Дзеці ночы

АНАТОЛЬ КАЗЛОЎ

ДЗЕЦІ НОЧЫ

Містычная аповесць

I

Шасцісоты «мерседэс» на «нябачных крылах хугкасці» нёс­ся ў прыглушаных промнях заходзячага сонца па гладка адпаліраванай коламі машын шашы. Прыгладжаныя вечарам сілуэты дрэў наўсцяж дарогі здаваліся спуджанымі варонамі, якія разляталіся па ўзбочынах, хаваліся ў зяленіве маладой тра­вы, уціскаліся ў роўны шнурок кюветаў і бязладных рыцвін, што засталіся пасля бульдозераў. «Мерседэс» лёгка, без аніякай натугі раздзіраў сырадойна-млелае і угрэгае паветра, яно лёгка, не крывавячы, адскоквала ад лабавога шкла машыны. Надзіва былі бязлюднымі і тратуары ўздоўж дарогі. Гараджане, быццам палявыя мышы перад лютай зімою, пахаваліся па сваіх норахкватэрах. Ва ўсялякім разе, так здалося Вілену. Колы «мерседэса» ледзь краналіся асфальту. А ўперадзе, над тэхнічнымі паверхамі ёмкіх і няўклюдных камяніц, павольна апускаўся на спачын агромністы дыск сонца. Ён ужо не сляпіў Вілена, а нібы лагодна лашчыў, пры тым не забываючы падагнаць хлопца, нагадаць яму, што трэба паддаць ху гкасці, спяшацца, не глядзець на чырвоныя вочкі святлафораў, якія, быццам згаварыўшыся. часцяком пераступалі дарогу «мерседэсу» сярэбранага колеру.

— За горадам можна ціскануць і пад сто дваццаць.

Вілен заўсёды, калі заставаўся сам-насам. прывык гаварыць уголас. Гэта ўелася ў яго нутро з тых часоў, калі ліпкія абдымкі адзіноты зацалоўвалі хлопца, залашчвалі. I свой голас здаваўся чужым, незнаемым, ён абнадзейваў, не даваў звар’яцець. Адзінота мінула, а звычка засталася.

Вілену ўжо дваццаць пяць. А наперадзе...

Цяпер яму не трэба, быццам яшчарцы, адкідваць хвост пе­рад небяспекай. Ён разумее, цвёрда перакананы, што чалаве­ку, які прыйшоў у гэты свет, патрэбны Гаспадар. Кожнаму! I не так важна, жабрак гэта ці князёк, які распараджаецца лесамі нікчэмнасцяу. Князёк таксама шукае Гаспадара, не спіць начамі, углядаецца ў глыбіню цемры і нябесны прасцяг. Ён свідруе вачыма зямное прадонне пад нагамі — шукае Гаспа­дара, кліча яго, умольвае ўзяць пад сваё крыло, пад сваю моцную руку. Хоча абараніцца ад непазбежнага. Кожны хоча вечнасці. Шукае яе, тыцкаецца сляпым кацянём наўкола да таго чагу, пакуль не знаходзіць свайго даорадзея. Вілен усё гэта ужо знайшоў. Тры лічбы пад левым саском грудзей таму пацвярджэнне. Напачатку, пакуль яны не ўеліся ў скуру, то даймалі хлопца, смылелі і пяклі, але ўсяму патрэбны час для прывычкі. Гурон так і сказаў, што, каб займець вечнасць у будучым, трэба ахвяраваць лёгкасцю сённяшняга. Ніхто не будзе шкадаваць гангрэннага пальца для вырагавання ўсёй рукі...

Горад за спінаю. Баскетбольны мячык сонца цяпер над лесам.

Вось ён дакрануўся зубчастых вершалін і, нібы спяшаючыся. хаваецца, скочваецца за дрэвы. Сонца саступае месца поўні.

— Яна, наша поўня, сёння валадарка ночы! — Вілен усміхаецца. Ягоны твар,здаецца,звужваецца і выцягваецца да падбароддзя. а ў вачах успыхваюць нябачныя днём пякельныя іскаркі вугельчыкаў. Ці не вецер з прычыненага шкла на бакавой дзверцы машыны прымусіў разгарэцца іскаркам у вачах Вілена? Мусіць, яно і так. Сам хлопец не адчувае змены на сваім гвары. Яго нечакана запоўніла хваля глыбокага ўнутранага экстазу.

