яе ў кішэню. Я паднімаюся, іду да выхаду з кабінета… Ах, наш стары клас, з раслінамі ў кутку, плакатамі пад шклом. Пах вільготнай, як ламанцін, дошкі, стаптаны лінолеўм, жудасныя бальнічныя лямпы на столі, рудыя плямы на шпалерах. Паламанае крэсла, ляжыць мёртвым целам на змятым самалёціку, зробленым з сшыткавага лісціка. Вось і вялікае, трэснутае люстра ля абшараванага ўваходнага партала, які быццам абліты шараватай, некалі белай, эмаллю. Гляджу на сваё адлюстраванне. Зблытаны чуб, сіняя кашуля васьмікласніка, але праніклівы погляд дарослага чалавека. Зрэшты, у мяне ўжо быў глыбокі позірк у тыя гады.

Выходжу ў школьны калідор. Шум галасоў — дзясяткаў калі не сотняў. Паўзмрок, зняволеныя школьнай папраўчай установы, храма ведаў фармальна, фабрыкі дзіцячых траўмаў на палях рэальнасці. Дзіцячая агрэсія — безупынная і бязлітасная. Бясконцы, страшны сон дзяцінства і юнацтва, які трэба, калі можна так выказацца, пераспаць. Так выкоўваюцца дарослыя людзі, душа якіх поўная незалечаных ран: прабачце за прэтэнцыёзнасць. Этапы школьнай сацыялізацыі — усходы ў царстве Аіда. Хаця, ёсць асобныя індывіды, якім пашанцавала больш. Яны любяць школу, а школа iх.

Ну а вось ён, Святаслаў.

— Слава, — паклікаў я.

— Чаго табе? — адазваўся чорнавалосы хлопчык, з калючымі вочкамі.

У вачніцы быццам былі ўстаўлены цёмныя шарыкі оніксу. Ён прыкладна майго росту. Хуліган, але ў адрозненне ад мяне з поўнай сям'і. Ягоны бацька прадпрымальнік, як і мой. У нашай элітнай школе гэтая норма.

— Я б хацеў, каб ты перастаў лезці да мяне на перапынках.

— Хм… Яшчэ чаго? — выпаліў Слава. — Я раблю, што хачу.

— Ты бачыш, дружа, — мае словы былі цвёрдыя як панцыры смаўжоў, — табе падабаюцца бойкі, а мне не, я ўжо занадта дарослы для гэтага. Ты прыходзіш да мяне і штурхаеш, я штурхаю цябе, мы быццам бы квіты, але ты ад гэтага атрымліваеш задавальненне, а я не.

Пасля гэтых слоў Слава як быццам умёрз у абшарпаную, светла-карычневую падлогу нашага школьнага калідора, свідруючы мяне сваімі вострымі вачыма-кінжаламі. Яшчэ пару імгненняў і аднакласнік кінуўся наперад. Я штурхнуў тулава адстаўленай назад нагой, папярэдне крыху прысеўшы. Правая нага пракручваецца на пальцах. Мае плечы мяняюцца месцамі: левае назад, правае наперад. Ударная рука вылятае да суперніка з максімальнай хуткасцю, я дакручваю шчыльна сціснуты кулак, пакуль левая засланяе падбародак. Як на малюнку, нібы ідэальны механізм, які выконвае адзіную задачу для якой ён створаны, ну вось як гэта робяць дзіракол і шчаўкунок. Пум! Мае косткі ўваходзяць у кантакт са сківіцай Слаўкі. У васьмікласніка невялікая вага, але пры такім тэхнічным удары гэтая вага ўлятае ў галаву ворага. Святаслаў падае на падлогу, а я гляджу на яго навюткія, аранжавыя красоўкі, якія адчайна выскокваюць з мяшка для зменкi.

Хлопец аглушаны, і па правілах бокса яму б залічылі накдаўн. Але, вядома ж, ён не скалануты па-сапраўднаму, бо вучань восьмага класа, выхаванец элітнай школы не самага маленькага горада, гэта яшчэ не чэмпіён свету па боксе ў суперцяжкай вазе, і не можа адправіць у глухі накаўт свайго маленькага таварыша па вучобе і даволi вялікага нягодніка.

І вось Слава ўжо хоча падняцца, хоць у вачах цень страху, аднак ён не зламаны цалкам — яшчэ не. Прага барацьбы яшчэ не пакінула майго жаданага апанента — усё яшчэ не. Ён павінен па-сапраўднаму спалохацца і ўсвядоміць, што цяпер ці ў будучыні, ад гэтага псіхаванага Тэта лепш трымацца далей. Я ніколі не рабіў з ім такога раней, але гэта яшчэ не ўсё — яшчэ не. Эх, калі б я ўмеў так біцца ў школе. Гады заняткаў не прайшлі дарма. Я выхопліваю ручку, якую раней схаваў у кішэню, і прыстаўляю яе да горла Славы.

— Яшчэ раз ты будзеш мне дакучаць і я ўскрою табе горла!

Вось зараз страх у вачах Славы дасягае апагею. На гэта можна глядзець вечна, як на працу старога, вадзянога млына на ўскраіне нашага горада. Прыбіраю ручку, а хлопчык паднімаецца з падлогі і галапуе на ўрок, я нават не ведаю на які. Яго штаны запэцканы калідорным пылам, ён атрасне штаны пазней. Атрасці пыл прыніжэньня са свайго эга яму будзе трохi больш складана, але паразіт заслужыў лупцоўку. Варта паглядзець на расклад. Таблiца на другім паверсе, побач з настаўніцкай, з пахкай прыбіральняй, з кабінетам літаратуры. А, зрэшты, хутка я вярнуся назад, можна проста прагуляць урокі — у гэтыя гады я быў прагульшчык.

Падарожнічаю ў сваё любiмае месца па рыпучых масніцах. Кут каля кабінета гісторыі. Там я часта хаваўся ў час прагулаў.

Ледзяное шкло аддзяляе мяне ад прасторы ўнутранага двара, у які загнана старая, абшарпаная калымага, а калісьці гэта было чымсьці накшталт школьнага аўтобуса. Я дакранаюся падушачкамі пальцаў да празрыстай лушчаковай перапонкі — цягучы холад акуратна кусае мезенец і ўказальны.

Нечакана мае вочы слепіць белае святло. Імгненне і я зноў пад мастом, а яшчэ праз імгненне я бачу Алю. Дымны партал адразу ж зачыніўся і вакол зноў не было нічога незвычайнага.

— Ну што? Як табе першы тур з Пастэга? — спытаў я гучна.

— Неверагодна! — выдыхнула Аля.

— Раскажы падрабязней!

— Спачатку я адчувала, як дым раз'ядае мне вочы, але дыскамфорт хутка прайшоў.

«Яна кажа прама як я».

— Я аказалася ў сваёй школе. Як я зразумела, гэта быў дзявяты клас.

— Няўжо і табе прыйшлося закрываць старыя траўмы? Не ведаў, што ты была нейкай школьнай адшчапенкай.

— Я не была адшчапенкай. Я была дастаткова папулярная.

— Хм, дзіва тут няма. Што яшчэ можа чакаць прыгожую дзяўчынку, — сказаў я.

— У дзяўчынак таксама ёсць нутравідавая канкурэнцыя, — Аля глядзела на мяне з лёгкiм дакорам. — Ці можаш ты не ведаць, раз ты ведаеш усё ў гэтым сусвеце.

— Ну, мабыць, не ўсё ў сусвеце, — удакладніў я. — Калі гаворка не пра сусвет гэтай кнігі, вядома ж. Ну, а наконт канкурэнцыі ў дзяўчынак магу сказаць, што фізічны гвалт у табары асоб жаночага полу распаўсюджаны менш. Вядома, дзеўкі таксама б'юцца, і нават на рынгу. Але ўсё ж гэта бывае нашмат радзей, чым у хлопчыкаў. І ўсё роўна ў большасці жанчын паражніна не толькі там, дзе прызначана прыродай, але і ў мазгах. Зрэшты, тое дакладна і для большасці мужчын.

— Зноўку гэтая мізагінія… Ты ўсё яшчэ хочаш даведацца, што са мной адбывалася, ці зноў будзеш размаўляць аб розных рэчах, прычым у гэтым сваім саркастычным тоне? — спытала мая выдатная суразмоўніца і страсянула валасамі.

— Ну не, мізагінія тут адсутнічае. Не схаваю, часам ёсць спакуса аб'явіць усіх баб пачварамі, але я разумна нагадваю сам сабе, што монстры не жанчыны ў прыватнасьці, а толькі ўсе людзі ў цэлым, такім чынам, казаць трэба пра мізантрапію, а не мізагінію. Ох, ну і, вядома ж, я хачу, — упэўнена распавёў я. — Раскажы, калі ласка.

— Дык вось, — Аля звонка пляснула сябе па сцёгнах. — Я сустрэла свайго першага кавалера. У тыя гады ён здаваўся мне цікавым, такім брутальным. Я проста сутыкнулася з ім у калідоры… школьным калідоры. Наперадзе нас чакала шмат усяго…

— Першы сэксуальны досвед, — падказаў я.

— Так! Калі хочаш ведаць, — кіўнула Аля, прыпадняўшы броўку. — Але ў выніку ён кінуў мяне дзеля сяброўкі!

— Лепшай сяброўкі? — спытаў я дзелавым тонам.

— Не, не лепшай, — адказала мая спадарожніца.

— Ах, калі б яшчэ яна клікалася лепшай, то сюжэт набыў бы проста чароўную банальнасць. Такую, ведаеш, старасвецкую чапурыстасць благога густу. Вось-вось, глядзіце — пошласць, зацяганы, паварот сюжэту. Аля, складай лепш! Я дакладна ведаю, што гэта ў тваім дыяпазоне.

— Ты не забывай, банальныя сюжэты дае перш за ўсё жыццё. Жыццё банальнае, смерць банальная. Няўжо такой сітуацыі не магло быць? Ды яны побач, такія вось сітуацыі. Ты несумненна ведаеш. Ты пісьменнік! Ну амаль нават пісьменнік рэаліст, а не косць з-пад лаўкi, — сказала Аля і весела засмяялася.

— Добра, ну добра, — я замахаў рукамі і заўсміхаўся. — Працягвай, калі ласка.

— Карацей кажучы, я адшыла яго. Так і сказала: «Валі! У нас нічога не будзе». Хаця, ведаеш, гэты хлопец навучыў мяне таму, што дрэнныя хлопцы гэта сапраўды дрэнна. А калі я змяніла мінулае, — тут голас дзяўчыны стаў устрывожаным, — то выходзіць, што я страціла гэты вопыт, і нават зараз не буду разумець, чаму я з такім разумным і добрым хлопцам, як ты.

— Жаманніцы кажуць не хлопец, а «малады чалавек», — я агучыў свае назіранні з гранітнай сур'ёзнасцю.

— Ну цябе ў лёх, — Аля зрабіла выгляд пакрыўджанай. — Здаецца я тут ліслівіла, ну, наконт дабрыні.

— І розуму таксама, — падказаў я.

— І розуму! — вельмі ўпэўнена пагадзілася яна.

Але праз некалькі секунд мы ўжо смяяліся разам.

