Расследаванні інспектара Сарвы

— Не маю нічога супраць.

Аднак планам не наканавана было спраўдзіцца: інспектар атрымаў новае прадпісанне ад начальніка Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў.

— Вас зменіць дэтэктыў Ладо. Адпраўляйцеся на навукова-даследчую станцыю «Ціха Бра­ге» і вызначце прычыну самагубстваў андроідаў. Механік Юдзін перадаецца ў ваша распараджэнне да заканчэння расследавання...

— Неабходна змяніць балоны з дыхальнай сумессю, падзарадзіць акумулятары ў скафан­драх і адпачыць перад выездам. Да «Ціха Браге» — больш за семсот кіламетраў. Я праверу ўсюдыход.

Сарва падключыўся да Старнэту з аднаго са стацыянарных камп'ютараў станцыі і ўвёў у акно пошукавай сістэмы «Ціха Браге». Вынікаў было атрымана так шмат, што інспектару прыйшлося ўдакладніць запыт.

Навукова-даследчая станцыя ўяўляла сабой трэніровачны лагер на базе закінутай шэсць гадоў таму кітайскай шахты, у якой праводзіліся даследаванні з мэтай вывучэння руху літасферных пліт. Цяпер на «Ціха Браге» рыхтавалі робатаў для працы на Тытане. Спадарожнік Сатурна выклікаў жывую цікавасць з прычыны таго, што запасы вуглевадародаў у яго морах, азёрах, лакунах і каналах у некалькі разоў перавышалі агульныя запасы нафты і газу на Зямлі.

— Прапаную павячэраць і адысці да сну, спадар Сарва.

— Не маю нічога супраць.

Каб эканоміць запас кіслароду, мужчыны знялі шлемы. Паветра на станцыі было іянізаваным, з лёгкім прысмакам медзі. Кранаць прадукты на камбузе не сталі — не хапа­ла толькі падчапіць заразу Ні Сарва, ні Юдзін не мелі ўяўлення аб тым, як доўга агент можа захоўваць свае ўласцівасці.

Інспектар абышоўся адным цюбікам сублімаванай ежы, а механік выціснуў у сябе цэлых тры: па фізічных параметрах былы армейскі лётчык пераўзыходзіў Сарву ледзь ці ні ўдвая. Спаць вырашылі ва ўсюдыходзе: крэслы былі нашмат камфортнейшыя за паходныя карэматы з поліэстру і аэрагелевага напаўняльніка. Машына да таго ж замыкалася знутры. Перад тым, як заснуць, інспектар пакінуў калегу паведамленне.

Ноч прайшла спакойна, і ў сем трыццаць па зямным часе ўсюдыход узяў курс на «Ціха Бра­ге». На пяцідзясятым кіламетры знешнія відэакамеры зафіксавалі яркую іскру — узлётна-пасадачны модуль. Прыбыў дэтэктыў Ладо.

Палову шляху пераадолелі без праблем, а потым здарылася паломка: машына раптам па­чала хутка губляць хуткасць, пакуль не ўстала канчаткова. Камп'ютарная дыягностыка непаладак адказу не дала.

— Ненавіджу праклятыя законы Мэрфі! — Юдзін выбраўся з усюдыхода і, адкінуўшы ахоўны кажух, з галавой нырнуў у рухальны адсек. Важдаўся доўга, а калі вылез, рэзюмаваў: — Рамонт зойме дзве гадзіны.

— Я дапамагу.

Справіліся хутчэй — начальнік «Джавані Скіяпарэлі» не памыліўся, вызначыўшы Юдзіна як механіка ад Бога. Астатнюю частку шляху Сарва прыводзіў у парадак запісы.

«Ціха Браге» быў прыкметны здалёк — лагер літаральна патанаў у святле галагенных пражэктараў. Жылыя і навуковыя модулі ахоплівалі выпрабавальныя ангары паўколам.

— Невядомы ўсюдыход, назавіце сябе! — ажыла караткахвалевая радыёстанцыя за пяць кіламетраў ад лагера.

— Тут інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Сарва! Мне даручана разабрацца з самагубствамі андроідаў.

— Усё ў парадку, можаце праязджаць! — адказ рушыў услед праз паўзу. — Накіроўвайцеся да ангара нумар восем!

Блукаць не прыйшлося — усе модулі неслі лічбалітарную маркіроўку.

— Магу я ўбачыць вашы дакументы, спадары? — Сарву і Юдзіна сустрэў галоўны інжынер Яўцяг Гельмольд. — Мы чакалі вас пазней... Усё ў парадку. Сардэчна запрашаем на «Ціха Браге»!.. Прашу ісці за мной — я пакажу вам вашы жылыя ячэйкі. Думаю, адпачынак вам не перашкодзіць.

— Я хацеў бы неадкладна прыступіць да справы, спадар Гельмольд. Адпачыць лепш не мне, а спадару Юдзіну.

— Як пажадаеце, спадар Сарва!.. Прызнаюся шчыра — куратары праекта патрабуюць найхутчэйшага адказу.

— Грошы! — з разуменнем кіўнуў інспектар. Галоўны інжынер пратэставаць не стаў — Зямля па-ранейшаму занадта моцна залежала ад энергетычных рэсурсаў.

Юдзін застаўся ў ячэйцы, а Сарва, узяўшы чамаданчык з інструментамі, пайшоў за Гельмольдом, які падахвоціўся паказаць месца здарэнняў.

— У агульнай складанасці пакончылі з сабой чатыры андроіды. Дзясяты з прычыны прымусовай разгерметызацыі скафандра ў выпрабавальным басейне з метан-этанавай сумессю. Дзевятнаццаты схапіўся за аголены кабель напружаннем трыста восемдзесят вольт, узламаўшы папярэдне размеркавальны электрашчыт. Пяцьдзясят дзявяты лёг пад уключаны гідраўлічны прэс, саракавы абліў сябе гідраксідам меціла і шоргнуў запальнічкай.

— Андроіды былі спраўныя? — Сарва дастаў планшэтны персанальны камп'ютар і пачаў рабіць у ім пазнакі.

— Тэхнікі ўважліва агледзелі кожнага, але ніякіх дэфектаў не знайшлі. Прадбачачы вашае наступнае пытанне, адказваю — спецыялістаў ніжэй пятага разраду на «Ціха Браге» не бяруць, і кожныя шэсць месяцаў тэхнікі здаюць экзамен на прафпрыдатнасць.

— Стомленасць металу? — Мужчынам раз-пораз сустракаліся андроіды, якія адрозніваліся ад людзей толькі вуглаватай татуіроўкай над правай надброўнай дугой. Флюарэсцэнтная туш дазваляла адрозніваць знак здалёк.

— Дзясяты і дзевятнаццаты на «Ціха Браге» чацвёрты месяц, саракавы паступіў тры з паловай тыдні таму, пяцьдзясят дзявятага даставілі на пазамінулым.

— Характар трэніровак, якія праводзяцца на станцыі, не мог выклікаць збояў у праграме або прывесці да паломак?.. Тытан цяжка назваць месцам з высокім каэфіцыентам жыццяпрыгоднасці.

— Міжнародны канцэрн «ІнтэрРобаТэх» спраектаваў для метан-этанавых мораў і азёр Тытана спецыяльныя мадэлі андроідаў, якія адрозніваюцца асаблівай трываласцю знешняй абалонкі і высокай надзейнасцю ўнутраных сістэм. Проста ўзяць і зламацца андроіды не маглі!

— Але ўсё ж зламаліся... Скажыце, спадар Гельмольд, а вы абсалютна ўпэўненыя ў сваіх людзях?

— Вы намякаеце на тое, што хто-небудзь з іх мог перапраграмаваць андроідаў? — рушыў услед ківок інспектара. — Любыя карэктывы ў нейрасінаптычны чып можна ўнесці выключна ў прысутнасці мінімум двух праграмістаў. Прычым кожны раз пары змяняюцца. Канкурэнтам прыйдзецца завербаваць усіх нашых спецыялістаў!

— А якая колькасць каманды праграмістаў?

— Дваццаць чатыры чалавекі, не лічачы тых, каго на «Ціха Браге» прыцягваюць для сезон­ных работ. Аднак за часовымі работнікамі заўсёды асаблівы кантроль!

— Стапрацэнтнай гарантыі не дае нават татальны кантроль!.. Я хацеў бы атрымаць спіс усіх часовых работнікаў з моманту адкрыцця станцыі.

— Я распараджуся.

— Хто правярае працаздольнасць андроідаў пры атрыманні іх з заводскіх цэхаў?

— Камісія з пяці чалавек на чале з начальнікам станцыі. Запэўніваю вас, спадар Сарва, андроід з бракам атрымаць допуск да работ на «Ціха Браге» не можа!

— Не ўсякі спецыяліст зможа выявіць праграму-крата, спадар Гельмольд.

— На «Ціха Браге» працуюць самыя лепшыя! — Галоўны інжынер шчыра верыў у тое, што казаў. Інспектар не стаў аспрэчваць сказанае, а зрабіў адмысловую адзнаку: у свеце лічбавых тэхналогій статус першага атрымалі вельмі хутка, а гублялі яго яшчэ хутчэй.

Першым прыпынкам стаў гідраўлічны прэс. Глядзець тут было асабліва не на што — раздушанага андроіда прыбралі, і толькі абведзены чырвонай фарбай контур паказваў на месца, дзе знайшлі цела. Па яго становішчы Сарва зрабіў выснову пра тое, што няшчасным выпадкам гэта быць ніяк не магло. Роўна як і забойствам. Да аналагічнага заключэння інспектар прыйшоў пасля агляду акумулятарнага модуля і генератарнай.

У басейне нумар чатыры Сарва затрымаўся — нягледзячы на высокую агароджу па перыметры, мелася даволі высокая верагоднасць таго, што андроіда маглі сапхнуць. З гэтай прычыны інспектар старанна праверыў усё вакол, але выявіць якія-небудзь сляды, здольныя наштурхнуць на разгадку, не здолеў.

— Вы праверылі запісы з камер відэаназірання, спадар Гельмольд?

— Зразумела, спадар Сарва. У першую чаргу. Ніякага вонкавага ўздзеяння на андроідаў не аказвалася.

Словы галоўнага інжынера Сарву не пераканалі:

— З вашага дазволу, спадар Гельмольд, я хацеў бы ўбачыць арыгіналы.

— Як пажадаеце, спадар Сарва! — Галоўны інжынер не стаў нагадваць пра тое, што спецыялісты неаднаразова праглядалі запісы.

— Дзе трупы? — Інспектар сфатаграфаваў басейн з розных ракурсаў.

— Мы трымаем целы на восьмым складзе.

Складскі модуль відавочна прызначаўся для захоўвання малагабарытных прадметаў і грузаў. Большая частка памяшкання пуставала. Тэмпература ўнутры трымалася на адзнацы ў мінус сорак пяць градусаў па Цэльсіі, з-за чаго Сарва і Гельмольд надзелі цёплыя курткі з капюшонамі.

Насуперак чаканням, новай інфармацыі агляд андроідаў не даў.

— Самазабойцы... Але як у пазітронным мозгу магла з'явіцца думка, цалкам ненатуральная для робата?.. Спадар Гельмольд, усе вашы андроіды вымушаныя насіць татуіроўкі на твары?

— У абавязковым парадку, спадар Сарва. Як яшчэ адрозніць робата ад чалавека?

Галоўны інжынер і інспектар накіраваліся ў камандны модуль, дзе Гельмольд перакінуў на USB-флэш-назапашвальнік Сарвы ўсе файлы, якія цікавілі яго. Аб'ём даных атрымаўся невялікім, так што прагляд і экспертыза шмат часу не адабралі.

— Nihil! — Інспектар быў гатовы прыняць версію галоўнага інжынера, але нейкая ўнутраная стрэмка не давала спакою. — Як можа спалучацца несумяшчальнае?

Спроба схапіцца за нітку Арыядны кожны раз цярпела фіяска.

Сарва знайшоў Юдзіна ў сталовай.

— Як прасоўваецца расследаванне?

— Пахваліцца пакуль няма чым, — сышоў ад адказу інспектар, не настроены дзяліцца з кім-небудзь рабочымі гіпотэзамі. Паспешнасць у расследаванні толькі шкодзіла справе.

Кармілі на «Ціха Браге» смачна, аднак аддаць належнае кулінарнаму майстэрству кухара Сарва быў не ў стане: ён працаваў сківіцамі чыста механічна, таму што яго цалкам займала асэнсаванне таго, што адбылося.

— Самагубства — прыкмета істоты, якая сумняваецца. Робат кіруецца праграмай, якая не пакідае месца для сумневу. Такім чынам, каб здзейсніць самагубства, робат павінен сумнявацца... І як прымусіць андроіда зрабіць гэта?

Нейкая дробная, але вельмі важная дэталь была выпушчаная.

— Але што?

Вярнуўшыся ў жылую ячэйку, Сарва ўзяўся за спіс часовых работнікаў. Для ўдакладнення дэталяў прыйшлося звярнуцца па дапамогу ў Дэпартамент. Ні адзін з тэхнікаў і праграмістаў не выклікаў падазрэнняў.

— Гэта яшчэ больш усё заблытвае.

Варочаючыся ў ложку, інспектар зразумеў, што заснуць не зможа, і адправіўся да басейна. З боку мармытанне Сарвы можна было лёгка прыняць за трызненне.

Спыніўшыся ля адной з лесвіц, інспектар выцягнуў з кішэні планшэтны персанальны камп'ютар і адкрыў файл, маючы намер яшчэ раз прайсціся па запісах у пошуках выпушчанага элемента.

Слабы рух паветра за спінай Сарва не заўважыў, а хутчэй адчуў. Вось толькі часу на манеўр ужо не засталося. Адзінае, што паспеў зрабіць інспектар, — гэта змяніць вугал павароту галавы.

У наступнае імгненне на патыліцу абрынуўся ўдар жахлівай сілы...

Сарва зваліўся ў метан-этанавую сумесь, падняўшы фантан пырскаў. На шчасце, інспектар не толькі не страціў прытомнасці, аднак і аказаўся ў стане ўчапіцца рукамі за ніжнюю перакладзіну лесвіцы. Улічваючы сілу ўдару і глыбіню басейна, шанцаў ацалець у Сарвы не было.

Праз вечнасць інспектар сабраўся з сіламі і падцягнуўся, адчуваючы слабасць ва ўсім целе. Вестыбюлярны апарат бунтаваў, і ў Сарвы толькі цаной неймаверных намаганняў атрымалася выбрацца з басейна. Аддыхаўшыся, інспектар з трэцяй спробы надаў целу вертыкальнае становішча. Каб зноў не ўпасці, прыйшлося схапіцца за борцік.

Планшэтны персанальны камп'ютар ператварыўся ў аладку — ён пацярпеў не толькі ад сустрэчы з металічнай апорнай бэлькай, але і трапіў пад чаравік забойцы — у Сарвы не заставалася сумненняў у тым, што яго хацелі забіць. Для страхоўкі па камп'ютары прайшліся цвёрдым тупым прадметам.

— Але за што?.. Я ж ні на крок не пасунуўся ў расследаванні!

Думкі блыталіся, і інспектар вымушана адмовіўся ад асэнсавання таго, што здарылася. Вар­та было як мага хутчэй звярнуцца па медыцынскую дапамогу — крануўшы рану рукой, Сарва запэцкаў яе ў крыві.

Сіл хапіла толькі на тое, каб дабрацца да жылой ячэйкі. Інспектар паваліўся на падлогу, ледзь прыадчыніўшы дзверы.

— Што за нахабства? — Юдзін не збіраўся хаваць раздражнення. Успыхнула святло, ад якога Сарву зрабілася горш. — Божа, спадар Сарва, ды вы паранены!

З напарнікам інспектару пашанцавала — былы армейскі пілот дакладна ведаў, што яму неабходна рабіць. Прафесійна спыніўшы кроў, механік па інтэркаму звязаўся з медыцынскім пун­ктам. Дзяжурны медык у суправаджэнні аднаго з аператараў прыбыў у ячэйку ўжо праз дзве хвіліны. Сарву беражліва паклалі на каталку.

— Як ён, спадар Рам? — перш за ўсё пацікавіўся галоўны інжынер, як толькі пераступіў парог дыягнастычнага кабінета.

— Пагрозы жыццю няма, — рэзюмаваў дзяжурны медык па заканчэнні азнаямлення з вынікамі камп'ютарнай тамаграфіі. — Галаўны мозг не пацярпеў... Анальгетыкі разам з фізіятэрапеўтычнымі працэдурамі і поўным спакоем паставяць інспектара на ногі праз тры-чатыры дні!

— Баюся, што ў нас няма столькі часу — чвэрць гадзіны таму скончыў самагубствам яшчэ адзін андроід.

— Хворы, вам катэгарычна нельга ўставаць! — літаральна наляцеў на інспектара дзяжурны медык.

— Расказвайце! — запатрабаваў Сарва тонам, што не церпіць пярэчанняў. Дзяжурны ме­дык толькі прыгнечана паківаў галавой.

— Цела выявіў інжынер Вітаўт Галінгрумс у другім сімулятары субмарыны. Трыццаць першы адсек сабе галаву герметычным люкам, націснуўшы на кнопку аварыйнага закрыцця пры дапамозе тэлескапічнай штангі.