— Ага! Я ў экстазе, нібы шлюшка! Вакзальная шлюшка, на дармаўшчыну абапітая тайным віном. Люблю вакзальных шлюх і таннае віно! — Вілен ціскануў пальцам левае рукі рычажок стэрэамагнітафона. Салон «мерседэса» запоўніла мелодыя ятлюбімаіі культавай трупы «Гумавае лона».

— Я вечны вандроўшк у нацёмках ночы. Нязменны партрэт Дарыана Грэя.— Вілен ямчэй уціскаецца ў скураное сядзенне машыны. Ён шчыры ў сваёй усмешцы. Няма прычын для невыноснай, халодзячай сэрца, туп.— лга, трэоа не забыць пра добрую фразу, якую пачуў сёння са скрыні тэлевізара. Перакажу яе Гурону. Гой, серыяльна-нудотны шызафрэнік (шыз і фрэнік), сцвярджаў, што менавіта ён вырашае, каму жыць, а каму памерці. Задрыпана-аблезлы неўнік, нака­чаны наркатою, браў на свае дыстрафічныя плечыкі груз такога права. Нейкі абгрызены кавалак смярдзючага мяса з сабачай памыйніцы хоча стаць упоравень з намі — Дзецьмі ночы. Паскудна і гадка нават уявіць яго і нас, гуронаўцаў, побач. Не, не ты, цуцык, вырашаеш, каму жыць. а каму памерці. Гэта толы.і наша права. Аблашчваем і ўзнагароджваем, карас­ем і забіраем мы — гуронаўцы...

Фары шасцісотага залатымі цвікамі прабіваюць густаватую пялёнку ночы. Поўня яшчэ з-за небасхілу не ўскараскалася на нябесную вышыню. Там, пакуль што. сіратлівыя россыпы зорак і планет. Яны чакаюць свайго няспешнага нябеснага Гаспадара. Свайго пастуха і ахоўніка. А Вілен імчыць да сваіх сяброў — братоў і сясцёр, спяшаецца ўкленчыць перад Алтаром Гаспадара. Схіліць галаву перад яго магутнасцю і сілай. каб заверыць у непахіснай адданасці...

— Дабро і зло — два бакі аднаго медаля. Мой лёс распарадзіўся так, што жыццё, кінуўшы жэрабя, перакуліла медаль на цёмны бок, падціснула над сябе мірыядна-зданістае свят­ло.— Пальцы Вілена няшчадна сціснулі падатлівы руль «мерседэса», які, нібы стальная страла, ляцеў па дарозе, пужаючы вадзіцеляў рэдкіх машын. Уласнікі зношаных іншамарак і айчынных тарахцелак ціснуліся да абочын — саступалі дарогу срэбранаму інаходцу Вілена. Яны, мішчанчукі, быццам ведалі, што гэты хлопец спяшаецца да закінутага і забытага ў глухім ельніку былога дома адпачынку, дома, у якім некалі нагульвалі тлушч «працаўнікі» костнага камбіната. «Лепш прытармазіць, чым зрабіць смяргэльны кульбіт у паветры»,— відаць, толькі гак думалася аматарам-уласнікам, калі яны праводзілі спалоханым позіркам д’ябальскую машыну Вілена.

— Хто вінаваты, што, нарадзіўшыся, я стаў нікому не па­трэбны.

Нейкая распусніца, якую звычайна завуць маткаю, гуль­нула з кабялюгаю ў першым, што трапіўся на вочы, забруджаным пад'ездзе ці на пыльным і смярдзючым гарышчы «хрушчоўкі» здаволіла свой сверб між ног, а праз дзевяць месяцаў выціснула са сваёй вантробы яго, Віленава, ружовае цельца ў малацілку жыцця. I ўсё! Яна дала яму жыццё. Дала жыццё і забыла. А ён жа гэта жыццё не прасіў у яе, у гой клятай лахудры, якая, можа, нават не зірнула на яго, калі апрасталася ад ношы...