— Што ж, мая мілая, — заявіў я, сунімаючы смех, — дзякуй за аповяд. А знойдуцца жэш дурныя чытачы, якія вырашаць, што гэтыя нашы ўзаемныя падколкі нейкія ненатуральныя, хоць гэта вельмі здаровая і вясёлая форма адносін, прынамсі для шматлікіх прадстаўнікоў інтэлектуальнай меншасці. Ну і для даведкі: ты не мяняеш сучаснасць, калі мяняеш мінулае з дапамогай Пастэга, ці дакладней, ты мяняеш свой псіхалагічны стан у сучаснасці, што адбываецца ў выніку закрыцця гештальта, як гэта назвалі б мозгаправы. Аднак тое, што адбылося ў мінулым — там і застаецца, і пасля змены мінулае не з'яўляецца, само па сабе, прамой прычыннай змены нейкіх падзей сучаснасці. Прасцей кажучы, ты не можаш забіць у мінулым кіроўцу, які аддавіў табе нагу, і гэтым самым вярнуць нагу назад. Мінулае — набор нязменных карцінак, сімулятар моманту, у які вяртае цябе Пастэга, а не звяно ланцуга, які парвецца пасля змены яго часткі — гэтую частку нельга змяніць, можна толькі змяніць згаслыя цені, ілюзіі мінулага…

— Добра-добра, — перапыніла мяне мая спадарожніца. — У мяне цяпер мозг перагрэецца ад гэтых тлумачэнняў. — Я бясконца натхняюся тваімі філасофстваваннямі, але зараз крышачку стамілася…

— Філасофію можна было б згарнуць пасля з'яўлення Эпікура, нічога разумней усё роўна не народзіцца. Менш пакут, больш радасці — вось усё, што сапраўды мае сэнс падчас чалавечага шляху. Усе жыццёвыя мэты — мыліцы, якія дапамагаюць ісці наперад. Калі гэтыя апоры не дапамагаюць хацьбе — іх месца на сметніку. Грамадства спажывання? Вы яшчэ скажыце, што гэта мінус у кубе. Не варта дужацца з прапелерамі, асабліва калі яны не мяшаюць. Не хочаце быць зомбі, які жыве ў сваім дэвайсе? Ну дык не трэба. Займайцеся творчасцю! Ці не. Грамадства спажывання - не горшы варыянт для развіцця талентаў. Гэта факт, а вось антытэзам месца на тым жа сметніку, што і дрэнным апорам.

— Я б і сама зараз адправілася на сметнiк, — прастагнала мая муза, — толькі б спакойна паляжаць і адпачыць.

— Тады пойдзем да мяне і зоймемся чым-небудзь пацешнейшым, — прапанаваў я, і мы выйшлі з-пад маста, накіроўваючыся ў бок яшчэ аднаго, больш старога.

Глава 4

Я граю на гітары… Паказваючы Але працу перагруза, каб яна ведала, як генеруюць гэты рок-н-рол. Што-нішто яна ўжо ведае, але варта даць iнфу навочней. Пацешна, але я толкам не ўмею граць, таму мае катаванні прылады толькі рассмяшылі б якога-небудзь васьміпалага віртуоза, які можа дастаць паказальным пальцам да столі нават не ўстаючы на дыбачкі. Але граць цяжкія рыфы, звычайна, справа няхітрая.

Я імправізую рыф. Тара-так-так, тара-так-так-так, тара-так-так-так. Аля ківае галавой як бы кажучы: «Нядрэнна, маэстра!».

— Гэта значыць, калі я ўключаю дысторшн усё гэта гучыць вось так, як роў, а калі выключаю, то гук чысты і прыемны.

— Выдатна, — кажа дзяўчына. — Вельмі, ну вельмі цікава.

— Я як быццам чую ноткі іроніі ў вашым голасе, панна дабрадзейка?

— Панна дабрадзейка? — Аля робіць строгі твар, якi, зрэшты, слаба хавае яе жаданне заліцца смехам. — Я магу ёю быць.

— Гарнітурчык з латэкса, чорная падводка, валасы, сабраныя ў пучок, — раю я.

— Не зусім! — паведамляе Аля і ўдакладняе. — Чырвоная мантыя з сабалём, карона, туфлі абсыпаныя жэмчугам і лалавае калье.

— Так выглядае панна краіны, а не панна асобна ўзятага мужыка, — даношу я сваё меркаванне.

— Панна краіны ўжо сапраўды пануе над усімі мужыкамі падуладнай тэрыторыі, — кажа Аля, і шырока ўсміхаецца. — Імператрыца бярэ на ноч любога таварыша, які ёй спадабаўся, ад карнета, да паэта. Чаму такі выбітны мысляр не разумее гэтых элементарных рэчаў?

Мы зноў смяемся разам.

— Ну і раз ужо мы пачалі аб палітыцы, варта працягнуць гэтую тэму, — весела кажу я. — Толькі вось зараз я прынясу зялёны чаёк і печыва.

Чай ужо на стале. Пара клубіцца над цёмным акіянам пасярод фаянсавых берагоў. Серабрыстая, узорыстая лыжачка прыемна бразгае ў светлым кубку. Печыва з шакаладнай глазурай на невялікiм сподачку, упрыгожаным сіняватым арнаментам. Аля бярэ яго сваімі прыгожымі пальчыкамі і акуратна кусае, падносячы вольную далоньку да падбародка і ловячы крошкі. Як жа гэта міла.

— Кхм, пагаворым аб дэмакратыі, — уступаю я, хоць мне і шкада ўкліньвацца ў ідылічную карціну, створаную дзяўчынай і шакаладным печывам.

— О так, — адклікаецца госця.

— Не гавары з набітым ротам! — строга загадваю я.

— Прабачце, сэр, — адказвае яна і глядзіць на мяне смяшлiвымi вачыма.

— Якое тваё стаўленне да яе, да гэтай самай дэмакратыі? — запытваю я.

— Строга негатыўнае, — Аля сур'ёзна глядзіць на маё раскладное крэсла.

— Гэта чаму ты так думаеш?

— Каб у нас была палеміка, — паказвае мая госця. — Ты ж сам казаў, што часам карысна заняць нават тую пазіцыю, на якой насамрэч не знаходзішся звычайна, і гэта проста дзеля трэніроўкі ў палеміцы.

Я развёў рукамі ўсім сваім выглядам кажучы: «Нядрэнна! Вельмі нават! Мая школа!», а затым вымавіў.

— Тады з вас аргументы, паненка, а не толькі факты.

— Дэмакратыя зло, бо гэта дыктатура большасці, — трохі падумаўшы паінфармавала дзяўчына. — Дзесьці я такое чытала.

— Нядрэнна, — ацаніў я. — Аднак па сутнасці гэта сафізм. Існуюць розныя дэфініцыі для паняцця дыктатуры. Калі гэта ўсяго толькі прамое кіраванне групы таварышаў, гэта значыць у нашым выпадку, групы, што завецца большасцю, то дэмакратыю можна назваць дыктатурай, аднак кіруючая група ў дыктатуры, калі ўлада наогул належыць групе асоб, а не аднаму дыктатару, павінна дэманстраваць нейкія відавочныя прыкметы манапалізацыі ўлады, а нярэдка дэманструе і рысы валюнтарызму, тады як большасць, у межах добра пабудаванай дэмакратычнай мадэлі, чуе меншасць і на палітычны суб'ект могуць уплываць іншыя палітычныя суб'екты. Фармальныя прыкметы дыктатуры, пры ўказаным вышэй падыходзе, калі нехта выдае камусьці дырэктывы, можна выявіць наогул у любой уладзе, у гэтым яе сутнасць, бо ўлада заўсёды прадугледжвае, што нехта кіруе кімсьці. Гэта значыць, назваць дыктатурай, у гэтым сэнсе, можна ўсе формы праўлення, дзе ўказы абавязковыя да выканання, і такім чынам, гаворка тут менавіта пра сафізм, калі штосьці сцвярджаецца толькі на аснове фармальных прыкмет, а сутнасць пры гэтым скажоная. Па-эмпірычнаму, мы прыходзім да таго, што рэальная дыктатура мяркуе ўладу чалавека ці групы, якія не дапушчаюць да кіравання іншых, нейкіх чужынцаў. Сутнасць тэрміна менавіта ў гэтым, і ў гэтым сэнсе сапраўдная дэмакратыя прадугледжвае калектыўны ўдзел менавіта як проціяддзе супраць кіравання адной, нязменнай групы, як суб'екта палітыкі, або аднаасобнага лідэра.

— Брава! — госця заапладзіравала. — Люблю, калі ты такое выдаеш! Жадаю яшчэ! Толькі крыху прасцей, калі можна. Добра?

— Без праблем, — пагадзіўся я. — Вось табе аналогія.

— Выдатнае слова, — уставіла мая юная філасафіня.

— Дык вось, аналогія, — я ўзвышана зірнуў у далеч, за сваё акно, туды, дзе зручна размясціўся шэры брусок нейкага гмаха. — Калі я дам табе дырэктыву зняць штаны, то гэта будзе дэмакратыяй, калі ты маеш права выбіраць сабе таго, хто аддае такія распараджэнні, скажам, паміж мной і сваім суседам. А вось калі выбару няма, і я ўзурпаваў пасаду ўладара штаноў, то значыць гэта дыктатура! Дарэчы, можаш пакуль нічога не здымаць…

— Ты ўпэўнены? — какетліва спытала Аля, пагульваючы гузікам на сваіх цёмна-сініх джынсах.

— Пакуль так, — сказаў я не вельмі ўпэўненым голасам.

— Ну і якая дэмакратыя лепшая на ваш погляд, спадар уладар штаноў? — сур'ёзна спытала дзяўчына, але тут жа не стрымалася і пачала смяяцца.

— Такая, дзе галоўнага лідэра выбірае не ўвесь народ. Гісторыя паказала, што народ можа сабе абраць усялякае. Увесь народ выбірае дэпутатаў у ніжнюю палату парламента і мэраў, спецыяльная акадэмія, з вялікай колькасцю членаў, выбірае ва ўладу інтэлектуальна падрыхтаваных людзей, гэта значыць разумнікі выбіраюць разумнікаў. Крытэрый адбору ў касту разумных, ужо дакладна не нейкія тэсты з паравозікамі і квадрацікамі, а толькі рэальныя дасягненні ў розных галінах навукі і мастацтва, якія паказваюць сапраўдны патэнцыял. Зразумела, фактар суб'ектыўнага выбару тут будзе моцны, але гэта не так страшна. З гэтых інтэлектуалаў, інтэлектуалы ж, абіраюць кіраўніка акадэміі, суддзяў, пракурораў, начальнікаў абласцей, сенатараў, гэта значыць чальцоў вышэйшай палаты парламента. Выбраныя інтэлектуалы, а таксама мэры, аб'яднаныя ў партыі, ці выступаюць самі па сабе. З іх ліку выбіраюць кандыдатаў на пасаду галоўнага лідэра, паўнамоцтвы якога зводзяцца да паўнамоцтваў галоўнага міністра. Галоўны суддзя, галоўны лідэр краіны, кіраўнік інтэлектуальнай акадэміі, старшыня парламента, ураўнаважваюць адно аднаго і валодаюць рэальнай уладай. Кіраўнік акадэміі знаходзіцца на пасадзе не больш за тры тэрміны, кожны па чатыры гады. Астатнія лідэры не больш за два такія ж тэрміны. Гэта не ідэальная сістэма, але нядрэнная.