— Д'ябал! — спыніць трэніроўкі было не ў кампетэнцыі інспектара, хоць ён і зрабіў спробу дамагчыся гэтага праз камісара Айнбунда.

— Тэхнікі ўжо працуюць на месцы.

— Нават не ўздумайце, спадар Сарва! — сказаў дзяжурны медык, бачачы намер інспектара.

— Вам патрэбны поўны супакой!

— Укаліце мне абязбольвальнае, спадар Рам, і дазвольце рабіць сваю працу!

— Я ўмываю рукі!

— Мае інструменты! — галоўны інжынер адправіў аператара па чамаданчык.

Юдзін і Гельмольд дапамаглі Сарву дабрацца да месца здарэння. Ад ін'екцыі галава нібы налілася свінцом, затое думкі сталі блытацца менш.

І зноў усё паказвала на самагубства.

— У такім выпадку, чаму ж на мяне напалі?.. Які мой крок мог справакаваць атаку?.. Спа­дар Гельмольд, мне неабходны запіс з камеры відэаназірання, якая ўсталяваная ў модулі з басейнамі. І як мага хутчэй! — Інспектар дакараў сябе за тое, што не запатрабаваў запіс адразу. Наступствы ўдару аказаліся больш сур'ёзнымі, чым ён меркаваў. — Дзе знаходзіцца сімулятар?

Нягледзячы на тое, што галава належала андроіду, уражанне яна вырабляла жудаснае. Сар­ву хапіла ўсяго трох хвілін для таго, каб вынесці вердыкт:

— Самагубства!

Па просьбе інспектара галаву трыццаць першага аднеслі ў медыцынскі пункт, дзе змясцілі ў тамограф. На пярэчанне Рама Сарва проста паказаў яму значок.

Нават ведаў інспектара хапіла на тое, каб зразумець, — у пазітронны мозг былі ўнесены карэктывы. Невялікія, але ініцыяваўшыя працэс змены першапачатковых установак. Рука Сарвы машынальна пацягнулася да пояса, але пальцы сціснулі не планшэтны персанальны камп'ютар, а паветра.

— Спадар Гельмольд, мне патрабуецца дадатковая інфармацыя аб часовых работніках.

— Падазраяце, што хто-небудзь з іх мог запусціць чарвяка?

— Так!

Мужчыны прайшлі ў камандны модуль, дзе інспектар, не звяртаючы ўвагі на пульсуючы тупы боль, узяўся за прагляд даных. Што канкрэтна шукаць, Сарва пакуль не ўяўляў, спадзеючыся на тое, што падсвядомасць сама выявіць падказку.

— Скажыце, спадар Гельмольд, а чаму Гербурту Жабенцяю заплацілі так мала? Аб'ём працы ён выканаў велізарны.

— Начальнік станцыі застаўся незадаволены вынікамі працы Жабенцяя.

— Што не магло ні пакрыўдзіць праграміста — паслужны спіс у яго выдатны! — У асабістай справе ні адзінай зачэпкі выявіць не ўдалося, таму інспектар звярнуўся па дапамогу да калег з Дэпартамента. — Нічога кампраметуючага, за выключэннем... Спадар Гельмольд, збярыце ўсіх вашых андроідаў у адным месцы!

— Для чаго, спадар Сарва?

— Правядзём следчы эксперымент.

— Добра! — Галоўны інжынер пайшоў, а інспектар уключыў запіс, зроблены ў модулі з басейнамі. Вось Сарва заходзіць, шпацыруе па рампе, спыняецца ля борціка... а далей запіс абрываўся.

— Вельмі ўжо падазроны збой праграмы!

Каментаваць словы механіка інспектар не стаў — з'явіўся галоўны інжынер.

— Вас чакаюць у канферэнц-зале, спадар Сарва!

— Дзякую! — Стан інспектара прыкметна палепшылася, але ішоў ён, не адпускаючы пляча механіка. Перш чым увайсці, Сарва паправіў адзежу андроіда, выдадзеную яму наўзамен мокрага камбінезона.

Ні адзін твар не паўтараўся двойчы.

Інспектар абвёў доўгім позіркам робатаў і сказаў:

— Папрашу падняць руку тых, хто лічыць сябе несапраўдным!

— Што за трызненне? — Нахмурыўся галоўны інжынер, перш чым ускінуліся першыя рукі.

— У свой час Жабенцяй спавядаў панпсіхізм.

— Ніколі пра такое не чуў!

— Гэта прадстаўленне аб усеагульнай адушаўлённасці прыроды. Ад старажытнагрэцкіх слоў nav — «усё» і ψυχή — «душа».

— Чалавек вольны верыць ва ўсё, што заўгодна!.. Якое дачыненне ваш гэты панпсіхізм мае да андроідаў?

— Непасрэднае, спадар Гельмольд. Жабенцяй пазнаёміў андроідаў «Ціха Браге» з паняццем душы. І цяпер яны пачалі задумвацца аб уласнай сутнасці...

— Нешта я не зусім добра вас разумею, спадар Сарва.

Кіўнуў і Юдзін.

Сарва пачаў тлумачыць:

— Робаты запраграмаваныя паводзіць сябе як людзі. Яны і лічаць сябе людзьмі. Але варта толькі паказаць ім на тое, што яны іншыя... Сапраўдным людзям не патрэбныя ні татуіроўкі на твары, ні ідэнтыфікацыйнае адзенне!.. Адсутнасць душы ва ўяўленні андроідаў робіць іх толькі копіямі. А копія, якой бы цудоўнай ні была, заўсёды горш за арыгінал, спадары.

— І ўсведамленне гэтага факту аказалася для андроідаў шокам, — з разуменнем кіўнуў механік. — У такім выпадку навошта камусьці спатрэбілася нападаць на вас?

ІДЭНТЫФІКАЦЫЯ

— Баюся, спадар Юдзін, што я не змагу адказаць на вашае пытанне, паколькі не маю ні найменшага ўяўлення аб тым, хто з шасцісот трох чалавек і сямідзесяці двух андроідаў мог на мяне рабіць замах.

— Вы лічыце, што наступствы карэкцыі праграмы могуць аказацца настолькі сур'ёзнымі, спадар Сарва? — Словы інспектара Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў галоўнаму інжынеру навукова-даследчай станцыі «Ціха Браге» відавочна не спадабаліся.

— Так, спадар Гельмольд. Андроіды — гэта ўсяго толькі чалавекападобныя робаты, аднак гэта зусім не азначае, што ім не хочацца стаць людзьмі... Спецыфіку чарвяка можа ведаць толькі яго стваральнік — Гербурт Жабенцяй.

На твары галоўнага інжынера адбілася заклапочанасць — Гельмольд прыкідваў, колькі «Ціха Браге» будзе каштаваць адладка андроідаў.

— Я неадкладна звяжуся з камісарам Айнбундам — няхай запатрабуе ў пракуратуры ордэр на арышт Жабенцяя.

Начальнік Дэпартамента патэлефанаваў першым:

— Як прасоўваецца расследаванне, Сарва?

— Скончана, спадар камісар. — З-за адлегласці, якая падзяляла Зямлю і Марс, сігнал прыходзіў са спазненнем. — У бліжэйшы час адпраўлю вам папярэднюю справаздачу.

— Вы выдатна папрацавалі, Сарва! Абяцаю адзначыць вас у рапарце... У мяне ёсць для вас новае заданне: вяртайцеся на «Джавані Скіяпарэлі». З дэтэктывам Ладо страчана сувязь.

— Зразумеў, спадар камісар.

— А што ў вас з голасам, Сарва?

— Проста крыху стаміўся.

— Спадар Замосцін ласкава пагадзіўся дазволіць спадару Юдзіну суправаджаць вас. Перадайце механіку, што яго садзейнічанне будзе ўзнагароджана.

— Абавязкова, спадар камісар. — Інспектар дакрануўся да піктаграмы завяршэння размовы і схаваў камунікатар. — Збірайцеся, спадар Юдзін, мы вяртаемся на «Джавані Скіяпарэлі».

— Вам бы адпачыць, спадар Сарва, — спагадліва заўважыў механік.

— У дарозе адпачну. — Інспектар сумняваўся ў тым, што стрымае слова: трэба было аднавіць па памяці даныя па справе пра агента-актыватара дафамінэргічных сістэм і скласці справаздачу аб расследаванні на «Ціха Браге». Разбіты планшэтны персанальны камп'ютар заменіць ноўтбук.

— Я пайду рыхтаваць усюдыход да выхаду.

Сарва адправіў паведамленне Айнбунду, пасля чаго вярнуўся ў жылую ячэйку, каб сабраць рэчы. Як заўсёды, іх быў мінімум. Сукупнасць фактараў — дзеянне лекаў, купанне ў метан-этанавай сумесі, удар па галаве, напружанне апошніх дзён — прывяла да таго, што прысеўшы перавесці дух інспектар, сам таго не заўважыўшы, пагрузіўся ў сон.

— Спадар Сарва! — Інспектар прачнуўся ад таго, што яго інтэнсіўна штурхалі. — Усё гатова. Можам ехаць.

Галоўны інжынер зайшоў у шлюзавы адсек, каб развітацца і яшчэ раз выказаць падзяку за дапамогу.

— Жадаю ўдачы, спадары!

Знешнія створкі самкнуліся, і ўсюдыход узяў курс на «Джавані Скіяпарэлі».

Пасля некалькіх безвыніковых спроб скласці справаздачу, інспектар папрасіў механіка пабудзіць яго праз чатыры гадзіны і дазволіў Марфею заключыць сябе ў абдымкі. Сон пайшоў на карысць — Сарва адчуў сябе нашмат лепш. Прыкласці сагравальны кампрэс да патыліцы, знаходзячыся ў скафандры, інспектар не мог, таму ён уключыў шыйна-пазваночны сегмент сістэмы абагравання на максімум.

Даўно адышлі ў нябыт часы, калі працаваць у жорсткіх шматслойных пальчатках, надзьмутых ціскам паветра знутры, было сапраўднай пакутай. Аднак пэўныя цяжкасці з працай на клавіятуры ноўтбука Сарва ўсё ж адчуваў. Трэніраваная памяць дазволіла інспектару аднавіць ход падзей, не выпусціўшы ні адзінай дэталі.

Навукова-даследчая станцыя паказалася на гарызонце бліжэй да вечара таго ж дня. Сар­ва загадаў Юдзіну спыніць машыну за кіламетр ад «Джавані Скіяпарэлі» і залез на дах усюдыхода, каб разгледзець станцыю ў лічбавы стэрэабінокль. Пры выглядзе дзіркі ў фурытавым купале модуля паўночнага крыла сэрца інспектара забілася часцей. Менавіта ў тэхнічным памяшканні, што страціла герметычнасць, і знаходзіўся рэзервуар, атручаны інжынерамгеадэзістам Майнцам.

— Падобна на тое, «Тэраформ» замятае сляды... Спадар Юдзін, прыгатуйце зброю!

Колькі ні глядзеў на станцыю Сарва, прыкмет жыццёвай актыўнасці так і не выявіў.

— Мяне не пакідае адчуванне deja vu... Наперад!

Шматтонная машына, мякка калыхаючыся на няроўнасцях, пакаціла да «Джавані Скіяпарэлі». Знешнія шлюзавыя створкі аказаліся зачыненымі. Інспектару прыйшлося выбірацца з усюдыхода. Адкінуўшы крышку з панэлі доступу, Сарва ўвёў лічбалітарны код. Створкі засталіся на месцы, прымусіўшы інспектара нахмурыцца.

— Не зразумеў! Я што, набраў няправільную паслядоўнасць?

Сарва рэанімаваў успаміны і зноў увёў пароль. І на гэты раз шлюзавая камера не адчынілася.

— Няўжо Ладо змяніў код? Але навошта?.. А калі гэты зрабіў нехта іншы? — Рука інспектара машынальна легла на кабуру, вялікі палец сарваў зашпільку, а погляд рушыў па версе модуляў.

Не знайшоўшы нічога падазронага, Сарва выцягнуў камунікатар і, знайшоўшы ў тэкставым дакуменце код доступу, паўтарыў спробу ўвайсці ў сістэму. Праз імгненне сістэма бяспекі адчыніла замкі.

— Падобна на тое, я ўсё ж такі недзе зрабіў памылку.

— Для вашага стану, спадар Сарва, гэта даравальна. Скажу вам як былы армейскі пілот — з траўмамі галавы лепш не жартаваць.

Інспектар кіўнуў і першым увайшоў у шлюзавую камеру. Асвятленне адсутнічала, што наводзіла на думку аб тым, што адбылася аварыя. Адзінай крыніцай святла заставалася панэль доступу. Пераборкі атрымлівалі энергію ад аварыйнага генератара.

У калідоры было цёмна — усе святлодыёдныя лямпы былі разбітыя.

— Выбухнула знутры. Падобна на тое, што скокнула напружанне... — інспектар уключыў лакатар частот у надзеі, што прыбор дазволіць звязацца з дэтэктывам Ладо.

— Які наш план? — пацікавіўся Юдзін, які суправаджаў погляд рухам ствала.

— Будзем зыходзіць з таго, што дэтэктыў Ладо мае патрэбу ў тэрміновай медыцынскай дапамозе. Раздзелімся і абшукаем станцыю

— Не самае разумнае рашэнне, спадар Сарва, — не стаў хаваць свайго скепсісу механік.

— Можаце прапанаваць што-небудзь іншае, спадар Юдзін? — механік адмоўна паматаў галавой. — У такім выпадку прыступайце да вобыску памяшканняў паўднёвага крыла, а я пачну з модуля, у якім знаходзіцца цыстэрна... Перамоўную прыладу не адключаць! У выпадку небяспекі адкрывайце агонь на паражэнне!

— Ёсць!

— І не забудзьцеся праверыць запас дыхальнай сумесі!

У дадатак да нашлемнага ліхтара Сарва ўключыў яшчэ і ручны. Каб мець магчымасць манеўру, інспектар прыматаў ліхтар да правай рукі пры дапамозе ліпкай стужкі.

Як і раней, ніякіх слядоў узгарання, знакаў ад куль і аскепкаў у калідоры Сарва не знайшоў. Не трапляліся яму і сляды прысутнасці старонніх.

Калідор упіраўся ў цэнтральны адсек, прайшоўшы які інспектар трапіў у трэці лабараторны модуль. Трупы нікуды не дзеліся, і Сарва мімаволі парадаваўся таму, што на ім скафандр — целы пачалі раскладацца. Раз-пораз трапляліся сведчанні працы дэтэктыва Ладо.

— Спадар Юдзін, што ў вас?

— Працягваю пошук, спадар Сарва. Пакуль нічога.

За трэцім лабараторным модулем размяшчаліся рамонтныя майстэрні. У адрозненне ад папярэдняга наведвання «Джавані Скіяпарэлі», інструменты і матэрыялы былі раскіданыя па падлозе. Сарва прымеціў адну заканамернасць — усё валялася так, як быццам атрымала магутны імпульс з аднаго боку. Таго, дзе знаходзіўся тэхнічны модуль з рэзервуарам для вады.

Газааналізатар вылучыў прысутнасць мікрачасціц сажы ў паветры. Варта было толькі паднесці прыбор да кратаў вентыляцыйнай камеры, як паказчыкі пачалі расці прама на вачах. Унутры нядаўна бушаваў пажар. Падазрэнні Сарвы пачалі абрастаць целам.

Інспектар узяўся за крэмальерны замок і пасля невялікага намагання павярнуў яго. Як толькі металічныя пальцы выйшлі з пазоў, пераборку з велізарнай сілай штурхнула наперад. Разам з ёй і Сарву. Інспектар паспеў згрупавацца і перакатам праз плячо пагасіў інерцыю.

Прычына адсутнасці паветра высветлілася неадкладна — люк з тэхнічнага модуля ў генератарнай быў адчынены. Сарва павольна наблізіўся да дзіркі. Пераборка аказалася пасечанай асколкамі і несла на сабе сляды сажы. Пры выбуховай дэкампрэсіі люк заклінавала, што тлумачыла адсутнасць паветра ў генератарнай. Засланкі ў вентыляцыйнай шахце былі апушчаны.

Інспектар асцярожна ўсунуўся ў дзірку, гатовы ў любы момант адскочыць і пусціць у ход зброю. Пасечаная асколкамі цыстэрна ляжала на падлозе, якая амаль на паўметра ў вышыню была заліта вадой. На паверхні плавала разнастайнае смецце, сярод якога асабліва вылучаліся кавалкі пластыкавых бочак ёмістасцю дзвесце пяцьдзясят літраў. Праз дзірку ў купале віднелася Зямля.

— Дэтэктыў Ладо? — Адказам Сарву стала цішыня. — Дэтэктыў Ладо?

Калі дзе і мог знаходзіцца калега, дык толькі за рэзервуарам. Да яго і накіраваўся інспектар. Выбух літаральна развярнуў прамысловую помпу. Газавы храматограф не выявіў слядоў выбуховых рэчываў. Не мелася і метак вонкавага ўздзеяння.

— Замыканне?.. Ужо вельмі ўдала побач з помпай і цыстэрнай аказаліся бочкі з палівам!

Дэтэктыў Ладо ляжаў на баку, прыціснуты масіўнай металічнай апорай, якая ў свой час падтрымлівала рэзервуар. Становішча цела не пакідала ніякіх сумневаў у тым, што калега мёртвы, тым не менш Сарва кінуўся да Ладо. У думках ён звяртаўся да Бога з просьбай, каб усё аказалася не настолькі дрэнна.