Вілен адной рукою прыкурыў ад газавай запальнічкі. Павольна, не спяшаючыся, зацягнуўся. Араматызаваны дым тытуню запоўніў лёгкія, шчыкатнуў у грудзях, нібы там нехта нябачны правёў пушыстым хвастом сібірскага ката. Выдыхваючы, хлопец пускаў дым праз нос. Шызавата-блакітныя струменьчыкі ад пругкага паветра праз акно змешваліся ў клу­бок і ў наступнае імгненне паўз калені спаўзалі да пружыністых чорных красовак. Вілену захацелася падбадзёрыцца з адкаркаванай пляшкі тэкілы. Ен прыклаўся да рыльца. Зрабіў два невялікія і адзін на поўны рот глыткі. Смак пітва, пекануўшы горла, разліўся па ўсім целе, разняволіў замлелую спіну, хвалькай пакаціўся па напружаных руках і нагах. Вілен любіў гэтае зелле. Не, ён не надта ў яго ўлягаў, але і не адмаўляўся, не пазбягаў узяць «на грудзі» чарку-другую са сваімі гуронаўцамі. А раз на месяц і добра хмялеў. Г эта заўсёды адбывалася трынаццатага чысла. У гэты дзень Г урон прымаў у іхнюю сям’ю новых братоў і сясцёр. Што можа быць лепшага за тое. каб прыгубіць, на колькі хапае сілы, спірытусу з агѵльнай культавай чашы — жоўтага, адпаліраванага рукамі і процьмай гадоў — чэрапа. Праўда, Гурон толькі яму прызнаўся, і то па вялікім сакрэце, узяўшы з яго, Вілена, магільнае слова маўчання, што культавы чэрап гіпсавы, копія адзін да аднаго звычайнага, чалавечага. Але кожны, хто бярэ ў свае рукі гэту чашу, чашу сілы і моцы, чашу іхняга агульнага з’яднання, назаўсёды зрастаецца з імі — Дзецьмі ночы.

Вілен крыху збавіў хуткасць машыны. Зараз павінна быць паваротка з цэнтральнай маскоўскай шашы на прасёлкавую, якая цягнецца да правінцыйнага раённага гарадка. Туды хло­пец некалькі разоў заязджаў. Гарадок здзіўляў сваёй закінутасцю, жабрачай беднасцю і плоймай курэй на вуліцах. Вілену першы раз, калі ён наведаў гарадок, падалося, штотрапіўу чэхаўскія мястэчкі і абавязкова ён зараз угледзіць на вуліцы і чалавечка ў футляры, і чыноўніка, які чыхнуў у тэатры на цемя Вялікаму, а вось там, за гарбатай хацінай, стаіць і бальніца гарадка з флігелем, а ў ім знакамітая палата нумар шэсць. Про­ста фантастыка! Вілен не мог зразумець напачатку, ды і цяпер да яго свядомасці не даходзіць: як можа існаваць недалёка ад сталіцы такое месца — гарадок-прывід.

Калі хочаш — не маўчы,

А хутчэй мяне таўчы...—

пела «Гумавае лона» ў дынаміках. Вілен сам сабе ўсміхаўся. Усміхаўся нейкай глухой абыякавасці і бяздумнасці. Ён бачыў, як у дальнім святле фар «мерседэса» паволі вымалёўваецца над дарогай вялізны сілуэт птушкі. Шырокія, распасцёртыя ў бакі, на два з паловай метры, крылы чорнага грыфа, іхняга, Дзяцей ночы, заступніка і абаронцы. Лысая птушка-гіганг без сполаху набліжалася да машыны. Вілен прытармазіў, адчыніў дзверцу і выйшаў на ўрасянелую траву. Грыф, з угну гай галавою, высгавіў для тармажэння ўперад сухія пружыністыя лапы і надзіва мякка сеў на капот срэбранага «мерседэса». Крушыністыя вочы птушкі пазіралі на Вілена, а скрыўленая дзюба напаўадкрылася і выкінула ў ноч каротка-хрыплаваты гук прывітання. Хлопец пяшчотна дакрануўся да голай галавы заступніка, правёў далонню па шыі і складзеных на спіне крылах.

— Чакаў мяне, дарагі? Ты, мой паслухмяны птах, засумаваў без Вілена? А Вілен табе гасцінец прывёз. Пачакай, зараз дастану з багажніка. Я пра цябе ніколі не забываю. Ты, мой верны сябар, ніколі мне не здрадзіш, як і табе не здрадзіць Вілен. Вось, глядзі, цэлы пакет свежага мяса.