— А якая тады ідэальная? — пацікавілася госця.

— Ідэальным можа быць толькі твой носік, але не палітычная сістэма, — адказаў я.

— Дзякуй! А скажы мне, як абараніць дэмакратыю?

— Дэмакратыю трэба абараняць заўсёды. Яна падвяргаецца небяспецы нападзення як з боку ўнутраных сіл, так і знешніх. У любым, нават самым вольным, грамадстве, можа прарасці пустазелле ўзурпатара, які знойдзе шчыліны і прабярэцца да абсалютнай улады. Добрая абарона — сістэма розных збалансаваных органаў улады, як я ўжо казаў. Але і гэта не стоадсоткавая гарантыя. Ну а звонку на дэмакратыю можа напасці які-небудзь суседні дэспат. Некаторыя людзі чамусьці лічаць, што абаронай ад такога нападу з'яўляецца свая магутная культура і мова, хоць гісторыя выразна паказвае: абарона ад гармат — іншыя гарматы, а не словы, няхай нават самай лепшай мовы.

— Зразумела, — паведаміла Аля. — Ведаеш, я думаю пра Пастега. Мы можам зноў спатрэбіць яе заўтра? Гэта ж страшна цікава.

— Я ніколі не карыстаўся ёй так часта, — сказаў я. — І я ніколі не прыводзіў з сабой пасажырку.

— Ну, зрабi ласку, — дзяўчына прадэманстравала самыя жаласлівыя вочы, якія толькі магла. — Ты мне не адмовіш, праўда ж? Праўда?

— Эх, ну добра-добра, заўтра пойдзем, няма праблем.

Глава 5

Многія здольныя любіць людзi пакутуюць ад гэтай здольнасці, а многія няздольныя, адпаведна, ад няздольнасці… Мой выбар — халоднасць. Пазбавіць сябе чагосьці цудоўнага, ды яшчэ і добраахвотна? Так, без сумневаў. Занадта часта гэта цудоўнае выядае душу, як варона арэх. Халоднасць цудоўная. Зрэшты, гэтае меркаванне таго, хто ніколі не быў халодны.

На гэты раз мае вочы былі зачыненыя і чорны дым не шчыкаў іх. Я падыходзіў да дома аднакласніцы. Яна была побач. Абшарпаныя арэлі — сумны сімвал дзяцінства, якое сышло назаўжды. Першы паверх, скрыгат ліфта, слізкая плітка, жалезныя дзверы пад'езда, але яшчэ без дамафона, які паставяць праз пару гадоў. Парэнчы выдаюць гулкі гук, калі моцна тузануць іх ці стукнуць чаравіком. О! У тыя гады ў мяне былі выдатныя чаравікі шэрага колеру. Шык! Я ўвесь прадрог. Упс… Якія смешныя ў мяне пальчаткі, добра хоць не маміны рукавіцы. Чаму я ўвогуле кінуў насіць чаравікі? А вы, дарагія чытачы, які абутак замілавалі? Столь апалена запалкамі, а на сцяне парнаграфічная карцінка, дзівосна праўдзіва, па-майстэрску намаляваная карычневым алоўкам. Пахне падвалам. Яшчэ тут павіс, нібы прывід, асаблівы, ні з чым непараўнальны пах, які ёсць толькі ў гэтым вялікім, страшным, доме-скрынцы. Дом, дамок, даміна… Ён быццам сышоў з трывожных карцін Малевіча і пасяліўся над шумным праспектам не самага маленькага горада.

Мы гулялі зімовым, марозным вечарам, побач з адным з гарадскіх замкаў, пасля вярнуліся назад на тралейбусе. Транспарт бітком набіты людзьмі. У вячэрнім асвятленні тралейбуса іх твары быццам зморшчаныя гармонікі, старыя кашалькі, бакі сланоў.

Яна ў шэрым паліце, у яе блакітнаватыя вочы, залацістыя валасы, смешныя вяснушкі. Святло жоўтае, трывожнае, слабюткае. Я апускаю галаву ўніз, раблю глыбокі ўдых. Вось і ён, гэты няёмкі момант, які ўсё яшчэ сядзіць у дакучлівых успамінах. Сэрца стукае хутчэй… Чаму тут так слізка? Скрабу падэшвай чаравіка па гарчычнай скуры падлогавай пліткі. Паўзмрок, цішыня, мы таксама гаворым прыглушана, плаўна. Яшчэ стаім на першым паверсе, яна холадна прамаўляе: «Дзякуй, што выветрыў мяне». Вось! Вось ён! Вось менавіта ў гэты момант трэба яе пацалаваць. Нават праз столькі гадоў гэта чамусьці не так проста, нават для дарослага мужчыны, якому зноў пятнаццаць год. Пальцы пахаладзелі… І ўсё ж я раблю крок да яе.

«Амела вельмі доўга супраціўляецца смерці».

Пацалунак далёка не такі прыемны, якім яго можна было ўявіць, але ўсё ж гэта перамога. Мне крыху сорамна перад Алей, але ж усё вакол толькі фантазія. Гештальт зачынены! Белае святло залівае прастору і… Стоп! Я не вярнуўся пад мост. Што гэта за месца? Неба? Што з гэтым небам? Чырвонае неба, гэта нешта нерэальнае… Такі колер не можа быць у прыродзе… I сонцы… Два сонцы… Не! Цэлыя тры! Перада мною нейкае падабенства крэйдавага кар'ера, па краях яго расстаўленыя нейкія індзейскія вігвамы. Кар'ер заліты вадой — вялікае возера ў горнай цясніне. У цэнтры сіняватай, воднай роўнядзі, драўляны, плывучы дом, упрыгожаны разьбянымі фігурамі. Хах, зроблена па ўзоры мініяцюрных хатак у дзіцячым садку.

— Тэт, — паклікаў мяне голас Альфы, — дзе гэта мы апынуліся?

Так, мая мілая спадарожніца таксама тут. Але тут гэта дзе? Дзе мы сапраўды аказаліся?

— Здаецца, Пастэга дала збой, — павольна сказаў я. — Мы не вярнуліся дадому… Нейкая паралельная рэальнасць, падобная да нашай.

— Але што ж нам рабіць, Тэт? — у вачах дзяўчыны бліснуў страх.

— Для пачатку раскажы мне, дзе ты была? — я стараюся надаць голасу ўпэўненую лёгкасць, укінуць у яго вясёлы скрыгаток.

— Хіба зараз час пра тое казаць? — кідае мне Аля.

— Зразумела, чаму не.

— Я была на катку. У падлеткавым узросце я выдатна грымнулася навідавоку ў хлопчыка, які мне падабаўся. Але зараз я ўмею катацца. Таму падзенне не адбылося.

— Эх, ну і слабенькая драма, скажу табе, — я скрыжаваў рукі на грудзях. — Ты складаеш неяк без палёту і відавочна можаш лепш.

— Хiба ж варта зараз казаць пра гэта? — амаль выгукнула мая цудоўная спадарожніца.

У гэты момант нас спынілі.

— Хто вы такія? — спытаў нас чыйсьці бас.

Перад намі стаяла істота, падобная на чалавека, але яго рукі былі схаваныя футравымі пальчаткамі, а на галаве красавалася скураная маска-шлем, якая відавочна нагадвала адну з пазіцый у спісе тавараў інтым-крамы. Нават вочы істоты былі заслонены чымсьці накшталт акуляраў з бліскучай жалезнай аправай, з круглымі, цёмнымі шкламі. У руках у яго была дрэўкавая зброя. Доўгая, даволі тоўстая палка, заканчвалася наканечнікам у выглядзе сярпа. Да ніжняга канца чаранка быў прывязаны невялікі медальён з выявай прамяністай зоркі, якая нагадвае пентаграму. На нагах у істоты сядзелі вельмі высокія боты-балотнікі. Неўзабаве побач з ім з'явіліся іншыя суб'екты, неверагодна падобныя да першага носьбіта балотнікаў. Яны акружылі нас. Я не праміргаў выпадак для жарту.

— Вакол нас нейкія дзіўныя істоты, быццам мы ва ўніверсітэце культуры, — шапнуў я сваёй спадарожніцы, але ёй было не да смеху.

— Хто вы такія? — прарычэла істота яшчэ раз.

— Госці, — упэўненым тонам паведаміў я.

— Мы такіх гасцей не запрашаем, значыць вы не яны, — лагічна заявіў дзівак у акулярах.

«Красун! Я так і буду яго зваць — Логік».

— І што ў вас робяць з такімі гасцямі як мы? — пацікавіўся я ўслых.

— Уварванцаў, — адказаў Логік, — мы садзім у турму, а потым адводзім да нашага канцлера, які жыве вунь у тым доме на возеры. Канцлер вырашае іх лёс.

«Можа быць Пастэга ўжо вырве нас з гэтага дзіўнага месца, калі пратрымацца яшчэ гадзінку» — падумаў я.

— І як выглядае ваша турма? — упершыню ўступіла ў размову Аля, якую я засланяў сабой ад Логіка і кампаніі.

— Гэта вунь той дом на вадзе, — Логік махнуў рукой у бок возера. — Калі зняволеныя бунтуюць, мы проста апускаем дом пад ваду і так анулюем важнасць пытання.

«Хм, сапраўды, эфектыўна».

Я прыгледзеўся. У аднаго з берагоў вадаёма тырчала яшчэ адна плывучая будынiна, без упрыгожванняў на даху, але даволі прасторная.

— Вы жывяце вось у тых невялікіх вігвамах ля краю кар'ера, а турма ў вас цэлая прасторная, драўляная хацiна, нейкая водная цытадэль, амаль такі ж цудоўны, плывучы катэдж, як у вашага правадыра, вашага канцлера? — спытаў я.

— Звычайна туды набіваецца шмат народа, але зараз у нас вайна, турма пустуе. Усе былыя зняволеныя адпраўлены ваяваць. Вам пашанцавала, будзеце сядзець з камфортам, — адказаў мне Логік.

— З кім жа ў вас вайна? — спытала Аля трохі дрыготкім галаском.

— З праклятымі ўлайгонамі, якія хацелі адправіць да нас баявых мышэй, каб яны загрызлі нас усіх падчас сну.

Неўзабаве мы ўжо плылі на доўгай, вузкай, упрыгожанай мудрагелістымі ўзорамі лодцы ў бок так званай турмы.

Мутнаватая вада прыемна плёскалася за бортам, нараджаючы сотні маленькіх сонечных блікаў. Выйшаўшы з чоўна, мы зайшлі ў плывучую-каталажку. Бярвеністыя, пакрытыя нейкім цёмным растворам, сцены, невялікія акенцы з металічнымі рашоткамі. Асаблiвага камфорту не было, але, у цэлым, усё выглядала прымальным для жыцця. Былі нават грубыя падушкі з дзіўнай, бэжавай тканіны і фіялетавыя коўдры з незвычайнымі знакамі, магчыма лічбамі.

За намі зачыніліся дзверы, якія трымала магутная, бліскучая засаўка, чорнага колеру.

— М-м-м, нядрэнна, — заявіў я. — Як казаў адзін аднаногі пірат: «Аповесць дашкандыбала да цікавага».