Шчыток на твары пакрывалі россып дробных расколін і цёмна-карычневыя пацёкі крыві. Раскалоць шлем апора не змагла, а вось зламаць шыйныя пазванкі...

Інспектар ад душы вылаяўся. Ён не прылічаў дэтэктыва Ладо да сваіх сяброў, але якое цяпер гэта мела значэнне?

— Спадар Юдзін? — праз некаторы час выклікаў механіка Сарва. — Спадар Юдзін, вы мяне чуеце?.. Спадар Юдзін?

Інспектар паляпаў пальчаткай па шлеме, аднак сувязь так і не аднавілася. Мяркуючы па ўсім, нешта выйшла з ладу, калі Сарва здзяйсняў перакат.

— Спадар Юдзін? — Так і не атрымаўшы станоўчага выніку, інспектар сунуў пісталет у кабуру і пайшоў да пераборкі, маючы намер паклікаць механіка. За два крокі ад люка той нечакана прыйшоў у рух і зачыніўся, выклікаўшы рабізну на вадзе. — Толькі гэтага не хапала!

Сарва паспрабаваў увесці код доступу, аднак пераборка па-ранейшаму заставалася нерухомай. Пра тое, каб зрушыць яе ўручную, не магло ісці і гаворкі: пераборкі рабілі на сумленне.

— Спадар Юдзін? — Раптам інспектар адчуў, што пачынае задыхацца. Гэта было тым дзіўна, што манометр паказваў восемдзесят два працэнты напоўненасці балонаў з дыхальнай сумессю. Сарва крутануў вентыль, аднак жыватворны кісларод у лёгкія не лінуў. — Што за чорт?

Балоны былі заключаны ў кофр з вугляпластыку, узмоцнены каркасам са сплаву тытану з ірыдыем. Каб прабіць ахоўную абалонку, прыйшлося б прыкласці нямала намаганняў. Перакат і нават падзенне са шматметровай вышыні з'яўленне расколіны ў ахоўнай абалонцы выклікаць не маглі.

Нягледзячы на прыкладаныя намаганні, захоўваць спакой аказалася няпроста — няхітрыя разлікі паказвалі, што жыць інспектару засталося ўсяго нейкіх дзве ці тры хвіліны. Стрэлаў Юдзін не пачуе. Нават дзірка ў купале не давала шансу на выратаванне...

Дзесьці ў грудзях варухнуўся першабытны страх.

Але тут погляд Сарвы ўпаў на труп дэтэктыва Ладо. Не губляючы часу, інспектар кінуўся да калегі. Перад вачыма ўсё мацней скакалі яркія іскры, тым не менш Сарва здолеў разгледзець стрэлку. Манометр паказваў паўтара працэнта. Цалкам дастаткова для таго, каб паспрабаваць удачы.

Ціск на мозг рос, сэрца рвалася з грудзей, перад вачыма стаяла крывавая заслона, але інспектар знайшоў у сабе сілы памяняць балоны. Сарва ніколі б не падумаў, што звычайны кісларод можа быць такім цудоўным на смак...

Аддыхаўшыся, інспектар узяўся за пошукі таго, што магло быць карысным у якасці лесвіцы. Дзіркі ў купале размяшчалася ледзь правей за цыстэрну. Пры пэўным спрыце ўлезці на купал не складзе цяжкасці.

Сарва адчуў паварот крэмальернага замка нейкім шостым пачуццём. Яно ж загадала целу ўпасці побач з дэтэктывам Ладо і выцягнуць пісталет. Скрозь стуленыя павекі інспектар бачыў, як павольна прыадчыніліся пераборка, і з праёму выйшаў чалавек у скафандры, з пісталетам у руцэ. Не пазнаць механіка было немагчыма.

Не кажучы ні слова, Юдзін нетаропка рушыў да Сарвы, трымаючы яго на прыцэле. Інспектар стараўся дыхаць радзей, баючыся таго, што ўздыманне і апусканне грудзей можа яго выдаць. Наблізіўшыся, былы армейскі пілот некалькі разоў адчувальна штурхнуў Сарву. Пераканаўшыся ў тым, што ён не падае прыкмет жыцця, механік схаваў пісталет і пачаў метадычна абшукваць інспектара.

— Пазбаўляецеся ад доказаў, спадар Юдзін? — Сарва расплюшчыў вочы.

Калі механік і асалапеў, то толькі на імгненне. У наступнае яго рука памкнулася да зброі. Інспектар ударыў першым — спатрэбіўся папярэдне прытоплены напаўпусты балон. Удар прыйшоўся ў перадплечча. Пісталет выпаў з рукі Юдзіна і вухнуў у брудную ваду. Механік адказаў штурхялём нагі, і завязалася лютая сутычка.

Юдзін быў мацнейшы фізічна і меў большы запас дыхальнай сумесі. Не варта было скідаць з рахункаў і вайсковае мінулае. Сарва мог супрацьпаставіць яму набытыя ім у паліцэйскай акадэміі навыкі і жаданне выжыць.

Дапамагла выпадковасць — механік зачапіўся нагой за абломак апоры і падставіўся пад удар. Разумеючы, што другой спробы не будзе, інспектар уклаў ва ўдар усю рэшту сіл.

Юдзін паваліўся як падкошаны.

Інспектар замкнуў на руках механіка кайданкі і прываліў яго спінай да сцяны. Амаль уся дыхальная сумесь была выдаткаваная. Зусім не выпрабоўваючы згрызот сумлення, Сарва запазычыў адзін з двух поўных балонаў у механіка, а затым прывёў яго ў пачуццё.

— Вы працуеце на «Тэраформ», спадар Юдзін?

— Пайшоў ты! — Зразумеўшы, што ў яго не атрымаецца вызваліць рукі і атакаваць інспектара, былы армейскі пілот заскрыгатаў зубамі. Яго погляд быў поўны нянавісці.

— Умейце ж прайграваць, спадар Юдзін!.. Хочаце ведаць, калі ў мяне з'явіліся першыя сумневы? Пасля таго, як я заўважыў на вашым камбінезоне свежую пляму метан-этанавай сумесі. Кропля магла трапіць на вас толькі ў басейне.

— Якая, да д'ябла кропля?.. Забыўся, ці што, як мы з Гельмольдам дапамаглі табе дайсці да сімулятара?

— Кропля трапіла на ваш камбінезон раней, да таго, як я вярнуўся ў жылую ячэйку, якую вы, па вашых словах, не пакідалі.

— Менавіта так. Я спаў!

— Чаму ж тады тэмпература вашага ложка была такой нізкай?.. Ці не з-за таго, што вы про­ста не паспелі сагрэць яго?.. А адкуль на мысках вашых чаравікаў драпіны?.. Яшчэ ўвечары іх не было.

— Ды я мог падрапаць чаравікі дзе заўгодна!

— Падрапаць і футболіць электронную прыладу — дзве абсалютна розныя рэчы, спадар Юдзін. Ды і зусім інакш выглядае чалавек, разбуджаны пасярод ночы... Гэтыя факты вы можаце абвясціць галаслоўнымі абвінавачваннямі, аднак як быць з ператрусам і спробай забойства?

Адказу не было. Механік выдатна разумеў, што гэты факт крыць наўпрост няма чым. Дзеянні былога армейскага пілота любы суд адназначна ацаніў бы як прызнанне віны.

— Вы забілі дэтэктыва Ладо, абставіўшы забойства як няшчасны выпадак — кароткае замыканне паблізу бочак з палівам. Аналагічна вы мелі намер паступіць і са мной — дастаткова было аслабіць муфту шланга падачы дыхальнай сумесі і вывесці з ладу манометр... Падазраю, што труп Майнца доказам больш не з'яўляецца. А ноўтбук я нібыта мог страціць.

— Як усё ў цябе складна атрымліваецца, Сарва! Табе б пісьменнікам працаваць!

— Der Teufel steckt im Detail! Іншы б на маім месцы мог і не прыдаваць значэння дробязям, спадар Юдзін, але я стараюся ніколі нічога не выпускаць, паколькі ні адзін злачынец, якім бы геніяльным ён ні быў, прадугледзець усё не ў стане... Выхад у вас толькі адзін, спадар Юдзін, — чыстасардэчнае прызнанне! Толькі ў гэтым выпадку вы зможаце трапіць пад дзеянне праграмы па абароне сведак... «Тэраформ» асечкі вам не даруе.

— Ты маеш рацыю, Сарва. Як найміт я больш не існую! — Юдзін пракусіў каўнер камбінезона і адразу ж абмяк. Ці мог інспектар спыніць самагубства?

Сарва прыгнечана паківаў галавой і дастаў камунікатар. Належала давесці да ведама камісара Айнбунда аб завяршэнні справы.

ВЫБУХОВАЯ ДЭКАМПРЭСІЯ

Цела загінулага ад рукі найміта транснацыянальнай карпарацыі «Тэраформ» дэтэктыва Кгеўкгоўда Ладо інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва перанёс у медыцынскі пункт, дзе паклаў на свабодны ложак і накрыў прасціной. Труп механіка Юдзіна інспектар таксама вырашыў не пакідаць у тэхнічным памяшканні.

Не атрымаўшы новых інструкцый ад камісара Еінара Айнбунда, Сарва заняўся дадатковым зборам, ацэнкай і сістэматызацыяй доказаў злачыннай дзейнасці «Тэраформа». Дэтэктыў Ладо не паспеў прарабіць і траціны працы.

Паведамленне з новым загадам паступіла, калі інспектар уносіў у ноўтбук удакладненыя даныя пра агента-актыватара дафамінэргічных сістэм — ператрус Монтаўта Юдзіна дазволіў атрымаць дадатковую інфармацыю.

— Чатыры гадзіны таму ў выніку сутыкнення з касмічным смеццем адбылася аварыя на міжнароднай касмічнай станцыі «Жэрар Анры дэ Вакулёр». У выніку разгерметызацыі навукова-даследчага модуля загінулі тры астранаўты — прафесар Гродвіл Дамарод, бортінжынер-два Кунц Чэрпер і геолаг Мізгір Лабар. Бот прыбывае праз гадзіну.

Інспектар толькі прыгнечана паківаў галавой — паведамленні камісара Айнбунда заўсёды адрозніваліся крайнім лаканізмам, якому мог пазайздросціць любы са спартыатаў. Але рабіць няма чаго — загад ёсць загад.

Бот, які формай нагадваў грушу, апусціўся побач з усходнім шлюзам «Джавані Скіяпарэлі» дакладна ў паказаны час. З апарата выйшаў незнаёмы Сарве дэтэктыў, у якога інспектар не пасаромеўся праверыць дакументы. Нельга выключаць таго, што «Тэраформ» паўторыць спробу знішчыць доказы.

— Тут — усе матэрыялы, — сказаў Сарва, скапіраваўшы даныя са свайго ноўтбука на камп'ютар кандыдата ў дэтэктывы Жмырэні. — Усяго добрага, калега!

Як толькі інспектар заняў месца ў супрацьперагрузачным крэсле, з паскарэннем у чатыры g бот стартаваў на арбіту Марса. Насавыя відэакамеры перадавалі малюнак на дысплей, дзякуючы чаму Сарва атрымаў магчымасць разгледзець «Жэрара Анры дэ Вакулёра» ўжо на падлёце.

Аб'ект касмічнага смецця да маштабных разбурэнняў модуля не прывёў, але яго памераў і хуткасці з лішкам хапіла на тое, каб прабіць дзірку ў звышмоцным корпусе МКС. На шчасце, модуль пагасіў інэрцыю смецця, у адваротным выпадку ахвяр магло быць і больш.

— Калі б «Жэрар Анры дэ Вакулёр» сышоў з арбіты... — Сарва валодаў досыць развітым уяўленнем.

Станцыя была абсталявана манеўровымі рухавікамі, якія прызначаліся для карэкцыі становішча. Але не факт, што іх магутнасці хапіла б, каб утрымаць МКС на арбіце.

Праводзіць стыкоўку ўручную не прыйшлося — андрагін-перыферыйны агрэгат дазволіў аўтаматычна злучыць станцыю і бот. Інспектар прайшоў праз шлюзавую камеру і апынуўся на борце «Жэрара Анры дэ Вакулёра», дзе яго сустрэў камандзір МКС.

— Будзем знаёмыя — Скурда Хіжа.

— Вельмі прыемна! — Сарва адказаў на поціск рукі. Дзякуючы таму, што на станцыі працаваў генератар штучнай сілы цяжару, аб бязважкасці можна было забыць.

— Гэта я папрасіў камісара даслаць вас, спадар Сарва.

— Падазраю, тое, што здарылася не з'яўляецца няшчасным выпадкам?

— Менавіта так!

— А дазвольце пацікавіцца, што прымушае вас так думаць, спадар Хіжа?

— Інтуіцыя, спадар Сарва. Менавіта па гэтай прычыне я і вырашыў звярнуцца па дапамогу да былога аднакласніка.

Інспектар кіўнуў — для неафіцыйнага расследавання цалкам падыходзіла і прадчуванне. Мужчыны прайшлі доўгім калідорам, які ўпёрся ў кластар кают, адна з якіх была прыгатаваная для Сарвы. З багажу ён узяў толькі чамаданчык з інструментамі, без якіх не абыходзілася ні адно расследаванне.

Інспектар вырашыў пачаць з агляду месца здарэння. Замест звыклага стыла і планшэтнага персанальнага камп'ютара Сарве прыйшлося скарыстацца нататнікам і механічным алоўкам.

— Дэфармаваны ніт урэзаўся ў навукова-даследчы модуль пад вуглом прыкладна ў трыццаць градусаў. З прычыны рэзкага падзення ціску паветра загінулі тры чалавекі. Бортінжынер Сташ Багнавец, які праводзіў планавы прафілактычны агляд абсталявання, знаходзіўся звонку і толькі цудам ацалеў — калі б хуткасць ніта была вышэй, страховачны фал мог і не вытрымаць... Мы прыйшлі!

Апранаць дубль-скафандры не было патрэбы — экіпаж «Жэрара Анры дэ Вакулёра» замураваў прабоіну пры дапамозе герметычнай палімернай лапкі і клею з высокай адгэзіяй. Унутры модуля панаваў хаос.

— Сіла ўдару аказалася невялікай, аднак ніт трапіў прама ў электрахімічны генератар. Тое, што не паспеў зрабіць вакуум, дарабіла ўдарная хваля.

Інспектар з вялікай цяжкасцю выцягнуў з пераборкі злапомны ніт і сунуў яго ў грыпер, папярэдне падвергнуўшы агляду ў магутную лупу. Ашалёўка пакінула на кранутым карозіяй метале характэрныя меткі.

Сарва выдаткаваў амаль дзве гадзіны на тое, каб агледзець модуль. Для гэтага прыйшлося павазіцца. Газавы храматограф выявіў сляды хлоргідрату і воднага раствору хларыду цынку ледзь ці не на ўсіх паверхнях.

— Пакуль няма нічога, што пацвярджала б вашу версію, спадар Хіжа.

Камандзір МКС у адказ толькі паціснуў плячыма.

Інспектар узброіўся лічбавым фотаапаратам і пачаў рабіць фатаграфіі. Свае каментары Сар­ва запісваў на дыктафон.

— У якім стане знаходзіцца Багнавец? — Скончыўшы са здымкай, інспектар зноў пачаў рабіць запісы ў нататніку.

— Лекар кажа, у яго шок другой ступені.

— Гэта значыць гаварыць ён можа. Мне трэба задаць Багнаўцу сякія-такія пытанні.

— Думаю, Аршан будзе не супраць.

Медыцынскі модуль размяшчаўся ў процілеглым канцы станцыі. Па шляху інспектар удакладніў у камандзіра МКС асобныя дэталі.

Насуперак запэўненням Хіжы, з'яўленню Сарвы Аршан не ўзрадаваўся:

— Да хворага нельга, у яго — субкампенсаваны шок!

— Мы ўсяго на некалькі хвілін! — Інспектар паспрабаваў абысці лекара, але той быў на варце. Яшчэ і рукі выставіў, перапыняючы дарогу.

— Хвораму неабходны поўны спакой!.. Неадкладна спыніце тыкаць мне ў твар вашым знач­ком! Ну і што, што вы паліцэйскі? Галоўны тут я!

— Вісвід Білюнавіч! — Загадваць Хіжа не мог. Заставалася толькі прасіць.

— Клятва Гіпакрата патрабуе ад мяне ставіць дамінанту інтарэсаў хворага на чале кута! — Лекар быў настроены вельмі рашуча.

— Спадар Аршан, ды прапусціце вы дэтэктыва, — за спінай лекара з'явіўся апрануты ў ха­лат мужчына сярэдніх гадоў, — усё роўна ж прыйдзецца адказваць на пытанні паліцыі. Я — адзіны сведка.

— Я не дазваляў вам уставаць! — Незадаволенасць Аршана імгненна пераключылася на Багнаўца. Погляд лекара не абяцаў бортінжынеру нічога добрага.

— Магу адказаць і лежачы ў ложку.

— Пра якую рэмісію можа ісці гаворка, калі сам хворы не хоча акрыяць?.. Не больш за паўгадзіны! І апрануць халаты!