Глава 6

Ёсць невялікая гайданка гэтай хаты-карабля, калі спрабаваць яго разгайдаць скачкамі, а наогул ён стабільны, як быццам убіты ў глебу…

Самае пацешнае — карціны. Сцены бярвеністага, воднага астрога, знявечаныя нейкімі каравымі партрэтамі, нейкага мужыка ў аб'ёмным, скураным касцюме і з жоўтым бабачкай-зашмаргай пад горлам. Відаць, гэта нехта важны…

— Як думаеш, Аля, гэта і ёсць іх канцлер?

— Не ведаю, — сумным голасам адказала мая мілая сукамерніца.

— Давай пагутарым аб мастацтве, ну вось аб гэтых партрэтах, да прыкладу. Дарэчы, большасць так званых спецыялістаў па мастацтве нічога ў мастацтве не разумеюць, а толькі паслужліва клеяць ярлычкі, атрыманыя ад мінулых пакаленняў.

Аля прамаўчала, я працягнуў:

— Элітарнае мастацтва - друзлая матэрыя. Усякія там сімфоніі, пленэры скульптараў і карцінныя галерэі Шагала павінны існаваць, хоць сярэдняму грамадзяніну яны, па вялікім рахунку, не патрэбныя. Элітарнае мастацтва спажывае эліта, і яна ж рухае цывілізацыю наперад. Наўрад цi геніяльны інжынер натхніцца выглядам п'янага зборшчыка смецця, які заснуў на працоўным месцы. Верагоднее, што інжынера натхніць музыка, як спадара Эйнштэйна. А натхнёныя інжынеры вынаходзяць усякае, у тым ліку карыснае п'яным зборшчыкам смецця. Выходзіць, што і сімфоніі з карціннымі галерэямі патрэбныя зборшчыкам смецця, хоць яны пра гэта і не здагадваюцца. Людзей здзіўляе, што палатно з нейкімі плямамі каштуе мільён долараў, але чамусьці не здзіўляе, што за пару пачкаў нарэзаных паперак можна купіць асабнячок, частку ляснога масіву ці нават цэлую жонку. Якая каштоўнасць не ўмоўная ў свеце, дзе паміраюць нават блакітныя кіты, не кажучы ўжо пра людзей і прусакоў.

Дзяўчына зноў нічога не сказала, хоць звычайна радавалася бліскаўкам маіх маляўнічых, мудрагелістых, манерных спічаў.

— Кінь, Аля! — пазначыў я сваю пазіцыю. — Не варта паддавацца засмучэнню!

— Гэта ты вінаваты, — панадлівая палонніца водных чалавечкаў усё ж зрабiла мне ласку.

— Ого, вось так, — я рагатнуў. — А хто папярэджваў цябе, што лепш не карыстацца Пастэга часта.

— Не! Ты сказаў: «Я ніколі не карыстаўся ёй так часта», гэта не папярэджанне аб тым, што нас можа закінуць да дзіўных, агрэсіўных істот.

«Мутабельны лобстар, яна мае рацыю».

— Я яшчэ ніколі не трапляў у іншыя рэальнасці, — сказаў я ўслых. — Але ты выкладаеш ісціну, Алюша! Аднак, для роспачы прычын няма, павер мне.

Дзяўчына маўчала. Я падышоў да яе і ўзяў яе за рукі. Яна не адхапіла далоні, але вельмі сумна паглядзела на мяне сваімі прыгожымі, пяшчотнымі вачыма.

— Гэта наша кніга, Алюша, мы тут рулім! — я стараўся гаварыць вельмі ўпэўнена. — Усё хутка стане цудоўна, будзе проста найкруцейшым хараством.

Пасля гэтых слоў я нахіліўся да Алюшы і прашаптаў ёй нешта на вуха. Ад гэтага яе твар прасвятлеў, але вам, дарагія чытачы, я гэтага пакуль не скажу, вядома ж, дзеля большай інтрыгі.

У гэты самы момант, зазвінелі замкі, дзверы ў плывучую хатку адчыніліся.

— Канцлер чакае вас, — сказаў Логік, якога я лёгка пазнаў па пасмах рудых валасоў, што тырчалi з-пад маскі. — Спачатку мы завязем вас да каменя Рахптаха.

— Каменя каго? — спытаў я.

— Гэта камень татэмнай птушкі нашага канцлера. Калі вы задумалі забіць нашага лідэра, то Рахптах прыляціць і задзяўбе ворагаў, — сказаў стаячы побач воін у такім жа як у Логіка гарнітуры, аднак вельмі доўгія светлыя косы, і высокі галасок выдавалі жанчыну, мабыць, маладую.

— Маўчы, Марта, калі не пытаюцца, — абарваў спадарожніцу Логік. — А вы варушыцеся.

Неўзабаве мы былі ў чарадзейнага птушынага каменя — сапраўды вялізнага, не менш за два з паловай метраў у вышыню і трох метраў у даўжыню. Ляжала гэтае дзіцяня скалы пасярод густога гаю.

— Лезьце наверх, — распарадзіўся Логік.

Я дапамог Але ўзлезці, а затым лёгка залез сам. Нашы суправаджаючыя сталі на варту вакол валуна.

— Працягнем нашу гутарку аб дэмакратыі. Тое, што адбываецца тут, Аля, зусім дакладна не з'яўляецца дэмакратыяй. Хоць кіраўнік гэтага каралеўства чамусьці завецца канцлер — гэта толькі маска з пап'е-машэ. Кіруе тут абсалютны манарх.

— Не смей паклёпнічаць на канцлера! — паспрабаваў абарваць мяне Логік. — Мы свабодна выбіраем яго сваім лідэрам кожны год, на Свята перавыбрання.

— А вялікая бывае канкурэнцыя ў вашага кіраўніка падчас пераабрання? — маё падступнае пытанне раззлавала Логіка яшчэ больш.

— Канкурэнтаў мы выбіраем з ліку злачынцаў, прысуджаных да смерці. Добраахвотна ніхто не згаджаецца. Толькі заўзяты паганец можа жадаць барацьбы за месца канцлера, калі цяперашні канцлер настолькі цудоўны. Выбраных канкурэнтаў мы заўсёды топім у балоце Апнаскумлаха. Але мы свабодная краіна, выбары — частка нашай традыцыі.

— Ясна. Насамрэч канцлер — абсалютны манарх! — запэўніў я сваіх слухачоў яшчэ раз.

Марта ледзь чутна кашлянула, каб схаваць смяшок, а Логік нахіліў галаву набок і пагразіў мне кулаком.

— Маўчаць! Я ж вам забараніў, — прахрыпеў чалавек у БДСМ шлеме, які закіпеў, як чайнік.

— Цікавы свет у гэтых дзетак, але лепш бы мы не пападалі сюды. Думаеш, нас напаткала карма? — пацікавіўся я ў Алі.

— Адназначна! — голас дзяўчыны быў напоўнены сарказмам, як саспелая сліва сокам.

— Некаторым людзям жыццё сапраўды ўпарта раздае дарункі і сцеліць мяккія падушкі ў моманты падзенняў, а іншыя атрымліваюць амаль выключна сукаватае паленне пад ногі. Гэта найцікавы феномен. Часам у сувязі з гэтым кажуць аб «Законе бумеранга», ці матэрыяльнасці думак. Уся гэтая метафізіка сапраўды як быццам працуе, але толькі ў некаторых. Шчасліўчыкі часта не шануюць тое, што маюць, а калі жыццё нарэшце выдае ім даўно заслужаны выспятак яны, чамусьці, маральна руйнуюцца. Зрэшты, усе людзі часта не шануюць тое, што маюць, не толькі любімчыкі Фартуны.

— Мы верым у тое, што наш лёс вызначае Рахптах, — сказала Марта.

— Скажы лепш навошта вы носіце гэтыя дзіўныя гарнітуры? — мне было вельмі цікава, без жартаў.

— Гарнітуры, калі не хлусіць, нязручныя, — вартаўніца перасмыкнула плячыма. — Але такая традыцыя. Мы не спрачаемся з традыцыяй. Галоўнае не зручнасць, а выкананне абавязку. Мы не маем паняцця, хто прыдумаў так хадзіць, але не адмяняць жа даўні звычай з-за нашага невуцтва.

— Цудоўна! А ці доўга чакаць гэтую вашу птушачку? — пацікавіўся я.

— Шчыра кажучы, ніхто ніколі не бачыў Рахптаха. Мы цвёрда верым, што ён існуе, ведаем, што ў яго ёсць двое дзяцей: Трыптах і Нахнах. У гэтай птушкі дзевяць галоў: вароны, чыжа, вераб'я, арла, жураўля, савы, дзятла, Браканьера, голуба.

— Прабач, ты сказала Браканьера? — удакладніла мая спадарожніца. — Гэта ж не птушка.

— Браканьер — адно са старажытных бажэстваў, якіх перамог і з'еў Рахптах, — Марта паправіла сваю скураную амуніцыю.

— Хопіць балбатаць з палоннымі! — прыкрыкнуў Логік і ваяўніца змоўкла.

— Я арыентуюся па сонцах. Ужо вельмі хутка мы забярэм вас з каменя, калі Рахптах не з'явіцца.

— Можа дадзіце нам папіць? — спытаў я. — Ад тутэйшага паветра проста страшная сухасць раздзірае горла.

Логік прамаўчаў, але Марта адшпіліла павіслую на яе поясе пляшку і кінула нам. Вада была кіслявай, але, здаецца, прыдатнай.

Праз малы час нам сапраўды дазволілі спусціцца, бо Рахптах, як ні дзіўна, не аб'явіўся.

Мы хутка прыплылі да суседняй з нашым сховішчам плывучай вязніцай. Рэзідэнцыя канцлера была большая за прытулак для злачынцаў. Сцены ўнутры пафарбаваны залатой фарбай. У канцлера ёсць нават пазалочаны трон, з падлакотнікамі ў выглядзе васьміногаў. Над тронам вісеў сцяг з прамяністай зоркай і надпісам «Kancleris» — асабісты штандар манарха тутэйшага каралеўства. Пахла палённай гумай.

Так, менавіта рожы канцлера ўпрыгожвалі памяшканне цюрагі. Ён выглядаў так, як на партрэтах. Чорны гарнітур, недарэчная, жоўтая бабачка. Ён таксама насіў маску, але не акуляры, таму мы без праблем убачылі яго бессаромныя, бледна-блакітныя вочы, у глыбіні якіх не было ніякіх жывых іскрынак, а толькі пагроза застылых, ледзяных глыбінь — погляд тапельца, скрозь тоўшчу вады.

— Прадстаўцеся! — загадаў канцлер.

— Я — Тэд, а яна — Альфа, — адказаў я і ўзяў сваю паплечніцу па зняволенні за руку.

— Як вы патрапілі да нас, бліскучага народу Крэйдавых гор?

— Вы так называеце сябе, народ Крэйдавых гор? — спытала мая мілая муза і ўсміхнулася.

— Ваша справа адказваць, а не запытваць, але так, мы так сябе завём. Прышэльцы клічуць нас крэйдавiкi.

— Мы трапілі сюды з дапамогай Пастэга, — сказаў я.

— Паняцця не маю, што гэта такое! — адказаў канцлер.

— Гэта не так проста растлумачыць… Аднак жа, мы нічога дрэннага не намышляем ні супраць народа Крэйдавых гор, ні супраць самога ззяльнага канцлера, — я ветліва пакланіўся.