Бортінжынер вярнуўся на сваё месца, пасля чаго інспектар прыступіў да допыту:

— Скажыце, спадар Багнавец, а ў момант аварыі паблізу станцыі не было іншых караблёў або ботаў?

— Не, нічога такога, — падумаўшы, адказаў бортінжынер, — я б абавязкова заўважыў!

— Дамарод, Чэрпер і Лабар маглі выратавацца?

— Ні адзінага шансу... — на вачах Багнаўца нечакана выступілі слёзы. — Прашу прабачэння, Гродвіл быў маім лепшым сябрам...

Інспектар паслужліва падаў бортінжынеру насоўку і задакументаваў адказ. Багнавец выклікаў спачуванне — Сарва добра ўяўляў, наколькі цяжка яму давялося. Космас па-ранейшаму заставаўся варожым людзям.

— Папраўляйцеся! — Камандзір МКС і інспектар пакінулі медыцынскі модуль і накіраваліся да шлюзавай камеры: Сарва меў намер агледзець уваходную адтуліну. — Вы можаце займацца сваімі справамі, спадар Хіжа!

— Калі спатрэбіцца мая дапамога, звяртайцеся!

Да корпуса праз кожны метр былі прывараны клямары, што дазваляла дабрацца да патрэбнай кропкі, не уключаючы ранцавы ракетны рухавік. Інспектар прайшоў па маршруце бортінжынера і пераканаўся ў тым, што яго словы адпавядаюць праўдзе. Узяўшы пробу акаліны і сажы, Сарва зрабіў з паўсотні фотаздымкаў з розных ракурсаў і вярнуўся на борт.

— Мне патрэбны дазвол скарыстацца вашай лабараторыяй, спадар Хіжа.

— Асістэнты вам патрабуюцца? — адгукнулася ўнутраная перагаворная прылада.

— Зладжуся сам.

Інспектар пачаў з рэнтгенафлуарэсцэнтнага аналізу. Узрост ніта набліжаўся да паўтары сотні гадоў. Высокатрывалы стрыжань быў выраблены з легіраванай сталі з нізкім утрыманнем вугляроду шляхам выкарыстання гарачай высадкі і накаткі разьбы. Працяглы кантакт з электрамагнітным і карпускулярным выпраменьваннем Сонца, а таксама касмічным пылам, плазмай і вадародам пакінуў на метале свой адбітак.

Нашмат больш цікавымі аказаліся вынікі спектральнага аналізу сажы.

— Гексанітрагексаазаізавюрцытан. Эпсілон-форма... Але адкуль?

Сінтэз поліцыклічнага нітраміна з'яўляўся шматстадыйным працэсам і быў магчымы толькі ў спецыяльнай лабараторыі. Каб выключыць верагоднасць памылкі, Сарва праверыў вынікі тройчы.

— Спадар Хіжа, вы не маглі б падысці ў лабараторыю? — Інспектар не рызыкнуў пытаць па перамоўнай прыладзе.

— Буду праз чвэрць гадзіны.

Сарва заняў час дадатковым аналізам ніта. Слядоў выбуховага рэчыва на стрыжні выяўлена не было.

— На борце станцыі ёсць выбухоўка? — пацікавіўся інспектар, ледзь камандзір МКС пераступіў парог лабараторыі.

— Так, «Жэрар Анры дэ Вакулёр» выкарыстоўваецца як перавалачная база для калоній і навукова-даследчых станцый. Грузавыя караблі дастаўляюць нам кантэйнеры, а мы затым ботамі адпраўляем груз па прызначэнні.

— Хто ў курсе змесціва кантэйнераў?

— Я, мой намеснік і кладаўшчыкі. Разгрузачна-пагрузачныя работы праводзяцца з выкарыстаннем робатаў... А чаму вы пытаецеся пра выбуховае рэчыва, спадар Сарва? — нахмурыўся камандзір МКС.

— Я выявіў мікрачасціцы гексанітрагексаазаізавюрцытана ў прабітай нітам дзірцы.

— Гэта значыць... — навіна не дадала Хіжу радасці.

— Давайце не будзем спяшацца з высновамі, спадар Хіжа!

— Так, вядома. Вы маеце рацыю, спадар Сарва.

— Кантэйнеры можна адкрыць незаўважна для навакольных?

— Ахова да склада не прадстаўленая, аднак патрапіць унутр старонні не можа. Патрэбна карта допуску.

— Падмануць камп'ютар не так складана, як здаецца, спадар Хіжа... Правядзіце мяне на склад!

Інспектар уважліва агледзеў сканер сістэмы бяспекі, але слядоў узлому не знайшоў.

— Знаёмцеся, спадары. Інспектар Сарва, кладаўшчык Нікула. Станка Гутаравіч, інспектару трэба агледзець кантэйнеры для «Эразма Рэйнгольда».

— Вы ведаеце правілы, Скурда Якубавіч. Без вашага пісьмовага загаду — нельга!

— Паперу і ручку! — Праз некалькі хвілін загад быў складзены, і Сарва атрымаў магчымасць трапіць у сектар, дзе захоўваўся гексанітрагексаазаізавюрцытан.

На складзе знаходзіліся чатыры кантэйнеры рознага памеру. Выцягнуўшы з несэсэра магутную лупу, інспектар агледзеў іх, надаўшы асаблівую ўвагу пломбам, замкам і швам.

— Падобна на тое, што прадчуванне вас не падманула, спадар Хіжа... Спадар Нікула, адкрыйце гэты кантэйнер!

— Нельга!

— Спадар Нікула, павінен папярэдзіць вас аб адказнасці за перашкоду выкананню службовых абавязкаў! — перайшоў на афіцыйны тон Сарва. — Зараз жа адкрывайце! Усю адказнасць я бяру на сябе!

Кладаўшчык паглядзеў на камандзіра МКС. Хіжа кіўнуў, і Нікула адкрыў кантэйнер. На першы погляд усё было на месцы. Тым не менш інспектар папрасіў кладаўшчыка зверыць колькасць адзінак захоўвання з вопісам. Праверка доўжылася амаль гадзіну.

— Не хапае ста пяцідзесяці грам гексанітрагексаазаізавюрцытана! — разгублена рэзюмаваў Нікула.

— Der Teufel steckt im Detail!.. Пляценне тросіка пломбы на кантэйнеры нумар тры адрозніваецца ад астатніх. Ды і сам адбітак выглядае змазаным... Спадар Хіжа, які колькасны склад экіпажа?

— Трыццаць адзін чалавек, дакладней ужо дваццаць восем.

— Будзьце ласкавы, падзяліце людзей на чатыры партыі і адпраўце ў кают-кампанію!

— Навошта?

— Пры кантакце з гексанітрагексаазаізавюрцытанам на скуры доўгі час застаюцца мікрачасціцы. Я хачу праверыць рукі ўсіх вашых падначаленых. І пачну з асоб, якія маюць до­пуск да склада.

Праз паўгадзіны першая партыя выстраілася ў чаргу перад дзвярыма кают-кампаніі. Сарва старанна апрацоўваў кісці рук сілікагелевым алоўкам, пасля чаго ўносіў даныя газавага храматографа ў нататнік.

Насуперак чаканню, праверка нічога не дала.

— Ці то злачынец прадбачыў і такі паварот падзей, ці то я няправільна звязаў прычыну і следства... — задуменны погляд інспектара спыніўся на спісе. Дваццаць сем чалавек... — Хто не з'явіўся?

На сінтэтычнай паперы адсутнічалі імя і прозвішча бортінжынера.

— Аршан напэўна забараніў яму падымацца, — Сарва сунуў газавы храматограф і нататнік у чамаданчык, а затым адправіўся ў медыцынскі модуль.

— Зноў вы? — Лекар сустрэў інспектара ў штыкі. — Мала таго, што вы падвергнулі мяне зневажальнай працэдуры праверкі, як быццам якога-небудзь крымінальніка, дык яшчэ маеце нахабства парушаць спакой хворага!

— Спадар Аршан, я прама зараз магу арыштаваць вас за тое, што вы перашкаджаеце мне рабіць сваю працу. Хочаце даведацца, што гэта такое — турэмнае зняволенне?.. Запэўніваю вас — прыемнага мала!

Падзейнічала.

— Як самаадчуванне, спадар Багнавец? — спытаў Сарва, заходзячы ў бокс.

— На жаль, медыцына пакуль не навучылася вылечваць душэўныя раны, спадар Сарва!.. Будзеце зноў мяне дапытваць?

— Не. Я тут з тым, каб правесці праверку. Не хвалюйцеся, спадар Багнавец, — гэта простая фармальнасць!.. Засталіся толькі вы.

— Калі гэта неабходна...

Рукі бортінжынера аказаліся чыстымі.

— Дзякуй за садзейнічанне, спадар Багнавец! — Інспектар вярнуўся ў каюту, дзе пагрузіўся ў роздум. Расследаванне патрабавала змены тактыкі.

Безвынікова праседзеўшы над запісамі тры гадзіны, Сарва пакінуў каюту ў надзеі, што змена становішча дазволіць каталізаваць разумовую дзейнасць. Ногі самі прывялі яго да медыцынскага модулю.

— ...я вымушаны падаць скаргу аб парушэнні рэжыму на імя камандзіра станцыі! — Дзякуючы прачыненым дзвярам інспектар атрымаў магчымасць чуць Аршана. — Што гэта за звышлімітаваны перарасход вады?

Сарва нарэшце зразумеў, што здалося яму дзіўным. Рукі Багнаўца былі занадта чыстымі.

— Я думаю, абвінавачванне ў парушэнні бальнічнага рэжыму — не самае страшнае, што пачуе спадар Багнавец!

Інспектар пайшоў ва-банк і не прайграў — плечы бортінжынера паніклі, галава апусцілася.

— Раскажаце ўсё самі, спадар Багнавец?

— Я не хацеў забіваць! Не ведаю, што на мяне найшло... Усё з-за праклятай рэўнасці — закранула тое, што Дамарод атрымаў дадатковае фінансаванне, а мне грант не далі.

— Ды як вы маглі? — накінуўся на бортінжынера лекар. Сарву прыйшлося заклікаць да спакою.

— Вы выкарысталі гексанітрагексаазаізавюрцытан, інсцэніраваўшы забойства пад няшчасны выпадак. Так? — Рушыў услед ківок Багнаўца. — Прапажу выбуховага рэчыва вы спадзяваліся спісаць на памылку пры камплектацыі. Які кладаўшчык не памыляецца?

Бортінжынер зноў кіўнуў.

— Як вы праніклі ў склад?

— Там прымітыўная сістэма бяспекі, абыйсці якую здолеў бы і школьнік малодшых класаў... — казаў Багнавец ціха. — Я выкраў выбухоўку і ўсталяваў яе на корпусе модуля. Я разлічыў усё дакладна — страховачны фал не павінен быў абарвацца. У якасці адцягваючага манеўру спатрэбіўся ніт, знойдзены мной падчас аднаго з выхадаў у адкрыты космас... Д'ябал, навошта я адважыўся на гэта?

Бортінжынер абхапіў галаву рукамі. Нельга было выключаць верагоднасці таго, што Багна­вец зноў гуляе.

— А Чэрпер і Лабар чым вінаватыя? — Парушыў цішыню інспектар.

— Выпадковыя ахвяры. Я не меркаваў, што Дамарод возьме з сабой кагосьці яшчэ.

«ЭНІГМА»

У тым жа нататніку, у якім рабіў запісы па справе бортінжынера Сташа Багнаўца, інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва накідаў і тэкст радыёграмы для камісара Айнбунда

— Спадар Аршан, вы не маглі б перадаць паведамленне спадару Хіжу?

— Безумоўна, спадар Сарва! — Аркуш сінтэтычнай паперы перавандраваў у рукі лекара, стаўленне якога да інспектара кардынальна змянілася.

— І няхай дашле ахову!

— Добра! — Аршан пайшоў.

— Я не схільны чытаць людзям натацыі, спадар Багнавец, таму не буду вас ні ў чым вінаваціць. Проста адкажыце: ваш праект сапраўды быў такім важным для вас?

Абхапіўшы галаву ў запозненым раскаянні, бортінжынер слаба кіўнуў.

Сарва прываліўся да сцяны і, не зводзячы позірку з Багнаўца, падумаў пра тое, якімі ўсё ж такі дробязнымі бываюць часам людзі. Пазбаўляць чалавека жыцця толькі з-за таго, што ён працуе лепш? Што перашкаджае самому працаваць гэтак жа?

Вылучаны ў якасці ахоўніка дужы інжынер-энергетык Саргер не прымусіў сябе чакаць. Інспектар здаў яму бортінжынера, пасля чаго накіраваўся ў сваю каюту, дзе меў намер скласці справаздачу аб праведзеным расследаванні і прысвяціць нейкі час адпачынку. Патрэбна было таксама звязацца з «Джавані Скіяпарэлі» і спытаць у Жмырэні аб стане спраў.

Ігнараваны да гэтага страўнік нагадаў пра сябе з новай сілай.

— Не зашкодзіла б і павячэраць!

Вырашыўшы, што голад будзе толькі перашкаджаць разумовай канцэнтрацыі, Сарва змяніў маршрут. Гатавалі на «Жэрары Анры дэ Вакулёры» смачна, з-за чаго інспектар правёў у сталовай больш часу, чым планаваў.

Завяршыць укладанне справаздачы Сарву не далі.

— Спадар Сарва, тэрміновая радыёграма! — сунуў галаву ў каюту радыст.

— Дзякую! — інспектар слізгануў позіркам па каардынатах і спыніўся на тэксце: — Паўтары гадзіны таму адбылося сутыкненне абсталяванага эксперыментальным гіперпрыводам карвета «Сяргей Пятровіч Капіца» з неапазнаным суднам. У выніку аварыі чатыры чалавекі атрымалі траўмы рознай ступені цяжкасці. Магчыма замах на Вількгола Юхно, кіраўніка Еўрапейскага касмічнага агенцтва. Прадпісваецца правесці расследаванне. Брыг за вамі высланы...

Праз чвэрць гадзіны Сарва быў гатовы да выхаду. Брыг належаў да каланізацыйнай службы Еўрапейскага саюза і вёз будаўнічыя матэрыялы для калоній Ганімеда. Для таго каб забраць інспектара, «Сазігену Александрыйскаму» прыйшлося змяніць курс і выйсці з гіперпрасторы.

Сустрэў інспектара першы памочнік капітана:

— Лейтэнант Рыгор Даліла. Прашу ісці за мной, спадар інспектар!

Каюта, выдзеленая Сарве, пахваліцца памерамі не магла. Роўна як і іншыя — праекціроўшчыкі брыга свядома адмовіліся ад камфорту дзеля максімальнага аб'ёму карыснай прасторы. Зрэшты, камфорт цікавіў інспектара менш за ўсё.

— Апусканне ў гіперпрастору праз дваццаць дзевяць хвілін. Рэчы вы можаце пакінуць тут.

Пад супрацьперагрузачныя коканы быў выдзелены асобны адсек. Даліла і Сарва ра­зам з іншымі членамі экіпажа занялі месцы ў коканах. Пасля абнулення лічыльніка зваротнага адліку ўключыўся гіперпрывод.

Спецыфіка падарожжа ў гіперпрасторы заключалася ў тым, што аб руху касмічнага карабля можна было меркаваць выключна па змене лічбаў на атамным гадзінніку. Інспектару міжволі ўспомніўся бунт яго ўласнага арганізма пры першым апусканні.

Праз восем з нечым гадзін, працягласць якіх наблізілася да вечнасці, «Сазіген Александрыйскі» прыбыў да месца сутыкнення, якое размяшчалася недалёка ад арбіты Юпітэра. Выбраўшыся з кокана, Сарва адразу ж накіраваўся на капітанскі мосцік.

Вакол «Сяргея Пятровіча Капіцы» дрэйфавалі аварыйна-рамонтнае судна, брыг прыватнай ахоўнай кампаніі і буксір. У некаторым аддаленні павольна круціўся вакол уласнай восі віноўнік сутыкнення. Інерцыю абодвух судоў прымусова патушылі.

Пасля таго, як аб прыбыцці інспектара было даложана на брыг, за Сарвам выслалі бот. Паводле атрыманых з Зямлі інструкцый, капітан карвета вылучыў лейтэнанта і двух матросаў у дапамогу інспектару. На борт перайшлі, надзеўшы скафандры.

— Куды спачатку? — пацікавіўся пілот. Сістэма сувязі аўтаматычна знайшла патрэбную хва­лю.

— Давайце да «Лятучага галандца»! — загадаў Сарва, разглядаючы касмічны карабель, які ўрэзаўся ў карвет. Калі яго канструкцыяй і быў прадугледжаны андрагін-перыферыйны агрэгат, састыкавацца бот усё роўна не мог — корпус чужога судна нібы акунулі ў гарачы шакалад, а затым багата прыцерушылі з усіх бакоў разнастайным смеццем і пылам.

— Такое ўражанне, што карабель падарожнічае сярод зорак ні адну тысячу гадоў, — сказаў Даліла.

— Не думаю, што яго ўзрост гэтакі вялікі, спадар лейтэнант. Абрысы хоць і невыразныя, але дазваляюць аднесці судна да пачатку эпохі касмічнай экспансіі... — Сарва адмовіўся ад намеру адшукаць адпаведнасць у Зорным атласе — у каталогу значыліся толькі судны, узрост якіх не перавышаў паўстагоддзя, і адкрыў на ноўтбуку Універсальную энцыклапедыю. — Хм... Няма даных. Прыйдзецца звярнуцца па дапамогу да Еўрапейскага касмічнага агенцтва. Магчыма, архівы дапамогуць растлумачыць сітуацыю.

Інспектар зрабіў некалькі фотаздымкаў загадкавага судна з тым, каб пазней адправіць іх інфармацыйным пакетам на Зямлю.

Нягледзячы на тоўстую скарынку, па меры набліжэння да «Лятучага галандца» на яго борце пачалі праступаць грэцкія літары.

— αἴνιγμα... Энигма. Даволі сімвалічна, вы не лічыце, спадар лейтэнант?

Даліла толькі развёў рукамі.

Тэхнікі без справы не сядзелі — на «Энігме» быў замацаваны аварыйны купал, які сваёй формай нагадваў Hirudinea. Прызначэнне купала заключалася ва ўраўнаважанасці ціску звон­ку і ўнутры судна, а таксама ў палягчэнні працы ратавальнікаў.

— Паветра на караблі няма, — паведаміў пілот, скідаючы хуткасць бота. — І прычынай таму з'яўляецца не разгерметызацыя, а яго поўнае расходаванне.

Рука Сарвы пацягнулася да планшэтнага персанальнага камп'ютара. Інспектар са спазненнем спыніў сябе, пасля чаго выцягнуў нататнік і механічны аловак. На паперы пачалі з'яўляцца першыя запісы.

— Эксперты кажуць, — працягваў пілот, — што «Энігма» падарожнічае ў космасе больш за мільён гадоў!

Даліла свіснуў, а Сарва нахмурыўся — касмічны карабель відавочна быў створаны людзьмі. Занадта ўжо характэрная форма. Ды і бартавое імя...

— Гіперпрыводам «Энігма» не абсталявана, аднак судна як быццам вывалілася з гіперпрасторы... Калі б яго хуткасць была большай, карвету магло і не пашанцаваць.

У словах пілота мелася рацыя — масай і памерамі «Энігма» пераўзыходзіла карвет у тры разы.

— Добра яшчэ рэактар быў заглушаны!

Бот завіс за сотню метраў ад «Энігмы». Пілот адстрэліў пірапатрон — да карабля паляцелі фалы з магнітнымі прысоскамі на канцах. Стукнуўшыся аб корпус, яны намёртва замацаваліся на ім.

— Поспехаў!

Інспектар, лейтэнант і два матросы перабраліся на «Энігму». Абедзве рукі Сарвы былі занятыя, і з гэтай прычыны чамаданчык з інструментамі інспектар прымацаваў да сябе з дапамогаю наручнікаў.

Карыстаючыся прадстаўленай магчымасцю агледзецца, Сарва закруціў галавой. Тэарэтычна, «Энігма» магла пратараніць «Сяргея Пятровіча Капіцу», але для тарана патрабавалася прыцягненне масы спецыялістаў рознага профілю. Захаваць сакрэтнасць пры такім раскладзе было немагчыма. Існавалі больш эфектыўныя і танныя спосабы ліквідаваць Юхно.

— Ды і не маглі на борце карвета не заўважыць набліжэнне такога гмаху, хай нават усе прыборы назірання і кантролю разам выйшлі са строю, — ілюмінатары размяшчаліся па ўсіх баках «Сяргея Пятровіча Капіцы».

Ускосна на карысць версіі аб немагчымасці тарана сведчыла і тое, што пілот карвета не паспеў зрэагаваць на небяспеку, пры тым што хуткасць «Энігмы» была невялікай. Інспектар не спяшаўся лічыць тое, што адбылося наўмысным нападам.

— Festina lente!

Купал быў абсталяваны шлюзавай камерай, праз якую Сарва, Даліла і матросы патрапілі ўнутр «Энігмы». Нагнятаць паветра ў адсекі ратавальнікі не сталі — за столькі гадоў абшыўка напэўна страціла герметычнасць. Ды і які сэнс марнаваць паветра, калі і так зразумела, што жывых на борце няма.

Знутры «Энігма» выглядала яшчэ больш убога — шматлікія сляды карозіі, тоўсты пласт пылу на ўсіх гарызантальных паверхнях, смецце, курыва і адчуванне поўнай занядбанасці.

Ратавальнікі ўстанавілі на «Энігме» мабільныя генератары штучнай сілы цяжару, дзякуючы чаму рызыка парваць скафандр аб абломкі перагародак была зведзена да мінімуму.

— Пілот ніколькі не перабольшыў! — Даліла сунуў палец у пыл, каб праверыць глыбіню пласта.

У нататніку з'явіўся новы запіс.

— З чаго пачнём, спадар інспектар? — Даліла ўключыў нашлемны ліхтар, таму што святла аўтаномных хемілюмінесцэнтных крыніц было відавочна недастаткова.

— З капітанскага мосціка. Паспрабуем знайсці бартавы журнал! — ратавальнікі далі Сарву план «Энігмы».

Квартэт павольна пайшоў па праходзе. Перыядычна інспектар рабіў фатаграфіі і ўносіў у нататнік даныя агляду. У адным з адсекаў мужчыны наткнуліся на шкілет. І без медыцынскага заключэння было відавочна, што чэрап і косткі належаць чалавеку.

Сарва апусціў чамаданчык на падлогу, выцягнуў з несэсэра магутную лупу, пасля чаго ўважліва агледзеў лахманы, надаўшы асаблівую ўвагу нашыўкам.

— ...ASA... NASA! Нацыянальнае ўпраўленне па паветраплаванні і даследаванні касмічнай прасторы... Я магу дапусціць, што ў далёкім мінулым на Зямлі магла існаваць высокаразвітая цывілізацыя, аднак паверыць у тое, што там таксама меліся ЗША і НАСА... Ну ўжо не! — інспектар акуратна зрэзаў скальпелем нашыўку і сунуў яе ў грыпер.

У хуткім часе Сарва знайшоў новае пацвярджэнне таго, што «Энігму» стварылі яго сучаснікі.

— Тлумачальныя надпісы зроблены на англійскай мове ў яе паўночнаамерыканскім варыянце... Звярніце ўвагу на дату, спадар лейтэнант.

— Дванаццаць — сямнаццаць? — Даліла няўцямна ўтаропіўся на агрэгат, паверсе якога ішлі арабскія лічбы.

— Каляндарны фармат «месяц—дзень—год» з'яўляецца ўнікальным для Злучаных Штатаў Амерыкі... Шкада, год вырабу не разабраць!

Абсталяванне, сустрэтае квартэтам, было даўно састарэлым, з-за чаго ў мужчын складвалася ўражанне, быццам яны патрапілі ў які-небудзь тэхналагічны музей. На капітанскім мосціку знайшліся яшчэ шкілеты — два ў крэслах за пультам кіравання і адзін на падлозе.

— Гэтыя двое прынялі гвалтоўную смерць, — сказаў на заканчэнне Сарва, скончыўшы агляд костак. — А вось і прылада забойства!

Інспектар вывудзіў з пылу ржавы клінок.

— Таўро «Randall Made Knives», калі мне не здраджвае памяць. Пачатак дваццаць першага стагоддзя... Падобных супадзенняў проста не бывае!.. Спадарства, прыступайце да пошуку бартавога журнала. Гэта павінен быць тоўсты сшытак!

Мужчыны літаральна перавярнулі капітанскі мосцік уверх дном, але шуканага так і не знайшлі.

— За столькі гадоў папера магла ператварыцца ў пацяруху.

— Вы маеце рацыю, спадар лейтэнант! А яшчэ бартавы журнал маглі схаваць, весці ў камп'ютары або знішчыць.

Няварта было і думаць аб тым, каб вывудзіць інфармацыю са старажытных камп'ютараў без прыцягнення спецыялістаў.

— Адна надзея на архіў Еўрапейскага касмічнага агенцтва... Спадары, давайце раздзелімся і праверым каюты. Не выключана, хто-небудзь з членаў экіпажа мог весці дзённік ці якім-небудзь іншым спосабам задакументаваў надзвычайнае здарэнне.

Даліла і Сарва адправіліся ў кают-кампанію, а матросы ўзяліся за ператрус кают.

Адсутнасць кіслароду дазволіла захавацца шматлікім рэчам, уключаючы кнігі. Па выхадных даных інспектар зрабіў выснову пра тое, што надрукавалі іх у першай чвэрці дваццаць перша­га стагоддзя ў ЗША і Вялікабрытаніі.

— Часавы прамежак мы ўстанавілі. Засталося толькі зразумець, што здарылася з «Энігмай»!

Пільны вобыск не даў ні адзінай падказкі датычна абставін адысеі даўжынёй у мільён гадоў.

— Штучнае старэнне? — Сарва задумаўся. — Які сэнс гэткага неэканомнага расходавання велізарных запасаў энергіі?.. Мільён гадоў... Нібы «Энігма» правалілася ў часавую анамалію... Стоп!.. Спадар лейтэнант, звяжыцеся з капітанам. Няхай на Зямлі правераць, ці былі адзначаны падчас палёту «Энігмы» кратовыя норы ў раёне Юпітэра!

— Пошук можа зацягнуцца, спадар інспектар.

— Не думаю. Маштабы экспансіі не параўнаць з цяперашнімі. Дакументаў наўрад ці будзе шмат. І ўсе яны даўным-даўно пераведзены ў лічбавы выгляд.

Адказ на абодва запыты прыйшоў праз адзінаццаць з паловай гадзін — ратавальнікі пабудзілі Сарву і ўручылі яму радыёграму.

— Зоркалёт «Энігма» стартаваў з мыса Канаверал штата Фларыда дзевятнаццатага красавіка дзве тысячы дваццаць першага года. Мэта місіі — вывучэнне Нептуна і Плутона. Знік шостага лютага дзве тысячы дваццаць трэцяга года ў раёне Сатурна. Прычына невядомая.

Якой-небудзь інфармацыяй аб кратовай нары паблізу Сатурна ЕКА не валодала.

— Тупік?

— Чаму ж, спадар лейтэнант?.. Тое, што даныя аб кратовай нары адсутнічаюць, зусім не азначае, што гэтай самай кратовай нары альбо чагосьці падобнага няма... Мы ляцім да Сатурна!

— Спадзяецеся знайсці там кратоваю нару, спадар інспектар?

— Так.

— Мы будзем шукаць іголку ў стозе сена! — нагадаў Даліла. — Мы не маем ні дакладных каардынат, ні спецыяльнага пошукавага абсталявання. Не забывайце аб тым, што кратовая нара можа быць блукаючай.

— А яшчэ яна можа калапсаваць, спадар лейтэнант... Абсталяванне возьмем на аварыйнавыратавальным судне, для мінімізацыі памераў раёна пошуку падключым штучны інтэлект «Сазігена Александрыйскага», Зямля падстрахуе пры дапамозе радыётэлескопаў. Працу трэба дарабіць, у адваротным выпадку, навошта наогул было за яе брацца?

Нягледзячы на тое, што Далілу апаноўвалі сумневы, ён кіўнуў. Шукаць кратовую нару вынікала хоць бы таму, каб не дапусціць паўтарэння інцыдэнту з «Энігмай».

— Тэарэтычна, у нас ёсць усе шанцы... Капітану спатрэбіцца пісьмовы загад.

— Лічыце, ён у яго ўжо ёсць!

Як і меркаваў Сарва, пераконваць камісара Айнбунда ў важнасці працягу пошуку не было неабходнасці. Камандзір «Сазігена Александрыйскага» атрымаў пакет дакументаў, пасля чаго каманда брыга разам з экіпажам аварыйна-выратавальнага судна прыступіла да дэмантажу сканераў.

На разлік каардынат гіперпрасторавага калідора, мантаж абсталявання ў насавым адсеку, вылічэнне перыметра пошукаў кратовай нары і перагрузку зондаў пайшло больш за дваццаць дзве гадзіны. Кожная пара рабочых рук была на ўліку, таму інспектар узяўся за працу нароўні з усімі.

Навігатар вывеў «Сазігена Александрыйскага» за дзевяноста тысяч кіламетраў ад разліковага месца знікнення «Энігмы». Сканеры неадкладна прыступілі да працы, а для разведкі былі высланы зонды.

Галоўным крытэрыем пошуку з'яўлялася спалучэнне значнага магнітнага поля, моцнай гравітацыі і прысутнасць цёмнай энергіі. З прычыны таго, што для стабільнага існавання кратовай нары дастаткова было колькі заўгодна малой колькасці фантомнай матэрыі, сума шчыльнасці энергіі і ціску астатняй яе часткі павінна была раўняцца нулю.

У якасці штаба пошукавай аперацыі Сарва выбраў капітанскі мосцік — балазе дазвалялі паўнамоцтвы, якімі ўзнагародзіў інспектара начальнік Дэпартамента.

— Ёсць навіны з Зямлі, спадар лейтэнант? — пацікавіўся інспектар, сочачы за тэлеметрыяй. Надзея была слабай — радыётэлескопы не маглі засекчы кратоваю нару пры малым яе памеры і ў выпадку, калі кратоваю нару закрывала перашкода. Таму Сарва не здзівіўся, калі пачуў:

— Скажэнне спектра электрамагнітнага выпраменьвання не адзначана. Перыядычная змена яркасці зорак адсутнічае.

— Працягваем пошук!

Дасягнуўшы меркаванага пункту знікнення «Энігмы», зонды скінулі хуткасць да нуля і зрабілі шэраг аналізаў. Ні адзін з іх адхілення ад нормы не выявіў. Даліла тактоўна маўчаў, дазваляючы Сарву сабрацца з думкамі. Інспектара не магло суцешыць тое, што даных першапачаткова быў мінімум.

— Хай зонды пачынаюць рух па спіралі!

Аператар задаў новую праграму, і цяпер адначасова даводзілася назіраць за чатырма рознымі малюнкамі. Апрацоўку даных, якія паступалі з зондаў і сканераў, узяў на сябе штучны інтэлект «Сазігена Александрыйскага».

На дзявятыя суткі нават Сарву стала зразумела, што наяўнымі сродкамі кратовую нару не знайсці. Да таго ж інспектар атрымаў новае, тэрміновае прадпісанне.

Прызнаваць паражэнне было цяжка. Сарва ўздыхнуў і сказаў:

— Мы зрабілі ўсё, што ад нас залежыць. Вяртаемся!

КРАТОВАЯ НАРА

Як бы цяжка ні было распісвацца ва ўласным бяссіллі, але затрымліваць і далей «Сазіген Александрыйскі» інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва не меў права. Пошук будуць весці іншыя.

— Брыг даставіць вас на амерыканскую арбітальную станцыю «Кронас», спадар інспектар, — сказаў першы памочнік капітана «Сазігена Александрыйскага», — праз два дні курсам на Уран пройдзе каланіяльны транспарт «Тур Хейердал». Ён забярэ вас.

Сарва кіўнуў, высілкам волі прымушаючы сябе пераключыцца на новую справу — выбух у лабараторыі пантрапалогіі на спадарожніку Умбрыэль. Інспектар павінен быў высветліць, хто стаіць за тэрарыстычным актам, у выніку якога загінула васямнаццаць чалавек.

— Я буду ў сябе! — Сарва вярнуўся ў каюту і, сабраўшы рэчы, сеў за справаздачу, у думках зганіўшы механіка Юдзіна за пабіты планшэтны персанальны камп'ютар. Дзякуючы гаджэту можна было сэканоміць шмат часу.

Зоркі ў ілюмінатары паплылі — брыг па чарзе ўключэннем і выключэннем манеўровых рухавікоў прыступіў да развароту. Па заканчэнні манеўру корпус нямоцна задрыжаў — уключыўся тэрмаядзерны рухавік: адлегласць да Сатурна была невялікай, і капітан не палічыў патрэбным выкарыстоўваць гіперпрывод.

Інспектар пагрузіўся ў працу з галавой і з прычыны гэтага не адразу ўсвядоміў, што здаецца яму няправільным. Рухавік працаваў у фарсіраваным рэжыме, прычым ляцеў «Сазіген Александрыйскі» не наперад, а назад. Каб пераканацца ў тым, што адчуванні яго не падманваюць, Сарва прыпаў да ілюмінатара.

— Мосцік, што адбываецца? — Сарва паспрабаваў звязацца з экіпажам па інтэркаме, аднак не меў поспеху: дынамікі адгукнуліся толькі белым шумам. Машынальна праверыўшы, ці на месцы пісталет, інспектар выглянуў у калідор і адразу наткнуўся поглядам на матросаў, якія беглі. — Спадарства, што здарылася?

— Нас зацягвае ў чорную дзірку! — не спыняючыся, адазваўся адзін з мужчын. У голасе матроса чуліся ноткі панікі. І нядзіўна — гравітацыйнае прыцягненне чорных дзір было настолькі вялікае, што захоплівала не толькі рэчыва, але і выпраменьванне.

— Чорт! — Сарва зразумеў усё адразу: «Сазігена Александрыйскага» зносіла ў кратовую нару, якую брыг беспаспяхова шукаў дзевяць сутак. Інспектар кінуўся на капітанскі мосцік, а па адсеках загучаў узмоцнены гучнагаварыцелем металічны голас:

— Экіпажу неадкладна заняць месцы ў супрацьперагрузачных коканах! Экстраннае апусканне!