Гэта відавочна спадабалася чалавеку на троне.

— У нас зараз ідзе вайна з помслівымі ўлайгонамі. Мы захапілі частку іх тэрыторыі, але ўлайгоны небяспечныя. Яны люта супраціўляюцца. Вераломныя здраднікі! Жадалі напусціць на нас баявых мышэй, каб тыя загрызлі нашых немаўлят падчас сну.

— Вы што ж, пан вярхоўны лідэр, нават самі верыце ў гэтыя трызненні? — удакладніў я.

— Зразумела! — выпаліў канцлер, але не стрымаў пры гэтым яхідную ўхмылку.

«Ну не, у гэтую ахінею ён сам сапраўды не верыць, цемрашальскі інфернал».

— У вас ваююць нават зняволеныя? — запытаў я.

— Зняволеныя, жанчыны, часам цяжарныя жанчыны, дзеці, і абсалютна ўсе мужчыны! Мы гатовы пакласці ўсіх, да апошняга салдата, дзеля выратавання нашай сакраментальнай краіны. Ахвяру ўславяць песнямі! Гераічная смерць пакутнікаў будзе глебай, якая сілкуе цюльпаны свабоды, дрэва незалежнасці, кусты дабрабыту. Мы схіляемся да думкі, што трэба забіць амаль усіх ўлайгонаў.

«Даволі такі красамоўны. Здаецца, сапраўды верыць у найвысокую значнасць сваіх заваёў, хай і не дзеля абароны ад міфічных баявых мышэй, але дзеля нейкай сваёй асаблівай, выключна важнай місіі. Такіх фанатыкаў не спыняць гіганцкія ахвяры, часам вар'яты нават гатовыя ахвяраваць сабой, хоць, менавіта гэты, як мне чамусьці здаецца, не гатовы».

— Усе людзі смецце, толькі адны — гэта фанцікі ад цукерак, а іншыя — выкарыстаныя прэзерватывы. Аднак я не ўпэўнены, што гэты факт сам па сабе сведчыць за глабальны генацыд. Ваша Светласць, па сутнасці, кажа пра генацыд.

— Мяне мала хвалюе меркаванне тых, хто ўварваўся ў наш край падчас вайны. Мы вас не клікалі, але, магчыма, вы будзеце нам карысныя. Прышэльцы, якія часам з'яўляліся раней, валодалі неверагоднай сілай. Давай праверым і тваю. Падужайся вось з ім на руках.

Тыран паказаў на Логіка, які тут жа падышоў да малюсенькага, авальнага століка, з пурпуровай стальніцай і паставіў туды руку, грымнуўшы локцем. Я падышоў да апанента. Ён схапіў маю далонь. Я не бодзібілдар, ніколі не быў майстрам армрэслінгу, не штурхаў шатангу вагой дзвесце кілаграм.

— Пачынайце, — канцлер данёс да нас з Логікам свой наказ.

— Не зганьбуй наша вымярэнне, — шапнула мне Аля і злёгку ўсміхнулася.

Логiк адразу ж уключыўся ў барацьбу. Аднак я хутка адчуў, што па сіле ён прыкладна адпавядае адной з маіх мінулых дзяўчын. Аднойчы яна дзеля жарту прапанавала пазмагацца на руках. Нават абедзвюма рукамі і ўсёй вагай дзяўчына не змагла тады прыціснуць маю руку да лавачкі. Эх, было весела, мы вельмі смяяліся… А вось Логіку не да смеху. Ён пыхкае, чырванее, прыкладаючы ўсе намаганні, каб не падвесці свой народ, выканаць дэрэктыву ўладара — дэспата. Націскаю крыху мацней… Раз! Я перамог! Вось ужо рука суперніка вырываецца з маёй, Логік устае. Апусціўшы галаву ідзе ў кут залы. Канцлер раз'юшана пляскае ў ладкі. Нічога сабе! Я чэмпіён па армрэслінгу.

— Хараство, — звініць валадар тоненькім тэнарочкам. — Ты таксама вельмі магутны муж, значыць будзеш нам карысны!

— Чым жа я магу быць карысны ганарліваму, цудоўнаму народу Крэйдавых гор?

— Як чым? Ты пойдзеш біцца супраць улайгонаў. Твая сіла дапаможа нашаму каралеўству.

— Я ж не ваяўнік.

— З такой сілай гэта не важна. А каб ты не сумняваўся і нікуды не рэціраваўся мы пакінем у сябе тваю сяброўку, мілую далоньку.

«Гэты ідыёт яшчэ і паэт».

— Вы не пакрыўдзіце яе, — мой цвёрды барытон напоўніў памяшканне.

— Альфа, ці як там яе клічуць, будзе сядзець у турме, а калі ты ўцячэш мы ўтопім тваю пасію. Нам на яе пляваць.

— Прапанова ад якой нельга адмовіцца, Ваша Сіяцельства, яна якраз у вашым манаршым стылі. Мабыць, пагаджуся, але заўважу, што вы прайграеце вайну і вас выціснуць з земляў улайгонаў.

— Тады мы прымемся страляць па іх з катапультаў, пабудаваных на нашай тэрыторыі, — прашамкаў канцлер, злосна вытарэшчваючыся мне ў вочы. — А ты, калі будзеш так шмат брохаць, дачакаешся дрэннага. Мы станем катаваць тваю дзеўку, пакуль ты будзеш рэзаць для нас улайгонаў. Ты гэтага хочаш, дурны Тэт?

— О не, Ваша Высокаблагароддзе, не чапайце маю добрую спадарожніцу, будзьце ласкавы, тады я абавязкова буду вам карысны! — я падміргнуў Але, якая злёгку збялела і сціснула губкі.

— Рабі што табе сказана. Хто ведае, можа яшчэ станеш пры мне генералам, калі будзешь сапраўды карысны.

Жыццё дэспата падобна анекдоту. Дэспат атрымлівае ўсё, але не можа ўтрымаць нічога, бо ў свеце ёсць нястомны абмежавальнік — смерць. Што яшчэ можа быць такім узнёсла трагічным і пошла пацешным адначасова. Я моўчкі пакланіўся тырану пры гэтым ледзьве стрымлівая ўсмешку.

Глава 7

Сасновы лес, даволі густы… Драўляныя хаткі ўлайгонаў, акуратныя, пафарбаваныя жоўтай фарбай. Уборы гэтых істот таксама жоўтыя. Ніякіх масак няма. Маскі, як мне растлумачылі крэйдавікі, частка іх старажытнай, шматсотгадовай традыцыі. Ва ўлайгонаў такой няма. Змагаюцца ўлайгоны добра. У іх шчыты, паліцы, дзіды і лукі. На мне гарнітур крэйдавiка. Нават маска. Нават блазенскiя балотнікі. Узброены дзідай з наканечнікам у форме сярпа. Боль, смерць, крыкі навокал. Крэйдавiкі атакуюць і забіваюць улайгонаў. Ніякага жалю. Падданыя канцлера выразаюць нават дзяцей. Пахне пажарышчам. Плямы крыві… Трэск чэрапа. Крэйдавiкі злавілі ўлайгона… Яны адразаюць яму пальцы, дзеля задавальнення. Гэта не мая справа, не мая справа…

— Пайшлі прэч, хопіць вычварэнстваў! — мой уласны крык.

Крэйдавiкі адпускаюць параненага ўлайгона, які ўскоквае на ногі і ўцякае.

— Ну і дастанецца табе ад канцлера, прышлы віцязь, — шыпіць адзін з маіх навязаных сяброў. — Спадзяюся ён дазволіць нам адрэзаць пальцы тваёй дзяўчынцы замест гэтага ўцёкшага ўлайгона.

«Гэта наўрад ці». — думаю я, але нічога не кажу ўслых і сыходжу ў бок.

На мяне хутка нясецца ўлайгон. Мушу абараняцца. Я парырую некалькі ўдараў нападаючага. Праціўнік павольны, прадказальны і слабы. Гэта як бой з дзевяцігадовым хлопчыкам. Я лёгка аглушаю яго ўдарам дрэўка. Улайгон упаў. Іду прэч. Нейкая вялізная хвоя, пад ёй плямы крыві. Прыхінаюся спіной да яе старой кары, ногі абсмоктвае прасякнуты крывёй мох.

Што гэта? Так, двое ўлайгонаў схапілі і абяззброілі крэйдавiка. Цягнуць за нейкую прысадзістую паветку. Цяпер захопнік атрымае тое, што заслужыў. Мне няма сэнсу лезці. Стойце, ды гэта ж Марта. Уюцца яе бландыністыя косы. Улайгоны сцягнулі з яе маску. Сапраўды, маладая дзяўчына, спалоханая, светлавокая. Кроў запэцкала яе даволі прыемную мыску. Яна не горшая з крэйдавікоў. Воля ўблюдка канцлера пагнала дзеўку на забой, зараз, мабыць, салдатку чакае жудасная заплата. Аднак улайгоны не збіраюцца яе забіваць… Што ж яны робяць? Так, гэта тое, што часта робяць з такімі як Марта на вайне. З яе сцягваюць адзенне. Ідыёцкія пальчаткі, боты, выкінутыя за арэхавы куст. Вось ужо разразаюць куртку. Дзяўчына крычыць і плача. Улайгоны абараняюць сваю зямлю, але сапраўдная вайна — не казка аб рыцарах у белым, злачынствы тут здзяйсняюць абодва бакі. Яны могуць паланіць акупанту ці нават забіць, але хочуць спачатку зрабіць іншае… Калі скончаць, верагодна, заб'юць. Захопніца — так. Ахвяра — так. Дапамагчы ці стаяць у баку? Часу думаць няма. Яшчэ пара імгненняў і я раскідваю ўлагонаў. Яны яшчэ слабейшыя за Логіка. Мабыць, ён вялікі воін і асілак сярод крэйдавікоў. Я падымаю Марту, якая плача, каб пацягнуць за сабой.

«Дзякуй!» — шэпча мне дзяўчына. Насустрач да нас бяжыць Логік. На ім кроў. Яшчэ пара крокаў… Раптам страла ўлайгона ўтыкаецца ў вока крэйдавіка. Логік мёртвы. Амаль шкада. Я злёгку прывязаўся да яго хамаватага гарлапання.

Марта абдымае мяне, мы выходзім з бою.

Мы на невялікай паляне каля краю кар'ера, пад старым, магутным дубам.

— Сёння пагiб магутны Андрыян, — журботна кажа канцлер.

Відаць, так насамрэч звалі Логіка. Двое крэйдавікоў прыводзяць Алю. Яна стаіць побач. Бледная, глядзіць на мяне з дакорам. Нічога, мілая, засталося, думаю, нядоўга.

— Вечная слава! — дружны лямант крэйдавікоў разносіцца над вяршынямі елак, напалохвае вяртлявых птушак.

— Наш госць Тэт сёння выявіў немалую доблесць, як даносяць мне, — крычыць тыран. — Ён выратаваў дачку нашага племенi Марту і быў храбры ў баі. Выйдзі наперад, о іншаземны волат!

Падпарадкоўваюся загаду. Дзесяць крокаў да цэнтра круга, створанага злучанымі шэрагамі салдат-забойцаў. Я кажу:

— Дзякую, высакародны канцлер!

— Ці гатовы ты прынесці прысягу на вернасць народу Крэйдавых гор? Калі ты прысягнеш нам, то мы перавядзем цябе і тваю спадарожніцу з турмы ў наземны дом — жыллё для дарагіх і лепшых гасцей. Таксама ты атрымаеш званне лейтэнанта народнай арміі. Калі гатовы верна служыць нам, схілі калена і паўтары за мной.

Апускаюся на адно калена, раблю сур'ёзна ўзвышаны твар, хоць у глыбіні душы адчуваю моцнае жаданне яхідна засмяяцца і плюнуць у твар канцлера.

— Паўтарай за мной! Клянуся быць верным вялікаму канцлеру і народу Крэйдавых гор. Клянуся абараняць свайго ўладара, аберагаць яго племя, хай задзяўбе мяне Рахптах, калі я парушу сваё слова.

Паўтараю за тыранам кожнае слова, потым паднімаюся.

Дом-гасцініца сапраўды на зямлі. Ён прасторней за турму. Вакол хвоі, бярозы, букі, грабы, але ўваход таксама пільнуюць крэйдавiкi. Я даў клятву, але давяраць мне, здаецца, не збіраюцца. Што ж, правільна робяць.

Вячэра тут відавочна багацейшая, чым у турме, дзе нас кармілі чэрствымі сухарамі. Цяпер нам даюць смажаную бульбу, крыху нейкага мяса, медавуху і сыр з белым хлебам.

— Як ты думаеш, калі канцлер прайграе вайну ўлайгонам, то яго звергнуць? — цікавіцца Аля.

— Думаю не. З чаго б? Ды і што значыць прайграе? Ён зможа падтрымліваць баявы дух, заклікаць да працягу вайны, нават калі ўлайгоны адваююць свае землі. Ён зможа страляць з катапульт па іх землях і казаць, што вайна працягваецца, а народ мусіць падтрымліваць яго падчас вайны за існаванне краіны. Так-так, відаць, што ён менавіта так малюе людзям гэтую бойню. Яны яму вераць, многія з іх.

— А чаго ён хоча на самой справе?

— Увайсці ў гісторыю ў якасці вялікага заваёўніка, які пакарыў суседні народ, павялічыў сілу свайго народа. Ён сапраўды верыць, што гэта трэба зрабіць, а наканавана такое менавіта яму.

— Чаму ж ён так трымаецца за ўладу?

— А што яму яшчэ рабіць? Ты бачыла яго стыль праўлення. Напэўна, ён нажыў мільён ворагаў. Пакуль скіпетр уладара ў гідкіх руках тырана, яму пакланяюцца, але варта адпусціць абсалютную ўладу і тут жа з'явіцца цэлая брыгада мсціўцаў, якія жадаюць ператварыць былога кіраўніка ў дыетычны салацік. Вельмі верагодна, што ён сам ужо пракляў той дзень, калі паддаўся спакусе стаць манархам, але шляху назад няма. Даводзіцца ісці наперад, каб не загінуць. Кліч абсалютнай улады вельмі моцны. Далёка не кожны смяротны можа пярэчыць яму. Ён гучыць у самай глыбіні, трывожыць змрочны бок чалавечай натуры. Людзі злыя. Яны кормяць звяркоў, каб атрымаць задавальненне ад кантакту з тымі, хто нашмат слабейшы за іх, могуць кінуць непатрэбную манету жабраку, але хто з іх гатовы рэальна ўшчамляць сябе дзеля іншых людзей, адмовіцца ад магчымасці кіраваць гэтымі іншымі, калі такая магчымасць раптам падаецца? Часам яны хлусяць нават сабе, што іх мэты чыстыя і высакародныя, вераць, што змогуць даць блізкім самае лепшае. Але праклятая ўлада — абсалютная ўлада, робіць сваю справу. І вось ужо чарговы бяздушны царок паліруе сваiм азадкам трон і раздае загады аб расправе з іншадумцамі. Гэта было, гэта будзе. Такая вось прырода.

Ноч! Дрэмлю і чую, што Аля таксама не спіць моцна. Яна варочаецца з боку на бок. Што там? Нешта скрыгоча пад вокнамі.

— Тэт, — кліча мяне нечы шэпт.

Падыходжу да дзвярэй і адказваю:

— Хто тут?

— Гэта Марта, — паведамляе мне шэпт.

Аля ўстала і падыходзіць да мяне.

— Навошта ты з'явілася? — маё ціхае пытанне ледзь улоўнае, нібы дыханне.

— Ты дапамог мне, а я памагу вам. Вартавыя апоены півам з сонным зеллем. Цяпер я адчыню дзверы і вы бяжыце. Я скажу куды. Гатовыя? Трэба спяшацца.

— Што там? — устрывожана пытаецца Аля.

— Здаецца, мы бяжым, мая мілая, — кажу я дзяўчыне і злёгку пляскаю яе пальцам па лбе. — Зараз паглядзім, што з гэтага атрымаецца. Вельмі цікава. Хутка накінь верхнюю вопратку, вазьмі рэшткі ежы, абувайся — наспелi ўцёкі.

Аля ўцякае збірацца. Рыпанне дзвярэй, таямнічае, рэзкаватае, жудлiвае… На парозе сапраўды Марта. Яна сцягнула маску, каб я адразу пазнаў яе. Усё гатова, мы бяжым у лес.

— Наперад, — прыглушана кажа Марта.

Галінкі і шышкi храбусцяць у нас пад нагамі, хоць мы з усіх сіл імкнемся не шумець. Сэрца калоціцца, а лёгкія напаўняе дзівоснае паветра начнога лесу. Радасць неспадзяванай свабоды. Таемныя ўцёкі — неверагоднае прыгода. Марта ўсё яшчэ наперадзе.

Раптам мы вывальваемся на нейкую маленечкую палянку. Фшух! Быццам па сігнале вакол успыхваюць дзясяткі паходняў. Марта паварочваецца і глядзіць на нас са здзеклівай грымасай.

— Здаецца, ты паверыў, што мая верная грамадзянка, сястра нашага вялікага роду, здрадзіць свайму валадару.

Голас канцлера выплывае з-за маёй спіны. Напэўна ён досыць моцна надакучыў мне, час з гэтым канчаць.

— Канцлер, — ветліва кажу я і злёгку кланяюся.

Марта ўсё гэтак жа глядзіць на мяне здзекліва. Ніякага раскаяння, за здраду таго, хто выратаваў яе арганізм ад гвалтоўнага ўварвання і верагоднай смерці.

— Я даў табе шанец! Ты мог стаць адным з нас, але не прайшоў выпрабаванне. Цяпер табе давядзецца адказаць за гэта, сынок. Ты каштоўны для нас вой, таму мы не заб'ем цябе, але табе давядзецца глядзець, што мы зробім з тваёй дзяўчынай. Не турбуйся, яе мы таксама не заб'ём, проста злёгку пакараем. А потым усё будзе так, як раней. Будзем трымаць тваю Альфу ў турме, а ты будзеш ваяваць для нас, вельмі добра ваяваць, калі не захочаш, каб мы зноў зрабілі з ёй тое, што зараз здарыцца.

У гэты драматычны момант я разрагатаўся. Бачачы маю весялосць злёгку ўсміхнулася і Аля, якая слухала пагрозы ў свой адрас даволі спакойна, хоць цені страху ўсё ж прабягалі па яе твары.

Я падняў руку і павольна, выразна прагаварыў:

— Я ўбачыў дастаткова, спадар канцлер. Ты — бязмозгі тыран, твая эпапея з вайной і прыгнётам уласнага народа скончыцца тваёй смерцю, так, можа быць не ў выніку рэвалюцыі, бо твае рабы такiя адданыя, што гатовыя адказаць здрадай нават на выратаванне жыцця, — тут я кіўнуў у бок Марты. — Але ўсё ж ты памрэш, бо паміраюць нават манархі, у гэтым ёсць сваё, асаблівае хараство. Уяўляю, як сумна раставацца з абсалютнай уладай, калі пераможаны ўсе, акрамя смерці.

— Вазьміце яго дзеўку і пачынайце, — загадаў канцлер сталёвым голасам.

Яго твар ператварыўся ў люты маскарон.

У тую ж секунду я два разы пстрыкнуў пальцамі і сказаў: «Пастэга».

Глава 8

Мы стаялі пад мастом у нашым горадзе… Дымны партал знік. Я павярнуўся да сваёй дарагой спадарожніцы і вельмі ласкава спытаў:

— Ну як там? Трэба памяняць штаны ці ўсё суха?

Аля пляснула мне далонькай па плячы.

— Калі б ты з самага пачатку не прызнаўся мне, што можаш скончыць гэты трып у любы момант, я б проста не ведала, як гэта перанесці, — узбуджана пралепятала яна. — Навошта ты так доўга чакаў? А што б было, калі б усё ж такі пароль не спрацаваў?

— Ну тады спіс тваіх палюбоўнікаў стаў бы крыху большы. Плюс чалавек трыццаць! Пфф! Пусцяк для сучаснай дамы. Мне было цікава вывучыць цывілізацыю крэйдавых чалавечкаў, таму я не вярнуў нас адразу.

Аля другі раз пляснула мне па плячы і пяшчотна прамовіла:

— Які ж ты ідыёт! Навошта я ўвогуле знайшла цябе.

— Ты ж ведала, што я ўсё кантралюю і не дам цябе пакрыўдзіць. Ці варта было баяцца? — я вяшчаў бадзёрым голасам першаадкрывальніка, які вярнуўся дадому, даследаваўшы новы кантынент.

— Пойдзем лепш спаць. Пасля такіх прыгод трэба падрамаць, — прапанавала дзяўчына.

— Толькі спачатку ў кавярыньку, добра?

— Як скажаш, Жэ…

— Упс! — перапыніў я дзяўчыну. — У гэтай рэальнасці мяне клічуць Тэт, не забывай, калі ласка.

— Прабач, я проста стамілася… Тэт. — Аля дорыць мне сарамлівую ўсмешачку.

Брук на вузкай, сярэднявечнай вуліцы. Шлях вядзе ў бок замкавых узгор'яў, вакол якіх, як спадарожнік, кружыцца астатні горад. Трохі ў гару, потым ужо па роўнай паверхні… Свежы вецер гладзіць твар. Сутаргавы ўдых. Мясцовы Барэй забівае дыханне… Новы глыбокі ўдых. Водар чыйгосьці парфума. Сцежка ў гарадскіх джунглях, а пад ёй, унізе, смяшлівыя пералівы мігатлівага воднага патоку, побач з дробненькімі, драўлянымі хаткамі-скрыначкамі. Насельнікі катэджаў паляць лісце, або заняпалае лістоце загараецца само, ад агнёў яркай восені. Дурная патэтыка. Нябёсы, як бязмежная глазура на гарадскім торце, ці ж пірагу, з чалавечай начынкай. Людзі — мурашкі. Яны напаўняюць мяшчанскія мурашнікі, яны дыхаюць трахец загазаваным паветрам не самага маленькага горада, які сапраўды большы, чым сталіца Швейцарыі. Яны вераць, спадзяюцца, мараць, здраджваюць, хварэюць.