Задума капітана была простай: сыход у гіперпрастору. Немалая верагоднасць таго, што ў кропцы выйсця брыг можа сутыкнуцца з нябесным целам, цьмянела ў параўнанні з тым, што прадказвала сустрэча з сінгулярнасцю.

У адсеку, дзе размяшчаліся супрацьперагрузачныя коканы, панаваў сапраўдны хаос — экіпаж як быццам забыўся аб тым, што месцаў хопіць на ўсіх. Паніку ўзмацняла занадта павольная змена лічбаў на лічыльніку зваротнага адліку.

«Не паспець!» — апякла страшэнная думка.

Не дазваляючы пачуццям авалодаць сабой, інспектар залез у свабодны кокан і згрупаваўся ў чаканні штуршка. Здавалася, ход часу з кожным імгненнем толькі запавольваецца.

Рызыкуючы выклікаць перагрэў рухавіка, капітан спрабаваў выціснуць з яго максімум, але безнадзейна прайграваў. Гравітацыйнае поле не хацела выпускаць сваю ахвяру. Сарва злавіў сябе на ірацыянальным жаданні падвесці атамны гадзіннік — да васьмі нулёў яшчэ так доўга...

Вібрацыя корпуса «Сазігена Александрыйскага» расла, разам з ёй мацнела і трывога інспектара. Кратовая нара з роўнай ступенню верагоднасці магла злучаць як адзін і той жа Сусвет у розных частках, так і два розныя Сусветы. Існавала яшчэ адна прычына для турботы — патэнцыйная непраходнасць кратовай нары. У гэтым выпадку ў экіпажа не мелася ні адзінага шанцу калі-небудзь наогул убачыць Зямлю.

За пяць хвілін да пагружэння ў гіперпрастору аўтаматычна актываваліся коканы. Шум устрывожаных галасоў і вібрацыя зніклі. Аднак пачуцця заспакаення гэта не прынесла — працэдура запуску гіперпрывода адымала празмерна шмат часу.

У рэшце рэшт лічыльнік абнуліўся, і Сарва не змог стрымаць крык радасці, які рваўся з грудзей. Рушыў услед нямоцны штуршок, які прымусіў зоркі ў ілюмінатары пачаць зрушэнне ў адваротны бок. Празрыстыя сценкі кокана дазвалялі прасачыць за рэакцыяй экіпажа — на тварах людзей чыталася палёгка.

Першыя прыкметы, якія паказвалі на тое, што нешта пайшло не так, інспектар заўважыў ужо праз чвэрць хвіліны пасля ўключэння гіперпрывода. Кручэнне «Сазігена Александрый­скага», якое мела цэнтрабежны характар, набірала сілу, яго не здолелі схаваць нават супраць­перагрузачныя коканы. Незамацаваныя прадметы з велізарнай хуткасцю лёталі па адсеку. На шчасце, ні адзін з іх не валодаў дастатковым памерам для таго, каб прабіць кокан.

Колькі працягваўся гэты вар'яцкі карагод, Сарва не ўзяўся б сказаць дакладна — стрэлкі хранометра, то паскараючыся, то запавольваючыся, нечакана пабеглі назад. Атамны гадзіннік зусім спыніўся. Скрыўленне прасторы і часу кранула і зоркі — абсыпаная серабрыстымі бліскаўкамі бэжавая мантыя космасу саступіла месца малочнай белізне. З'явілася адчуванне бясконцага падзення, якое прымусіла інспектара перавесці ўстрывожаны погляд на дысплэй сістэмы падтрымання жыццядзейнасці.

— Працуе...

Людзі рэагавалі па-рознаму, але іх усіх аб'ядноўвала адно — страх. І чым глыбей апускаўся брыг, тым больш намаганняў патрабавалася прыкласці для таго, каб утрымліваць пачуцці пад кантролем.

Канструкцыя кокана дазваляла выбрацца з яго самастойна, чым Сарва не прамінуў скарыстацца. Інспектар не мог дапусціць, каб страх трансфармаваўся ў паніку. За выключэннем лёгкага расстройства вестыбулярнага апарату, Сарва не зазнаў іншых непрыемных адчуванняў. Нізкі гул, які суправаджаў работу гіперпрывода, адсутнічаў. Не працаваў і тэрмаядзерны рухавік.

— Мосцік, адкажыце!.. Інспектар Сарва выклікае мосцік! Адкажыце!

Інтэркам маўчаў.

Адзін за адным члены экіпажа выбіраліся з коканаў і збіраліся ў групы, кожная з якіх мела свой пункт гледжання на тое, што адбываецца. Сярод астранаўтаў пераважала разгубленасць. І гэтая разгубленасць мацнела ад адсутнасці інфармацыі.

— Мосцік, адкажыце!

— Можаце не старацца, спадар інспектар! — у адкрытым люку стаяў лейтэнант Даліла. — Капітан застрэліўся. Першы пілот звар'яцеў, а другога прыйшлося напампаваць заспакаяльным... На няшчасце, у спешцы была зададзена няправільная паслядоўнасць каманд, з прычыны чаго гіперпрывод разладзіўся...

Экіпаж загуў, і першаму памочніку прыйшлося заклікаць да парадку — Даліла не горш за Сарву разумеў, да чаго можа прывесці паніка. Дапамога інспектара прыйшлася як нельга дарэчы.

— Як старшы афіцэр, я прыняў рашэнне заглушыць абодва рухавікі — паліва яшчэ спатрэбіцца для рэгенератараў паветра. Радыст пасылае сігнал бедства праз кожныя чатыры хвіліны, але баюся, што ніхто нас не пачуе...

— Мы ўсе тут памром! — не вытрымаў нехта ў задніх шэрагах. — Як на праклятай «Энігме»!.. Трэба ратавацца! Айда да аварыйна-выратавальных ботаў!

Экіпаж выплюнуў звар'яцелага ад страху механіка.

Выбрацца з адсека можна было толькі адзіным шляхам — праз люк, які блакіравалі Сарва і Даліла. Механік ірвануў напралом, але справіцца з двума моцнымі мужчынамі аказаўся не ў стане. Інспектар паваліў Бака Знайду на падлогу і захліснуў на яго руках аднаразовую пластыкавую сцяжку. Прымяняць зброю для навядзення парадку не прыйшлося — натоўп застаўся на месцы.

— Я прашу ўсіх супакоіцца! — сказаў Даліла, выставіўшы перад сабой рукі далонямі наперад. — Мы спалілі шмат паліва для гіперпрывода, але яго ўсё яшчэ застаецца досыць для вяртання. Трэба толькі адрамантаваць гіперпрывод!

Сарва ў думках ухваліў тактыку лейтэнанта — людзі здольныя на многае, калі ім падараваць надзею. Зараз галоўнае — не аслабляць кантроль над сітуацыяй.

— Разыходзьцеся па працоўных месцах! — запатрабаваў Даліла. — Знайду я адпушчу адра­зу, як толькі ён ачуняе!

Экіпаж прыйшоў у рух, каб у наступнае імгненне зноў збіцца ў натоўп.

— А калі не атрымаецца? — выгукнуў бортінжынер Гедбут Філюціч.

— Атрымлівае перамогу толькі той, хто змагаецца да канца! — палічыў неабходным умяшацца інспектар. — Не забывайце, мы знаходзімся не ў чорнай дзіры, а ў кратовай нары, гэта значыць тунэлі ў прасторы. А тунэль мае на ўвазе не толькі ўваход, але і выхад.

— «Энігму» выкінула з гэтай самай нары праз дзве сотні гадоў!

— «Энігма» не магла развіць хуткасць, якая перавышае хуткасць святла, Гедбут! — нагадаў Даліла, і гэта вырашыла зыход справы.

Інспектар дапамог лейтэнанту давалачы механіка да яго каюты, а затым агледзеў цела капітана «Сазігена Александрыйскага». Усё паказвала на самагубства.

— Паміж намі, спадар лейтэнант, гіперпрывод сапраўды можна адрамантаваць? — Спытаў Сарва пасля заканчэння агляду.

— Можна, спадар інспектар, але для гэтага прыйдзецца прыкласці максімум намаганняў — памылку заўважылі занадта позна. З іншага боку, усё магло скончыцца нашмат больш сумна... — павісла нядоўгая паўза. — Пры любым раскладзе мы не павінны сядзець, склаўшы рукі.

Даліла падзяліў экіпаж на дзве змены, у кожнай з якіх былі прызначаныя людзі, якія адказвалі за фіксаванне параметраў знешняга асяроддзя. Веды аб кратовых норах да гэтага часу заставаліся пераважна тэарэтычнымі. Насуперак асцярогам, збояў у працы кантрольнавымяральнай апаратуры не назіралася.

Цяжкая фізічная праца адцягвала экіпаж ад змрочных думак, але канчаткова пазбавіць ад страху не магла: падзенне ў бездань працягвалася. Каб хоць неяк падзяляць дзень і ноч, Сарва прапанаваў выкарыстоўваць пясочны гадзіннік, які належаў капітану. Свае адчуванні інспектар старанна фіксаваў на сінтэтычнай паперы, маючы намер у далейшым змясціць аркушы ў герметычна залітаваную тытанавую капсулу. Сарва быў рэалістам: ваяж у рынгхоле мог зацягнуцца на стагоддзі.

Малочная бель за бортам «Сазігена Александрыйскага» не мяняла ні колер, ні кансістэнцыю, з-за чаго пры поглядзе ў ілюмінатар складалася ўражанне, што брыг застаецца нерухомым. Вось толькі падмануць арганізм было немагчыма.

За чацвёра сутак, якія працягваўся рамонт, у памяці інспектара адклаліся толькі смяротная стомленасць і жудасны ціск вечнасці. Нават сон не дазваляў забыцца.

— Усё гатова! — Даліла выглядаў пастарэлым на два дзясяткі гадоў: яму прыходзілася цяжэй за ўсіх.

Сарва апусціўся ў суседняе крэсла і звярнуў свой погляд на дысплэй, на якім адзін за адным афарбоўваліся ў зялёны колер вузлы і модулі гіперпрывода.

— Тэхнікі праводзяць тэсціраванне сістэм. Як толькі скончаць, зможам стартаваць.

— Выдатна!

Даліла нечакана змяніў тэму:

— Як вы думаеце, спадар інспектар, колькі часу прайшло там, у нармальным свеце?

— Не маю ні найменшага ўяўлення, спадар лейтэнант, — прызнаўся Сарва. — Можа год, можа два. Ці дзесяць гадоў, ці сто... Даведацца пра гэта мы зможам толькі пасля таго, як выберамся з кратовай нары. Любыя развагі на гэтую тэму будуць не больш чым сафістыкай, толку ад якой — нуль.

— У нас толькі адна спроба — рамонт вычарпаў усе нашы рэсурсы.

— Кратовая норма можа аказацца калапсуючай. І тады сама выпхне брыг.

— Зноў тэорыя... На практыцы ўсё можа пайсці зусім не так.

Лейтэнант застаўся на капітанскім мосціку, дзе былі ўсталяваныя спецыяльныя коканы, якія дазвалялі кіраваць «Сазігенам Александрыйскім», а інспектар вярнуўся да экіпажа. У людзей ніяк не атрымлівалася пазбавіцца ад трывогі.

— Усё будзе добра! — сказаў Сарва, каб хоць неяк падбадзёрыць астранаўтаў. Мяркуючы па тварах, члены экіпажа паставіліся да рэплікі інспектара скептычна. Адна толькі надзея падтрымлівала людзей.

Замест лічыльніка зваротнага адліку выкарыстоўвалі пясочны гадзіннік. Гіперпрывод запрацаваў яшчэ да таго, як упала апошняя пясчынка. Але ні праз хвіліну, ні праз гадзіну пейзаж за ілюмінатарамі ніколькі не змяніўся. Інспектар тым не менш быў на сто працэнтаў упэўнены ў тым, што брыг рухаецца да выхаду.

Не маючы магчымасці сачыць за цягам часу, экіпаж мог давяраць толькі ўласным адчуванням. Паводле ацэнак Сарвы, прайшлі не менш за восем гадзін, перш чым малочная бель стала патроху цямнець. Яшчэ праз дванаццаць пачалі праступаць зоркі. Аднак выдыхнуў інспектар толькі пасля таго, як «Сазіген Александрыйскі» ў рэшце рэшт вываліўся з пасткі.

Экіпаж сустрэў вызваленне крыкам «Ура! », ад якога ледзь не разляцелася на дробныя аскепкі арміраванае шкло ілюмінатараў. Людзі абдымалі адзін аднаго і плакалі.

Сарва прайшоў на капітанскі мосцік, імкнучыся не думаць пра тое, куды і ў які час трапіў брыг.

— Ёсць дзве навіны, спадар інспектар, — сказаў Даліла, масіруючы віскі. — Добрая і дрэнная. З якой пачаць?

— З добрай.

— Мы ў Сонечнай сістэме. Непадалёк ад Юпітэра. І на ўсіх парах аддаляемся ад кратовай нары.

— А дрэнная?

— Нам ніхто не адказвае.

У інспектара засмактала пад лыжачкай. Няўжо «Сазіген Александрыйскі» трапіў у мінулае, у якім спадарожнікі-рэтранслятары яшчэ нават не з'явіліся?

Аднак асэнсаваць сказанае Сарва не паспеў — на экране радара з'явілася пазнака касмічнага карабля, а яшчэ праз імгненне — другога, нашмат большага па памерах. Прычым другое судна з'явілася літаральна з ніадкуль, ды яшчэ і за некалькі метраў ад першага. Нават штучнаму інтэлекту было не па сілах прадухіліць сутыкненне.

Катастрофы не здарылася — абодва касмічных карабля рухаліся на мінімальнай хуткасці.

Інспектар і сам не зразумеў, што прымусіла яго крыкнуць:

— Трансфакатарам — на максімальнае набліжэнне!

— Гэта ж «Энігма» і «Капіца»! — Ахнуў Даліла, калі пікселі склаліся ў выразную карцінку.

НА ВОБРАЗ І ПАДАБЕНСТВА

Інерцыя накіроўвала касмічныя караблі ў розныя бакі. Калі «Сяргей Пятровіч Капіца» мог выкарыстаць для тармажэння рухавікі, то «Энігма» гэтай магчымасці была пазбаўленая. Амерыканскі зоркалёт павольна, але дакладна зносіла да Юпітэра. З сілай, якая выключала ўсякую магчымасць утрымацца на арбіце.

— Ёсць сувязь з Зямлёй! — Паведаміў радыст, які з'явіўся на капітанскім мосціку. — Нас пытаюць, чаму мы змянілі курс.

— Для іх жа яшчэ нічога не адбылося! — Капітан «Сазігена Александрыйскага» лейтэнант Рыгор Даліла задумаўся. Паўза расцягнулася на некалькі хвілін. — Пакажыце ў радыёграме паломку гіперпрывода і збой у рабоце навігацыйнага абсталявання. І паведаміце ім пра аварыю.

— Зразумеў! — кіўнуў радыст і пайшоў.

— Трэба дапамагчы параненым, спадар лейтэнант, — нагадаў інспектар Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўт Сарва, пераканаўшыся ў тым, што відэакамеры, знятыя з аварыйна-выратавальнага судна, зафіксавалі сутыкненне.

— Вале, курс на карвет!

Брыг прыступіў да манеўру развароту, а Сарва склаў паведамленне для камісара Еінара Айнбунда, сцісла выклаўшы падзеі апошніх дзён. Прычым паспрабаваў зрабіць гэта так, каб у начальніка Дэпартамента не ўзнікла ніякіх сумненняў у адэкватнасці падначаленага. Мелася яшчэ адна нагода для турботы — знішчэнне лабараторыі пантрапалогіі. Інспектар валодаў мінімумам інфармацыі аб тым, што здарылася на Умбрыэле.

— Увогуле, а хіба здарылася?

Улічваючы тое, што «Сазіген Александрыйскі» выбраўся з кратовай нары да таго, як адбылася аварыя, можна было выказаць здагадку, што лабараторыю яшчэ не знішчылі. З гэтага вынікала, што Сарва валодаў магчымасцю прадухіліць тэрарыстычны акт.

— Спадар лейтэнант, мне неабходна тэрмінова адправіць радыёграму на Зямлю!

— Калі ласка!

Інспектар атрымаў зусім не той адказ, які чакаў: камісар Айнбунд у жорсткай форме запатрабаваў тлумачэнняў з нагоды таго, адкуль Сарва мог даведацца пра атаку, калі ў адкрытыя крыніцы інфармацыя не трапляла. Прыйшлося адпраўляць разгорнутую радыёграму.

Брыг прыватнай ахоўнай кампаніі прыбыў першым. Спыняў «Энігму» буксір.

Маючы на руках падмацаваную відэазапісам падрабязную справаздачу аб сутыкненні, інспектар зусім не здзівіўся таму, што начальнік Дэпартамента вырашыў накіраваць яго для высвятлення абставін знішчэння лабараторыі. Лейтэнант Даліла зноў стаў кампаньёнам Сарвы.

— Стартуем адразу, як толькі падыдзе «дойная карова» і мы зможам папоўніць запас паліва, спадар інспектар!