Машыны абліваюць нас шумам, пакуль мы ідзем да замкаў. Насупраць іх невялікая кавярня, у старадаўнім флігелі. Ён прымасціўся каля рэзідэнцыі арыстакратаў, якія жылі тут у васемнаццатым стагоддзі. Мы ўваходзім. Нас ахінае, нібы свячны воск, тыповы водар нятаннага агульхарча. Нас акружаюць афіцыянты. Нас бачаць іншыя наведнікі. Нас уладкоўваюць за столік ля акна з вiдам на абодва каралеўскія замкі. Вось менавіта там манархі кватаравалі, і час ад часу паміралі. Нас забяспечваюць пералікам страў. Што ты звычайна шукаеш у меню, дарагі чытач? Мы робім замову і атрымліваем свае кубкі з гарбатай і порцыі марожанага. Яно растае на вуснах, у роце, у празрыстых чарах. Сінія сцены, ружовыя ліхтарыкі, круглыя столікі, паўзмрок, паўціш. Кветкавая ваза пустая, як мары труса.

— Я схаджу ў туалет, — паведамляе мне Аля.

— Я не супраць, — у мяне паблажлівы тон педагога, які выпускае другакласніка адгукнуцца на кліч натуры.

Аля паказвае мне пошлы жэст і сыходзіць. Праз дзесяць хвілін яна вяртаецца з вельмі здзіўленым тварам.

— І што магло цябе так здзівіць у прыбіральні? — весела цікаўлюся я.

— Я… я… разумееш, — дзяўчына сапраўды не можа знайсці слоў.

— Так, працягвай, гэта архіважная думка.

— Я якраз села…

— Ай, пачакай, — перабіваю я. — Ты хочаш сказаць, што ў грамадскім клазеце ты прама садзішся, а не проста нахіляешся?

Аля закатвае вочы і падпірае галаву, нібы радэнаўскі мысляр.

— Я табе як-небудзь пакажу, калі табе хочацца на такое паглядзець. А пакуль не перабівай, будзь джэнтльменам.

— Слухаюся, — я накрываю галаву адной далонню і аддаю чэсць іншай.

— Дык вось. Я прысела, а да мяне саскочыла дзіўная, размаўляючая істота. Яна вылезла з нейкіх шчылін паміж плітамі на столі. Гэта вельмі падобна на выдру. Яна ў мяне ў сумцы… Здаецца, хоча з табой паразмаўляць.

— А вось гэта ўжо выдатны паварот, хвалю! — я адсунуў ад сябе белую перачніцу. — Давай заплацім, пойдзем адсюль і зробім дэбаты з выдрай, дзе-небудзь у падваротні.

Рахунак, ветлівая падзяка, трохі цяжкаватыя дзверы са звышгладкай ручкай, найблізкі праход-тунэль у старадаўняй, багата дэкараванай пабудове. Парачку хаваюць ад мінакоў цудоўныя, каваныя вароты. Для надзейнасці мы праходзім далей. Вось ён зацішны куток. Аля здымае з плечыка сваю вялізную сумку і адкрывае яе. Бачу як цёмнае, футравае верацяно імгненна выскоквае вонкі. Выдра! Насамрэч звычайная, толькі на шыі вісіць танюсенькі ланцужок з ледзь прыкметным чырвоным каменем, а вакол задняй лапы — паясок, да якога прымайстраваны чорны камень.

— Мяне клічуць Савелій, — звярок расшаркваецца. — Я адправіўся да вас дзеля гутаркі. Выбачыце, што патурбаваў у такі інтымны момант. Проста ў мяне тэрміновая справа.

Аля збянтэжана ківае, маўляў, нічога страшнага, усё хоць раз размаўлялі з доўгім млекакормячым з сямейства куніцападобных седзячы пры гэтым на ўнітазе, якая, скажам так, дробязь.

— І што за неадкладнасць, дарагі Савелій? — пытаю я.

— Вашы фокусы з Пастэга, спадар Тэт, не ўпісваюцца ні ў якія рамкі. Вось, уласна, прычына для візіту.

— А што такога жудаснага адбылося? — маё пытанне, нельга выключыць, зададзена крыху грубаватым тонам, але я не прывык даваць справаздачу выдрам.

— Наш ордэн так-сяк змірыўся з вашымі візітамі ў мінулае, але частае выкарыстанне Пастэга прывяло да ўзлому аднаго з суседніх вымярэнняў. Гэта ўжо абсалютна, без усялякіх двух меркаванняў, недапушчальна. Мы, гэта значыць ордэн Вайлікіската, або, у бытавым ужытку, Вялікі ордэн крапчатай выдры, з'яўляемся захавальнікамі парадку. Менавіта таму дапусціць ваша самавольства мы проста не можам.

— Чаго ж вы хочаце? — пацікавілася Аля.

— Перастаньце выкарыстоўваць Пастэга так часта, а лепш і ўвогуле.

— А што вы можаце зрабіць, спадар Савелій, калі я праігнарую прашэнне? — на гэты раз маё пытанне зададзена вясёлым тонам.

— О! Ордэн выдр можа распачаць надзвычайныя дзеянні, спадар Тэт, — Савелій важна паварушыў вусамі. — Мы можам паўплываць на Пастэга, падчас вашага візіту, і так паўплываць, што вы засядзеце ў якой-небудзь дзірцы, кшталту каралеўства Крэйдавых гор, на тыдні два. Тамтэйшы канцлер ашалела точыць на вас серп жняца. Гатовы паклясціся, двух тыдняў яму будзе дастаткова, каб з вамі расправіцца.

— Ну-ну, сур'ёзны аргумент, спадар Савелій, аднак я не люблю, калі мяне да чагосьці прымушаюць, акрамя таго, я вельмі рызыкоўны. Магчыма канцлер расправіцца са мной, а магчыма я падыму рэвалюцыю ў яго краі. Гэта ўжо сапраўды не тое, што трэба захавальнікам замшэлых парадкаў — вашаму вадаплаўнаму ордэну.

Савелій доўга моршчыў нос і смешна рыкаў, перабіраючы пальцамі маленькіх лапак.

— Вашы ўмовы? — працадзіў ён нарэшце.

— Я буду менш выкарыстоўваць Пастэга, бо, па праўдзе, і сам думаю, што яго частае выкарыстанне не вельмі бяспечна. А наўзамен вы пакажыце мне штовячэрняе жніво?

— Адкуль вы ведаеце пра жніво? — спытаў уражаны Савелій.

— Гэта мая кніга, я тут усё ведаю, — адрэзаў я.

— І больш вы нічога не хочаце?

— А яшчэ вы заведзяце мяне да Бабы Крум.

— Вы і пра яе ведаеце, — выдра пляснула лапкамі. — Але ж ні адзін чалавек яшчэ не хадзіў да Бабы Крум.

— У гэтым і справа. Прыемна быць першым, хоць і не ва ўсіх выпадках, але ў гэтым так, — я глядзеў на Савелія ва ўпор, свідрувючы яго позіркам, як майстравіты баксёр свайго суперніка.

— Здаецца, вы не пакідаеце нам іншага выйсця, акрамя як пагадзіцца. Я другі намеснік магістра нашага ордэна, прыняць такое рашэнне — маё права.

— Выдатна! — я пляснуў у ладкі. — Калі можна ўбачыць жніво?

— Сёння, нават зараз, якраз вечарэе, — адказаў нечаканы касматы пасланец.

Глава 9

Старыя дахі старога горада… Чарапічныя, шыферныя, бляшаныя, пакрытыя драніцай. Залацістае святло ліхтароў і вокнаў, пранізлівая прахалода восеньскага вечара. Пажылы, спалоханы, руды кот за комінам змураванным з жоўтай цэглы.

— Чым жа займаецца ваш выдатны ордэн? — тактоўна спытала Аля, пакуль мы ішлі па пераламаным дахам.

— Падтрымліваем парадак — вось наша місія. Кожны вечар мы ходзім па дахах і выцягваем з людзей сумленне. Калі не забіраць у грамадзян сумленне, то ў свеце можа запанаваць утопія, а гэта, як вы разумееце, непарадак.

— Утопія? У сэнсе, дзяржава, дзе поўная справядлівасць і ўсе шчаслівыя? Вы гэтага не хочаце? — Аля здзіўлена махала вейкамі.

— Такога не дазволена! — выдра выскаліліся ў бок маёй мілай сяброўкі.

— Але кім? — удакладніла дзяўчына.

— Заснавальнікам ордэна. Ён завяшчаў захоўваць сусветнае зло. Абавязковая ўмова стабільнасці! Гэта наогул галоўнае — стабільнасць. Усё як заўсёды, па плане, на сваіх месцах, апраўдаўшы чаканні, без імбецыльных задум, паводле канцэпцыі.

Аля насцярожана замоўкла.

— Пакажыце паненцы, што вы карыстаеце для збору, — мая прапанова не выклікала асаблівага захаплення ў Савелія.

— Гэта Лайнгот, — выдра пакратала лапкамі чырвоны каменьчык на шыі. — Вось тут мой сектар. Цяпер вы ўбачыце рубiн у дзеянні.

Звярок хутка пабег да краю даху, а мы кінуліся за ім. Савелій схапіў каменьчык лапкамі, дзьмухнуў на яго, пасля гэтага крышталь пачаў мігацець чырванаватым святлом і патух.

— Вось, — шапнуў я сваёй спадарожніцы, — ён высмактаў сумленне людзей з гэтага дома. Цяпер бяжым да наступнага.

Бегаць па вострых дахах, з небяспечнымі скатамі, было не так проста, але вельмі цікава. Савелій здаваўся нястомным. Ён без перапынку пераскокваў туды-сюды, скрэб кіпцюркамі па жэсці і чарапіцы. Збор чалавечага сумлення, няўрымслівымі жнеямі, прыхільнікамі рэтраградства. Выдры называлі гэта жнівом.

— А куды ідзе ўсё высмактанае сумленне? — разумна пацікавілася Аля.

— Мы адпраўляем яго канцлеру каралеўства Крэйдавых гор, — спакойна сказаў Савелій, але на дне яго вачэй заскакалі вясёлыя агеньчыкі. — Ён iм ніколі не карыстаўся, аднак надзейна захоўвае яго на дне свайго возера. Яму яно запраўды ні навошта, таму тамака яно ў бяспецы.

Мужчына, дзяўчына і жывёла спыніліся на краі чарговага даху.

— На сёння ўсё, — заявіла выдра змрочным галаском.

— Вы як быццам не рады, спадар Савелій? — спытаў я ўхмыляючыся.

— Можа і так, — прабурчаў пухнаты лавец сумлення. — Цяпер мне давядзецца зрабіць, тое, што не даставіць мне задавальнення, але такі мой абавязак.

Савелій рэзка скруціўся клубком і адскочыў убок. Яшчэ праз імгненне ён адчапіў ад лапы чорны камень і накіраваў яго на мяне з Алей. Крышталь, званы Морганаўт, асляпляльна палыхнуў жоўтым. Мая спадарожніца нягучна ўскрыкнула. Вакол мяне і маёй цудоўнай заваёўніцы дахаў утварылася нешта падобнае на жоўтую, шчыльную заслону.

— Гарэзуешь, Савелій, — сказаў я спакойна, прыжмурваючыся, пасля чаго забараняльна пагразіў пальцам ваўнянаму сябру вялікага братэрства.

— Гэта наша ахоўная сістэма, — амаль пралаяла выдра. — Выбачай, паночку Тэт. Цяпер вам не выйсці з гэтай залатой клеткі. Вас нельга ўбачыць, на вас нельга выпадкова натрапіць. Для простых людзей тут пустата. Толькі вось вы не зможаце выбрацца. Тут вы памрэце ад голаду, потым мы знімем заслону, пасля прыбяром тое, што застанецца ад вас.

— Значыць ты так і кінеш нас тут, выракаючы нам жудасную смерць? — маё пытанне нейкі час заставалася без адказу.

— Даруй, — зноўку папрасіў прабачэння Савелій пасля хвіліннага маўчання. — Вам тут, прынамсі, будзе весялей, чым некаторым палонным. Першыя часы вам відавочна будзе чым заняцца. Эфектыўна прабавіце час.

Няўмольны звер выскаліўся, малюючы на пысе ўсмешку.

— Ты што ж думаеш, што мы не можам гэтым займацца ў больш прыдатных месцах, — кінуў я футраваму нягодніку. — Апошні раз прашу па-добраму — здымі поле.

— Годзе тых пагроз, Тэт, — гаркнуў Савелій. — Табе проста трэба было адразу пагадзіцца на нашы нармальныя ўмовы, а не майстраваць вымагальніцтва. Расхлёбывай плады самаўпэўненасці, глумны ты чалавечак. Жадаў дыктаваць правілы Вялікаму ордэну выдр? Ха-ха, цьфу на твае дыктоўкі. Не дарос, смаркач. Сядзіце тут, пакуль не здохніце, а я дадому, на востраў.

— Што нам рабіць, Тэт? — Спытала Аля дрыготкім голасам.

Я пастараўся супакоіць дзяўчыну поглядам і насмешліва прамовіў:

— Эх, Савелій, вось зараз відаць, што ты эгаістычны, жорсткі, касматы глытальнік уклеек, па факце — нічога асаблівага. І цябе, ёлупня, лёгка аналізаваць і прадбачыць твае дзеянні. Я адразу зразумеў твой план. Ты надта хуценька пагадзіўся на мае ўмовы. Я дастаткова ведаю аб вашай браціі, бо вы толькі персанажы маёй кнігі. А зараз зірні на сваю шыю.

Савелій імгненна апусціў галаву.

— Лайнгот, дзе ён? — прапішчала выдра.

— У мяне, — праінфармаваў я касматага ворага. Праз долю секунды я паказаў далонь, у якой пабліскваў камень. — Мне вядома, што ён даволі-такі далікатны, а для кожнай выдры ёсць толькі адзін такі крышталь, які даецца пры нараджэнні, таму, калі разбіць дадзены сувенір, ты будзеш выключаны з ордэна, станеш абняслаўленым выгнаннікам. Аднак ёсць альтэрнатыўны варыянт. Здымі поле, правядзі нас да Бабы Крум, тады я вярну тваю прапажу.

— Не прапажу, а тое, што ты сцягнуў! — завішчаў звярок. — Ты звар'яцеў! Партал да Бабы Крум адкрываецца на нашым востраве. Іншыя выдры заўважаць вас. Баста, не магу дапамагчы, нават калі б хацеў.

— Упэўнены, ты што-небудзь прыдумаеш, Сава, — я іранічна ўсміхаўся, прытоптваючы нагой. — Пагутару з Крум і аддам табе камень, ён будзе цалюткі.

— Ну добра, — пагадзілася загнаная ў кут выдра. — Ёсць яшчэ адзін партал да Бабы Крум. Пра гэта ведаюць толькі кіраўнікі ордэна. Гэты ўваход непадалёк ад выспы, у трубе з якой цячэ ручаёк Л.

— Вось! Бачыш, як ты выдатна ўсё прыдумаў, — адзначыў я. — Здымай ужо поле, хопiць марнаваць наш з табой час.

Савелій накіраваў на нас камень. Успышка і жоўтыя напаўпразрыстыя сцены зніклі.

Неўзабаве мы дабраліся да трубы з якой выцякаў ручаёк Л.

— Што дасць нам візіт да гэтай Бабы Крум? — Аля запытальна глядзела на мяне стомленымі вачыма.

— Выкананне асаблівага жадання, — запэўніў я.

— Зараз я адкрыю партал, — пракрактаў наш кашлаты суправаджальнік. Выдра тры разы ўзмахнула лапкамі і прараўла:

— Імём ордэна, пхаф-намуг-альяш-дрынк!

Дымная заслона партала тут жа з'явілася ў глыбіні трубы з якой істэрычна рваўся на спатканне з ракой сціплы гарадскі ручаёк. Мы рушылі ў глыб трубы, пакуль Савелій, жаласна згорбіўшыся, сядзеў каля ўваходу. Перад самым парталам я павярнуўся да выдры.

— Малайчына, пухнацік! Не сумуй, а лепш лаві свой камень. Акуратненька, не разбі!

З гэтымі словамі я кінуў рубiнчык выдры і нырнуў у партал, паспеўшы краем вока заўважыць неверагодны скачок Савелія, які схапіў крышталь у паветры і плюхнуўся ў шалпатаючы водны струмень.

За парталам нас чакала цёмная зала-пячора, са скляпеннямі вялізнай вышыні. Недзе ўверсе плавалі аранжавыя газавыя лямпы, а пад нагамі была сапраўдная бездань, залітая фіялетавай вільгаццю. Там плёскаліся дзіўныя істоты. Яны нагадвалі знявечаныя манекены, злепленыя з кніг. Я паспеў адзначыць, што сярод кніжак, якія складалі плоць незразумелых істот, тырчалі выданні Канта, Сакрата, Фіхтэ, Ніцшэ і нават вялізная «Камасутра».

Іржавы масток вёў над гэтым вадаёмам да мармуровага астраўка, на якім узвышаўся бардовы камень, падобны на паганскі алтар. Мы прайшлі над дзіўным возерам і ўсталі каля каменя.

— Баба Крум! З'явіся нам, дай тое, што я хачу, — моцным, уладным голасам сказаў я.

— Вітаю Дзевяты і Выратавальніца. Я дам вам выбар, — звышнатуральны шэпт Бабы Крум чуўся адначасова з розных куткоў пячоры, хоць яе саму не было відаць. — Вы можаце застацца тымі, хто вы ёсць і атрымаць жазло уладара выдр. Ордэн не пасмее помсціць таму, у каго такі артэфакт. Пры дапамозе жазла, братэрства было створана Вялікім Заснавальнікам.

— Нядрэннае фэнтэзі атрымліваецца, хоць ужо пайшло неяк зусім банальна, — заўважыў я. — Супер-шмупер артэфакты, загадкавыя заснавальнікі! Толькі я сапраўдны заснавальнік гэтага ўсяго.

— Слухай мяне! — сыпкі шолах Бабы Крум стаў трохі гучней і злей.

— Добра, — без спрэчак пагадзіўся я.

— Ці ж вы можаце выпіць з двух шклянак і стаць звычайнымі, дурнымі, бязглуздымi людзьмі. Толькі гэта можа зрабіць вас сапраўды шчаслівымі. Рашайце!

Прама перад нашымі тварамі, на квадратным камені-алтары, з'явіліся дзве ўпрыгожаныя дэсанню шклянкі. Яны былі напоўнены да краёў нейкай бірузовай вадкасцю. Трэба было рашыць.

— Я заўсёды марыў быць разумнейшым за ўсіх, — сказаў я нягучна і сумна. — Але аказалася, што на інтэлектуальных вяршынях, па сутнасці, нічога няма. Дакладней, там нуда асобы, якая існуе сярод хвалістых папугайчыкаў, бо не лічыць жа роўнымі сабе тых, хто жыве дзеля пакупкі дывана, водпуску ў Егіпце, п'янак з калегамі па працы і таму падобнай бязглуздзіцы. Не, гэта папугайчыкі. Ды і так званыя інтэлектуалы, у масе сваёй, тыя ж глумныя птушачкі, але з амбіцыямі і багемнай пыхай. Яшчэ горш тое, што справы папугайчыкаў можа быць не больш асэнсаваныя, чым мае. У гэтым парадокс. Яны папугайчыкі, але не факт, што ў маім існаванні больш сэнсу. У нас ёсць культ творцаў, таму што вінціць гайку на заводзе могуць многія, а напісаць, умоўна кажучы, геніяльную аповесць — далёка не ўсе. Вядома, я больш рэдкі фрукт — авакада сярод мясцовай падгнілай алычы. Але што з таго? Няўжо я ведаю для чаго я тут, чаму павінен буду сысці кудысьці (а можа проста знікнуць, назаўжды страціўшы прытомнасць). Усё жыццё разумніка — такая ж пустая пагоня за тым, што ўсё роўна нельга ўтрымаць (а часам нават атрымаць), як і жыццё дурня. Пры гэтым жыццё крайняга ідыёта, алігафрэна ў медыцынскім сэнсе, пазбаўлена ўскладненняў, гэта значыць, у некаторым родзе, нават лепшае за жыццё фанаберлiвага творцы. Калі да гэтага ідэалу не атрымаецца дацягнуцца, то можна хаця б стаць прасцей. Карацей, думаю, мне варта выпіць гэтую шкляначку. Ты са мной?

Аля захоўвала маўчанне. Яна апусціла галаву і не глядзела на мяне. Секунды — стагоддзі. Чаканне вісела ў паветры. Павольна падняўшы руку да адной са шклянак, яна злёгку штурхнула яе сваім мезенчыкам. Бдзінк! Узорыстая пасудзіна перакуліўся. Бірузовая вадкасць пацякла па бардовай кары масіўнага каменя і нібы радасны вадаспад палілася з краю незвычайнага алтара.

— Ты можаш выпіць, калі вельмі хочаш, — ціха сказала Аля ўсё яшчэ не гледзячы на мяне. — Але я не магу з гэтым пагадзіцца. Я пакахала цябе такім, які ты ёсць, і я кахаю цябе зараз, — у гэты момант яна падняла свае немагчымыя вочы, — кахаю менавіта такім.

Нечакана вада ў возеры змяніла колер і стала далікатна блакітнай. Я ўжо ведаў, што абяру. Узмах рукі і мая шклянка вывяргае бірузовы паток да нашых ног.

— Дурная дзеўка, — вымавіў я, ціхім, пяшчотным шэптам.

— Боўдзіла, ты яшчэ пашкадуеш, — прашалахцеў у апошні раз голас Бабы Крум. Потым запанавала поўная цішыня.

Я расплюшчыў вочы. Мой ложак. Ніякіх выдраў і шклянак з дзіўнай вадкасцю. Затое побач спала «Аля». Я паспрабаваў аглядзецца. Калі посахі тут і былі, то дакладна не магічныя.

Я ціхенька злез з ложка. Здаецца, я ўсё яшчэ ведаю хто такі Гегель, а значыць абрад «абдурвання» ад Бабы Крум не праводзіўся. Ці пашкадую я пра гэта? Вельмі верагодна.

Затое за акном расце мой сад. Тут у мяне яблыні, і бэз, і грушы, і таполі, і вішні, і агрэст, і зялёная траўка з кветкамі. На самых высокіх дрэвах — цэлая куча амелы. Часам яе вечна зялёныя шчупальцы падаюць на дарожкі саду… Вырваныя ветрам яны асуджаны на смерць, але яшчэ неверагодна доўга супраціўляюцца ёй, нават калі зямлю пакрывае белы, хрумсткі снег.