Памятаючы пра тое, што «Tempori parce», Сарва вырашыў не чакаць прыбыцця судна забеспячэння, і прыступіў да вывучэння матэрыялаў, дасланых Дэпартаментам, і выбару тактыкі расследавання. Лабараторыя на спадарожніку Урана эксперыментавала ў галіне генетычнага мадыфікавання людзей для фарсіраванага асваення планет, прыдатных для засялення. Выкарыстанне чалавечага матэрыялу было ў разы танней за прымяненне робатаў і ўзвядзенне масіўных ахоўных купалаў. Да таго ж нават самыя дасканалыя андроіды часам былі не ў стане выканаць працу, падуладную чалавеку.

Умбрыэль, які складаўся ў асноўным з льдоў з істотнай доляй каменя, выбралі для досведаў па змяненні характарыстык чалавечага цела невыпадкова — спадарожнік быў ідэальным месцам для ажыццяўлення праекта, які грамадская думка магла і не ўхваліць.

У дванаццаць дваццаць тры на пульт дзяжурнага паступіў сігнал бедства — на яхце «Радамант» выйшаў з ладу скачковы гіперпрывод, з прычыны чаго судна страціла кіраванне. Усе спробы пілота змяніць траекторыю падзення ні да чаго не прывялі, і праз дзве з паловай хвіліны яхта ўрэзалася ў навукова-даследчы цэнтр. Загінулі васямнаццаць чалавек, яшчэ дваццаць дзевяць атрымалі раненні рознай ступені цяжкасці. У тым, што здарылася адразу ж западозрылі тэракт — «Радамант» урэзаўся дакладна ў лабараторыю. Падчас агляду месца здарэння версія атрымала пацвярджэнне — на абломках яхты былі выяўленыя мікрачасціцы цыклытрыметылентрынітраміна.

— Калі гэта — тэрарыстычны акт, чаму ні адна з арганізацый і груп да гэтага часу не ўзяла на сябе адказнасць за атаку? — нахмурыўся інспектар. Тэрарысты ўсіх масцяў любілі нагадваць пра сябе прынародна. І чым меншай лікам і маргінальнейшай была арганізацыя, тым гучней яна старалася заявіць пра сваё існаванне.

Расследаванне толькі пачалося, таму разлічваць на поўную інфармацыю не варта было. Да моманту, калі Сарва скончыў азнаямленне з радыёграмай, падрыхтоўка да апускання ў гіперпрастору была скончаная.

— Займайце месца ў супрацьперагрузачным кокане, спадар інспектар! — у каюце з'явіўся Даліла. — Стартуем праз дваццаць хвілін.

— Выдатна! — Сарва пераканаўся ў тым, што інструменты, без якіх не абыходзілася ні адно расследаванне, на месцы, пасля чаго сабраў рэчы і прайшоў у адсек. — Вы нешта хацелі, спадар Знайда?

— Хацеў падзякаваць за тое, што спынілі мяне, спадар інспектар! — кіўнуўшы, выпаліў механік. — Калі б не вы, я мог назаўсёды застацца ў праклятай нары. Вы выратавалі мне жыццё!

— Не варта перабольшваць, спадар Знайда! Лейтэнант Даліла і я проста рабілі сваю працу.

— Не, спадар інспектар. Я ваш даўжнік! — Механіку абавязкова патрабавалася пабачыцца з інспектарам: брыг ляцеў да Ганімеда.

— Давайце пагаворым пра гэта іншым разам! — Сарва замкнуў контур і надаў целу гарызантальнае становішча, якое не мяняў аж да таго моманту, пакуль «Сазіген Александрыйскі» не прыбыў да Умбрыэля.

Паверхня спадарожніка адлюстроўвала менш пятай часткі падаючага святла, з прычыны чаго Умбрыэль выглядаў як крануты карозіяй асколак гарматнага ядра. Па меры таго, як брыг набліжаўся да спадарожніка, станавілася добра адрозным мноства кратараў рознага памеру, сярод якіх асабліва вылучаўся Ванда з незвычайным светлым колам на яго дне. З усіх спадарожнікаў Урана толькі Аберон пераўзыходзіў Умбрыэль па колькасці кратараў.

Адметнай рысай Умбрыэля, як і іншых буйных спадарожнікаў Урана, з'яўлялася таксама сістэма каньёнаў, накіраваных з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад. Пазбаўленыя імёнаў стварэнні толькі ўзмацнялі падабенства спадарожніка з гарматным ядром.

Праекціроўшчыкі лабараторыі пантрапалогіі скарысталіся тым, што Умбрыэль з'яўляецца сінхронным спадарожнікам, і адсутнасцю ў яго атмасферы. Пацямненне задняга паўшар'я ў выніку пастаяннай бамбардзіроўкі часціцамі магнітасфернай плазмы, якія рухаліся па арбіце нашмат хутчэй за Умбрыэль, давала магчымасць схаваць навукова-даследчы цэнтр ад старонніх вачэй.

Стараннямі другога пілота брыг завіс на арбіце Умбрыэля і выпусціў бот, на борце якога Сарва і спусціўся на спадарожнік. Калі б не вугальна-чорная дзірка, якая ўтварылася ў выніку выбуху і дысанавала з брудна-шэрым керамічным бетонам купала, інспектар ніколі б не здолеў заўважыць навукова-даследчы цэнтр.

— І рэйкатронаў зусім не відаць.

Пасадку ніяк нельга было назваць мяккай — замест тыпавой узлётна-пасадачнай пляцоўкі выкарыстоўваўся вызвалены ад камянёў і лёду адносна роўны ўчастак мясцовасці. Варта было Сарву пакінуць борт, як адразу ж уключыўся рэжым аўтапілота, і бот пачаў імкліва набіраць вышыню.

Месца пасадкі і навукова-даследчы цэнтр падзялялі паўтара кіламетра, таму мясцовая служба бяспекі даслала за інспектарам усюдыход.

— Маёр Радзівон Мадзін, часова выконваючы абавязкі начальніка цэнтра, — акрамя намесніка палкоўніка Тавілы Голдзіна, адхіленага ад выканання службовых абавязкаў да заканчэння расследавання, у машыне было двое мужчын. — Гатовы адказаць на любыя вашы пытанні, спадар Сарва!

Усюдыход крануўся, а інспектар выцягнуў нататнік і механічны аловак, пасля чаго спытаў:

— А як наогул атрымалася так, што яхта змагла праскочыць ахоўны перыметр?

— Па разліках, зробленых камп'ютарам, месца падзення «Радаманта» размяшчалася за семсот трыццаць дзевяць метраў ад Цэнтра. Тэрарыст увёў дзяжурнага ў зман, паказаўшы, што на борце яхты знаходзяцца трое дзяцей. На мяжы «мёртвай зоны» «Радамант» раптам змяніў курс і набраў хуткасць. Ліміт часу не дазволіў распачаць што-небудзь.

— Дзяжурны знаходзіўся на посце адзін? — Сарва канспектаваў адказ, выкарыстоўваючы аднаму яму зразумелыя скарачэнні.

— Па інструкцыі нашы супрацоўнікі дзяжураць па двое, але ў момант атакі на посце заставаўся толькі сяржант Юркгонт Саліта, памочнік дзяжурнага.

— Вось як? — інспектар адарваўся ад запісаў і паглядзеў на маёра. — А дзяжурны ў той час дзе быў?

— У лейтэнанта Цешыма Каганца здарыўся востры прыступ расстройства страўніка, і афіцэр быў вымушаны звярнуцца да ўрача.

— Дзіўнае супадзенне. Вы не знаходзіце, спадар Мадзін?

— Сімуляцыя мела бы сэнс, калі б яхта атакавала не лабараторыю, а дзяжурную часць, і памочнікам заступіў супрацоўнік з недастатковым узроўнем падрыхтоўкі. Саліта служыць у Цэнтры трэці год, да таго ж адрозніваецца падвышанай стрэсаўстойлівасцю.

— Што дыягнаставаў медык? — інспектар вярнуўся да запісаў. Пісаць у тоўстых пальчатках было нязручна, і Сарва даў сабе слова як мага хутчэй абзавесціся новым персанальным планшэтным камп'ютарам.

— Гастраэзафагеальнарэфлюксную хваробу. Гэта стан, пры якім...

— ...адбываецца закід змесціва страўніка назад у стрававод. Калі апошні раз праводзілася медыцынскі агляд асабістага складу? — праз няроўнасці мясцовасці літары скакалі па аркушы.

— Медыцынская камісія праводзіцца кожныя чатыры месяцы, спадар Сарва. З часу папярэдняга прайшло паўтара.

— Часу на тое, каб захварэць, больш чым дастаткова... Каганец у вас колькі?

— Амаль чатыры гады.

— Праблемы з праходжаннем тэсту лаяльнасці ў Каганца або Саліты былі? — Пры прыняцці на службу кандыдаты старанна адбіраліся. Выпадковыя людзі трапіць ні на адзін з рэжымных аб'ектаў не маглі.

Інспектар некалькі разоў абвёў кружком слова «крот». Нават самая лепшая сістэма бяспекі зусім не гарантуе, што скрозь яе не праточыцца варожы агент.

— Не, — адмоўна хітнуў галавой у шлеме маёр і схапіўся за ручку на дзверы, калі ўсюдыход затармазіў занадта рэзка.

— Вы карыстаецеся паліграфам?

— З людзьмі працуе псіхолаг. Гэта нашмат больш надзейна, чым слепа верыць машыне, спадар Сарва.

Побач са сцяной валяліся абломкі «Радаманта», вакол якіх мітусіліся людзі ў скафандрах з нашыўкамі, якія паказвалі на іх прыналежнасць да службы бяспекі. Мяркуючы па каляровай гаме, прысутнічалі тут не толькі мясцовыя супрацоўнікі. Абломкі і аскепкі сартавалі, каб затым аднесці ў дзве вялікія вайсковыя палаткі.

— ДНК тэрарыста выявіць атрымалася? — пацікавіўся Сарва, калі мужчыны пакінулі ўсюдыход.

— Пакуль не. Выбух быў занадта моцным. — Маёр павёў інспектара да знешніх створак шлюзавай камеры.

— Як толькі знойдзеце, неадкладна паведаміце!

— Абавязкова, спадар Сарва.

Інспектар вырашыў пачаць з агляду лабараторыі. Да гэтага часу калідоры былі вызваленыя ад абломкаў. Праведзены пры дапамозе газавага храматографа першасны аналіз выявіў прысутнасць на кавалках спечанага керамічнага бетону часціц гексагену ў колькасці, якая паказвала на тое, што выбуховага рэчыва на борце «Радаманта» было не менш за тону.

— Знайсці такую колькасць можна толькі на складзе... — Сарва зрабіў у нататніку пазнаку: «Праверыць горназдабыўныя і будаўнічыя кампаніі на прадмет згубы цыклатрыметылентрынітраміна».

Ад лабараторных модуляў практычна нічога не засталося, тым не менш інспектар выдаткаваў больш за дзве гадзіны на агляд. Атрымаць новую інфармацыю не ўдалося.

— Спадар Мадзін, папрасіце медыка, які праводзіў агляд лейтэнанта Каганца даць мне эпікрыз. І выклічце сяржанта і лейтэнанта на пост.

Неабходнасць у скафандры адпала, і Сарва не без задавальнення пазбавіўся ад яго.

Дзяжурная часць размяшчалася ў тым самым крыле, што і лабараторыя, але за пяцьдзясят метраў ад яе. Керамічны бетон і масіўныя металаканструкцыі пагасілі ўдарную хвалю не да канца — рамонтная брыгада займалася ліквідацыяй пашкоджанняў.

— Мне патрэбны запіс перамоў сяржанта Саліты і тэрарыста! — маёр кіўнуў, і дзяжурны афіцэр перакінуў аўдыяфайл на USB-назапашвальнік, які інспектар сунуў у кішэню, паколькі з'явіліся лейтэнант і сяржант. — Спадар Каганец, я папрашу вас пачакаць, а з вамі, спадар Саліта, мы пагаворым tete a tete.

Мадзін вылучыў у распараджэнне Сарвы невялікі кабінет непадалёк ад актавай залы. Інспектар прапанаваў сяржанту прысесці, апусціўся ў крэсла сам і ўслед за гэтым уключыў лічбавы дыктафон.

— Скажыце, спадар Саліта, вам не даводзілася сустракацца ў Цэнтры з людзьмі, незадаволенымі характарам даследаванняў, якія праводзяцца ў лабараторыі пантрапалогіі?

Сяржант, калі і здзівіўся пытанню, выгляду не падаў.

— Не, спадар Сарва.

— А лейтэнант Каганец?

— Ніколі! — адказаў Саліта без паўзы, што падштурхоўвала да пэўных высноў. Аднак спяшацца з вердыктам Сарва не стаў.

— Колькі вы ўжо знаёмыя?

— Два гады.

— Вялікі тэрмін. За гэты час можна даведацца чалавека вельмі добра... Ці выказваў лейтэ­нант Каганец калі-небудзь сімпатыю экстрэмістам?

— Лейтэнант Каганец — узорны супрацоўнік!

— Расслабцеся, спадар Саліта! Інструкцыі патрабуюць правяраць усе версіі... Так што наконт сімпатыі?.. Падумайце добра, перш чым адказаць!

— Ніколі.

— Адабрэнне?.. Можа быць не прама, а ўскосна?

— Не, — сяржант без цяжкасці вытрымаў погляд інспектара.

— Можаце быць вольныя, спадар Саліта. І запрасіце, калі ласка, лейтэнанта Каганца!

Сяржант пакінуў кабінет. Літаральна праз імгненне ў дзверы пастукалі.

— Заходзьце!.. Сядайце, спадар Каганец! З вашага дазволу, я хацеў бы задаваць вам шэраг пытанняў.

— Прашу!

— Строга паміж намі: сяржант Саліта здольны на здраду?

— Ды як вам наогул магла прыйсці ў галаву настолькі абсурдная думка? — зніякавеў лейтэ­нант.

— Служба такая, спадар Каганец. Дык што, ці мог сяржант Саліта свядома падставіць пад удар лабараторыю пантрапалогіі? — інспектар уважліва сачыў за рэакцыяй лейтэнанта.

— Я нават такой думкі не дапускаю, спадар Сарва!

— У сяржанта Саліты не было праблем асабістага характару?

— Нічога такога. Ён бы мне абавязкова распавёў!

— А што, сяржант Саліта распавядае вам пра ўсё, што адбываецца ў яго жыцці, спадар Кага­нец? — здзівіўся інспектар.

— Мы — сябры!

— Нараканні па службе ў сяржанта Саліты маюцца? — інспектар скасіў вочы на лічбавы дыктафон. Святловыпрамяняльны дыёд відэазапісу працягваў гарэць чырвоным.

— Адны заахвочванні і падзякі.

— Сяржант Саліта азартны?

— Ні разу не бачыў яго гульцам, спадар Сарва.

— Зразумела!.. Што ж, не маю права вас больш затрымліваць, спадар Каганец!

— Заўсёды да вашых паслуг!

Застаўшыся адзін, інспектар некалькі разоў праслухаў аўдыяфайл і не знайшоў нічога, што ішло бы насуперак з расповедам Мадзіна. Пра матывацыю смяротніка заставалася толькі здагадвацца — тэрарыст да самага апошняга імгнення не выходзіў з ролі пілота страціўшага кіраванне судна. Каб нічога не забыцца, Сарва перанёс свае меркаванні па справе на паперу.

Нават дурню было зразумела, што без дакладных каардынатаў пратараніць лабараторыю немагчыма.

— Радыёмаяк або ўцечка інфармацыі? — абедзве гіпотэзы мелі як свае плюсы, так і свае мінусы. Сам Сарва болей схіляўся да таго, што Цэнтр атакавалі па пеленгу. Вось толькі верагоднасць выявіць радыёмаяк імкнулася да нуля.

Прынеслі эпікрыз, і інспектар выдаткаваў нейкі час на яго вывучэнне, а затым склаў тэкст паведамлення для камісара Айнбунда з просьбай праверыць, ці не знікаў са складоў гексаген у вялікіх колькасцях, а таксама сабраць інфармацыю аб усіх асобах, якія атрымалі допуск да кіравання яхтамі за бліжэйшыя паўгода.

Шукаць Мадзіна не прыйшлося — у якасці штаба аперацыі маёр абраў актавую залу.

— Хто-небудзь заявіў аб сваёй датычнасці да тэрарыстычнага акта?

— Цішыня, спадар Сарва.

— Што з парэшткамі пілота? — ідэнтыфікацыя па дэзаксірыбануклеінавай кіслаце магла даць ключ да асобы смяротніка: дадзеныя аб усіх пілотах касмічных караблёў у абавязковым парадку ўносіліся ў геномную бібліятэку.

— Шукаем.

Цвяроза ацэньваючы шанцы захавання арганічнага матэрыялу ў эпіцэнтры выбуху, асаблівых надзей на ДНК-дактыласкапію інспектар не ўскладаў. Але — а раптам?

— Скапіруйце мне ўсю інфармацыю, сабраную да гэтага моманту!.. І перадайце на Зямлю вось гэта. — Выдраны з нататніка аркуш перавандраваў да маёра. Мадзін прабег па тэксце позіркам і, паклікаўшы ад'ютанта, аддаў яму паперу. — Я буду ў кабінеце.

Сабраных службай бяспекі матэрыялаў аказалася так шмат, што Сарву на азнаямленне з імі спатрэбілася больш за дзесяць гадзін, на працягу якіх інспектар тройчы рабіў паўзы для таго, каб выпіць гарбаты і падсілкавацца. Выявіць зачэпку так і не ўдалося.

Адчуваючы набліжэнне стомы, Сарва вырашыў вылучыць хоць бы пару гадзін на сон. Але перад адпачынкам мэтазгодна наведаць часова выконваючага абавязкі начальніка Цэнтра.

— Нічым не магу парадаваць вас, спадар Сарва! — мітусні ў штабе дадалося: Мадзіну даводзілася адначасова каардынаваць дзеянні некалькіх груп.

— Зямля адказала?

— Па вашым запыце інфармацыі пакуль няма, — маёр адгукаўся, косячыся на дысплэй: у ла­ток лазернай друкаркі падалі аркушы з раздрукаванымі фотаздымкамі абломкаў «Радаманта».

— Дазвольце! — інспектар і сам не зразумеў, што ж прымусіла яго выхапіць з латка адзін з аркушаў. Буйным планам быў узяты аплаўлены кавалак металу. Першапачатковая форма не адгадвалася, аднак Сарва не стаў ігнараваць голас падсвядомасці. — Дзесьці я ўжо гэта бачыў... Спадар Мадзін, дзе артэфакт, з якога рабілі здымкі?

— У другой палатцы, — кінуўшы погляд на набор лічбаў унізе здымка, — адказаў маёр. — Загадаеце прынесці?

— Неадкладна!

Пяць хвілін здаліся інспектару вечнасцю. Займеўшы асколак, Сарва выцягнуў з несэсэра магутную лупу і пачаў яго разглядаць. З кожным імгненнем у інспектара расла ўпэўненасць у тым, што яму даводзілася бачыць нешта падобнае і раней. Аднак Сарва ніяк не мог успомніць, што і калі.

— Гэта пакуль застанецца ў мяне! — страціўшы надзею знайсці адказ, інспектар сунуў абломак у грыпер і вярнуўся ў кабінет. Адкінуўшыся на спінку крэсла і выцягнуўшы ногі, нейкі час Сарва намагаўся вывудзіць з памяці ўспаміны, але быў вымушаны капітуляваць. Сон наваліўся адразу, варта было толькі заплюшчыць вочы.

Абуджэнне атрымалася рэзкім, віной чаму з'яўляўся адказ, які ўсплыў з падсвядомасці.

— Паўмесяц і крыж!.. Атрымліваецца, што яны перайшлі ад слоў да прамога дзеяння?

Двуадзіны сімвал належаў сінкрэтычнай — хрысціянска-мусульманскай — радыкальнай арганізацыі, якая выступала за традыцыйныя каштоўнасці, што ў іх разуменні зводзілася да абавязковага выканання ўсіх рэлігійных прадпісанняў, устаноўленых адкрыццём волі Бога.

З інспектара зляцеў увесь сон.

— Калі Бог стварыў чалавека на ўласны вобраз і падабенства, атрымліваецца, любая спроба фізічнай змены людзей з'яўляецца ўмяшальніцтвам у Божы промысел... І нават больш — багаборніцтвам!

Сарва пачаў складаць тэкст новай радыёграмы камісару Айнбунду. За гэтым заняткам інспектара і заспеў ад'ютант маёра Мадзіна.

— Спадар Сарва, знойдзеныя парэшткі тэрарыста. Спецыялісты прыступілі да геномнай дактыласкапіі.

Інспектар паспяшаўся ў лабараторыю.

Вынікі былі атрыманы праз гадзіну. Яшчэ тры сышло на ідэнтыфікацыю асобы пілота і ўсталяванне яго сувязі з «Паўмесяцам і крыжам». Астатняе ўжо было справай тэхнікі.

МАЎКЛІВЫ ГРУЗ

Да завяршэння расследавання інспектару Дэпартамента пазаземных крымінальных расследаванняў Ратаўту Сарве патрабавалася выкрыць памагатага тэрарыста-смяротніка. За­дача не з простых — персанал навукова-даследчага цэнтра налічваў больш за тысячу чалавек. Любы мог забяспечыць «Паўмесяц і крыж» каардынатамі лабараторыі пантрапалогіі.

— Спадар Мадзін, хто-небудзь пакідаў Умбрыэль да або адразу пасля тэракта?

Маёр пераадрасаваў пытанне аднаму са сваіх памочнікаў. Той дзелавіта адстукаў па клавіятуры і праз некалькі імгненняў сказаў:

— Не.

Са слоў Мадзіна інспектар ведаў, што для таго, каб пакінуць Цэнтр, патрабаваўся спецыяльны дазвол, падпісаны палкоўнікам Голдзіным і начальнікам службы бяспекі.

— Зрэшты, калі злачынец выкарыстаў для навядзення «Радаманта» радыёмаяк, у яго мелася дастаткова часу, каб схаваць яго, не выклікаючы падазрэнняў... Спадар Мадзін, ператрус модуляў што-небудзь даў?

— Пакуль нічога, спадар Сарва.

Улічваючы цягу праекціроўшчыкаў Цэнтра да гігантаманіі і мініяцюрныя памеры шпіёнскага абсталявання, шанцы выявіць радыёмаяк зводзіліся да нуля. Асабліва, калі яго запраграмавалі на самазнішчэнне пасля выканання задання.

— Апаратура не зафіксавала ніякіх кадзіраваных сігналаў?

— Нічога.

— Значыць, варта шукаць чалавека. Мне патрэбны спіс персаналу Цэнтра.

— Збіраецеся праверыць усіх на паліграфе, спадар Сарва? — Маёр здагадаўся аб тым, што распачне інспектар, без асаблівай цяжкасці.

— Менавіта, спадар Мадзін.

— Чым я магу дапамагчы вам?

— Разбіце людзей на групы па дваццаць чалавек і адпраўляйце ў мой кабінет.

— Праверка зойме шмат часу і зусім не абавязкова дазволіць знайсці «крата», — палічыў патрэбным нагадаць маёр.

— Усё залежыць ад правільнасці фармулёўкі пытання!.. Першымі няхай прыйдуць супрацоўнікі службы бяспекі як маючыя допуск да сакрэтнай інфармацыі.

Перш чым прыступіць да агляду, Сарва накідаў спіс пытанняў, адкалібраваў прыбор і прыбраў з кабінета ўсё, за выключэннем двух крэслаў і стала. Яны былі выраблены з пластыка і не падыходзілі ў якасці зброі.

З невялікага спіса толькі адно пытанне мела ярка выражаны правакацыйны характар. Інспектар ніколькі не сумняваўся ў тым, што рэакцыя члена «Паўмесяца і крыжа» будзе адрознівацца ад рэакцыі нармальнага чалавека. І не памыліўся.

— Іншыя багі маюць такое ж права на жыццё, як і Гасподзь хрысціян, іўдзеяў і мусульман!

Сяржант Саліта, які манатонна ківаў услед за адказамі «так», раптам страпянуўся і сустрэўся позіркам з інспектарам.

— Ці не так, спадар Саліта?

Рэакцыя сяржанта была цалкам прадказальная — ён кінуўся на Сарву з намерам учапіцца яму ў горла. Інспектар ужыў прыём з арсенала самба і захліснуў на запясцях Саліты аднаразовую сцяжку. Сяржант паспрабаваў вырвацца, аднак разарваць пластык яму аказалася не па сілах.

— Мае віншаванні, спадар Сарва! — працягнуў руку для поціску маёр, калі інспектар даставіў у штаб арыштаванага.

— Не спяшайцеся, спадар Мадзін. Мне яшчэ трэба будзе праверыць астатніх. Справу трэба даводзіць да канца або не брацца за яе наогул!

Завяршыць пачатае інспектару не дазволілі — на імя Сарвы прыйшла радыёграма ад начальніка Дэпартамента камісара Айнбунда. У суседнім сектары паліцэйскі катар наткнуўся на падазронае судна. Пры спробе збліжэння барк «R-257», пазбаўляючыся ад грузу, паспрабаваў сысці ў гіперпрастору, аднак быў нагнаны патрульнымі.

Ляцець мелася на «Сазігене Александрыйскім». Аказваецца, увесь гэты час брыг заставаўся на арбіце Урана — у лейтэнанта Грыгора Далілы зноў паўсталі праблемы з гіперпрыводам.

За інспектарам даслалі бот.

— Рады зноў бачыць вас, спадар Сарва! Падобна на тое, сам лёс супраць таго, каб мы расставаліся надоўга, — усміхнуўся Даліла. — Каардынаты нам давялі, гіперпрывод гатовы да работы. Так што можам стартаваць прама цяпер.

— Выдатна! — Інспектара прыгнятала бяздзейнасць.

Насуперак асцярогам, механіка Знайду Сарва не сустрэў. Мяркуючы па ўсім, ён быў заня­ты на абслугоўванні гіперпрывода. Экіпаж размясціўся па супрацьперагрузачных коканах, і «Сазіген Александрыйскі» пагрузіўся ў гіперпрастору. Падарожжа працягвалася крыху менш за дзве гадзіны.

У той час як барк дрэйфаваў у касмічнай прасторы, паліцэйскі катар падбіраў выкінутыя кантэйнеры, якія інерцыя разнесла на тысячы кіламетраў.

Інспектар паведаміў камандзіру патрульных аб прыбыцці і атрымаў у адказ загад стыкавацца з «R-257». Другі пілот падвёў брыг да барка. Развітаўшыся з лейтэнантам і запэўніўшы механіка, што ў яго яшчэ будзе магчымасць аддаць доўг, Сарва пакінуў борт «Сазігена Алек­сандрыйскага». Тэрмін тэхнічнай эксплуатацыі «R-257» даўно падышоў да канца, тым не менш яго працягвалі выкарыстоўваць для транспарціроўкі сярэднегабарытных грузаў.

Прайшоўшы шлюзавую камеру, інспектар пазбавіўся ад скафандра і ў суправаджэнні ўзброенага аўтаматам патрульнага накіраваўся ў кают-кампанію, дзе Сарву чакаў намеснік камандзіра катара.

— Лейтэнант Доркгуж Пагін.

— Інспектар Ратаўт Сарва. Прыемна пазнаёміцца! Што тут у вас?

— Падазрэнне на кантрабанду, спадар інспектар.

— Ёсць інфармацыя аб характары грузу?

— У накладных указана камп'ютарнае абсталяванне для калоніі на траянскім астэроідзе 5678 QW-44. Што знаходзіцца ўнутры таўстасценных кантэйнераў — невядома. Прыйдзецца павазіцца.

— Дзе капітан барка?

— Узяты пад варту да заканчэння разбору разам з іншымі членамі экіпажа, спадар інспектар.

— Тут або на катары?

— Тут.

— Будзьце ласкавы, запрасіце яго да мяне!

Капітанам «R-257» аказалася жанчына. Сарва прапанаваў ёй крэсла і падрыхтаваўся рабіць запісы ў нататніку.

— Назавіце сябе!

— Афіна Таранда. Камандзір барка «Эр дзвесце пяцьдзясят сем», порт прыпіскі — Месяц.

— Чаму вы спрабавалі схавацца ад паліцэйскіх, спадарыня Таранда?

— Мы прынялі іх за піратаў.

— Вось як?.. Хіба вашы сканеры не распазналі паліцэйскае судна?

— Што перашкаджае піратам замаскіравацца пад паліцэйскіх, спадар інспектар? — Сарва кіўнуў. З часоў Генры Моргана і Фрэнсіса Дрэйка тактыка разбойнікаў амаль не змянілася: здабычу піраты стараліся браць хітрасцю, і самым надзейным спосабам увесці саперніка ў зман з'яўляўся фальшывы сцяг. — Я аддала загад выкінуць два кантэйнеры, каб адцягнуць піратаў, і даць маім пілотам магчымасць прыгатавацца для запуску гіперпрывода.

— Ахвяраваць часткай дзеля цэлага?.. Хай сабе. Але навошта было пазбаўляцца ад усіх кантэйнераў?

— Жыццё даражэй за любы груз, спадар інспектар, якім бы каштоўным ён ні быў. Гіперпрывод на «Дзвесце пяцьдзясят сёмым» маламагутны, яшчэ першай серыі... Хто б даў гарантыю, што піраты не вырашаць пазбавіцца ад сведкі?

— Калі мне не здраджвае памяць, калонія на астэроідзе невялікая. Навошта ім столькі абсталявання?

— Не ведаю, спадар інспектар. Гэтае пытанне вам варта адрасаваць заказчыку. Мы — усяго толькі перавозчыкі.

— Вы ведалі, што знаходзіцца ў кантэйнерах, спадарыня Таранда?

— Ні я, ні мае людзі не маюць звычкі сунуць нос у чужыя справы, спадар інспектар.

— Ухвальная якасць. На жаль, ад адказнасці за саўдзел у злачынстве вызваліць яна не можа.

— «Дзвесце пяцьдзясят сёмы» — грузавое судна. Ніякай кантрабанды мы ніколі не вазілі!.. Не разумею, на якой падставе нас затрымліваюць?

— Самае большае праз шэсць гадзін паліцэйскія збяруць усе кантэйнеры, спадарыня Та­ранда. А пра тое, што вы везлі, я даведаюся ў самы бліжэйшы час!

— І чаго вы чакаеце ад мяне, спадар інспектар? — альбо Тарандзе сапраўды не было чаго хаваць, альбо ёй — самае месца на тэатральных падмостках. У любым выпадку без агляду барка і праверкі кантэйнераў гаварыць з капітанам «R-257» няма пра што.

Сарва выклікаў патрульнага і перадаў яму Таранду, а затым накіраваўся ў грузавы адсек. Метал накіравальных блішчаў, што паказвала на тое, што заказаў у каманды барка хапала.

Старанны агляд адсека нічога не даў, а вось з прыходам лейтэнанта з'явілася першая каштоўная інфармацыя.

— Які б груз ні перавозіў барк, гэта ніякае не камп'ютарнае абсталяванне, спадар інспектар. Кантэйнеры — крыягенныя!

Справа прымала сур'ёзны абарот.

— Што ўнутры?

— Нічога, спадар інспектар.

— Як нічога? — адказ Пагіна збянтэжыў Сарву.

— Ускрылі ўжо два, і абодва пустыя.

— У такім выпадку, навошта Тарандзе было пазбаўляцца ад пустых кантэйнераў? Наяўнасць на борце ёмістасцяў спецыяльнага прызначэння не з'яўляецца падставай для арышту судна. — Сарва задумаўся. — Пачакаем, пакуль не правераць усе кантэйнеры... Спадар лейтэ­нант, трэба правесці хімічны аналіз іх сценак.

— Добра, спадар інспектар. Я перадам на катар.

Сарва прайшоў у рубку кіравання, дзе адзін з патрульных займаўся вывучэннем файлаў з камп'ютараў «R-257».

— Ёсць што-небудзь, вартае ўвагі?

— Нічога такога, што можна выкарыстаць у якасці доказнай базы супраць экіпажа барка, спадар інспектар, — на імгненне адарваўшыся ад дысплэя, адазваўся паліцэйскі.

Каб заняць час, Сарва прыступіў да допыту падначаленых Таранды. Выключаючы асобныя дэталі, паказанні цалкам супадалі. З прычыны таго, што патрульныя развялі экіпаж па розных адсеках, каб пазбегнуць змовы, вызначыцца з тактыкай астранаўты маглі толькі папярэдне — падчас уцёкаў ад катара.

Першыя даныя паступілі праз чатыры гадзіны: кантэйнеры мелі тэхналагічныя адтуліны, якія неслі на сабе сляды карбаранавай кіслаты — самай моцнай з тых, якія дапускалі магчымасць захоўвання ў спецыяльных сасудах. Сценкі кантэйнераў пакрывала плёнка з арміраванага шкла на аснове паладыевай сеткі. Умяшчальнасць бакаў для кіслаты дазваляла гарантавана знішчыць змесціва кантэйнераў.

Інспектар вылаяўся — аднаго толькі факту выкарыстання карбаранавай кіслаты для суда будзе мала. Праўда, надзея яшчэ заставалася — патрульныя правяралі сёмы з васьмі адлоўленых кантэйнераў. Але ёй не наканавана было спраўдзіцца — праз паўтары гадзіны, якія Сарва правёў як на іголках, стала зразумела, што доказаў супраць экіпажа «R-257» няма. Не знайшлося нічога супрацьзаконнага і на жорсткіх дысках.

Выдатна разумеючы, што ні адзін кантрабандыст у цвярозым розуме і цвёрдай памяці ніколі беспадстаўна не выкіне дарагі груз, інспектар вярнуўся ў грузавы адсек і дастаў з несэсэра магутную лупу, а затым апусціўся на карачкі і пачаў міліметр за міліметрам аглядаць рабрыстую падлогу. У практыцы Сарвы не мелася ні аднаго выпадку, каб злачынец наогул не пакінуў ніякіх слядоў.

Шматгадзінная руціна прынесла плён — каля самага люка, у некалькіх сантыметрах ад падлогі, выявілася дзіўная пляма. Праверка пры дапамозе газавага храматографа дала нечаканы вынік — нароўні з малекуламі карбаранавай кіслаты пляма ўтрымлівала хладагент і часціцы арганічнай тканкі. Сарва саскроб узор у пластыкавую прабірку. Электронны мікраскоп знайшоўся ў медыцынскім адсеку катара.