Грыф, узняўшы галаву і шырока раскрыўшы кручкаватую дзюбу, сквапна заглытваў прадаўгаватыя кавалкі мяса. Вілен заўсёды спецыяльна купляў для яго адборную цяляціну на загарадным рынку. Ііазіраючы на грыфа, хлопец адчуваў, як і сам ён усім сваім абліччам зараз нагадвае гэтую грозную птушку.

1 сапраўды, калі б хго-небудзь староннім вокам цяпер зірнуў на Вілена пры дзённым свягле, го душа і сэрца ў незнаёмца скамянелі б ці хутчэй за ўсё ператварыліся б у лядзяш. Вытанчаны, інтэлігентны гвар дзецюка з матавай скурай і глыбокімі вялікімі вачыма колеру восеньскіх каштанаў грубеў, а росчырк вузкаватых яркіх вуснаў (хто нершы раз бачыў Вілена, прыхаванай усмешкай думаў пра сябе: гэты юнец з караткаватымі вусікамі падмалёўвае губы)ганчэў да ніткі і бялеў, выстаўляючы напаказ дагледжаныя, быццам нацёргыя мелам, зубы. Валасы караткаватай стрыжкі на галаве ў Вілена натапырваліся, што ігліца на лапках ядлоўцу. Ніхто б не засумняваўся цяпер і ў тым, што хлопец пашырэў у плячах. Верхні гузік на кашулі, здавалася, не мог стрымаць мускулістую напятасць шыі, па венах і артэрыях якой, быццам па трубах водаправода пад ціскам шматмерных помпаў, пульсавала кроў. Вілен адарваў позірк ад грыфа, страсянуў галавой. У руцэ застаўся пусты цэлафанавы мяшок.

— Вось і насыціліся мы,— хлопец шпульнуў пад нізкарослыя прыдарожныя кусты непатрэбны зараз мяшок.— Відаць, толькі дурні сцвярджаюць, што вы, грыфы, жэраце адну падлу, га, мой птах? Ці твае супляменнікі ў цёплых і пустыністых краінах усё ж любяць смакаваць мяса з душком? Можа, яно і так. А ты, жыхар нашых беларускіх земляў, не грэбуеш і свежанінай. Правільна робіш. Усё смярдзючае, аджылае пакідай воранам, гэ­тым няспынным крумкачам, якія наганяюць жах на палахлівых старушэнцый, калі кружляюць па небе над іх хатамі. Папярэджваюць, што аджылі сваё дзядкі-бабулькі, падыходзіць іх час пераглядваць прыхаваныя вузельчыкі з ненадзёванай апраткай, апошнім уборам, у якім і нойдуць яны ў халодныя абдымкі зямлі.

Грыф уважліва слухаў Вілена з паўадкрытай дзюбай. Ча­сам паварочваў то ў адзін, то ў другі бок сваю лысую белавата-чырвоную галаву. I ў такія моманты ён нечым нагадваў гіганцкую курыцу, якая ловіць покліч гаспадыні перад гым, як кінуцца на яе голас па жменю прэлых зерняў ячменю.

— Ці ўсе на месцы?

Грыф лёгенька ўцягнуў галаву ў плечавое міжкрылле.

— Гурон чакае мяне?

Птах яшчэ больш заглыбіў галаву.

— Гэта прыемна, калі цябе чакаюць. Мо самае лепшае, што мае чалавек. Гы вось мяне першы сусгрэў, таму што больш за ўсіх чакаў. Грыф спружыніста таргануў галаву ўгору. Выцягнулася

шыя з рэдзенькімі пярынкамі.

— Ну, давай ляці, дружбачок. Табе напрамкі блізенька, хут­ка і я прыкачу.

Грыф быццам толькі і чакаў гэтых слоў. Ён адштурхнуўся ад капота машыны парэпанымі лапамі і, загарнуўшы пад сябе магутнымі крыламі паветра, накрыў ценем асветленую фарамі дарогу.

Не прайшло і пары хвілін, а птушкі і след прастыў. Быццам і не было яе побач з хлопцам. Вілен агледзеўся навокал. За габарытнымі фарамі машыны, ва ўрасянелай траве, блішчэлі яркімі жаўтаватымі каралямі светлякі. Здавалася, што іх нехта шчодрай рукой наводмаш сыпануў йаўз дарогу. Першы раз, калі Вілен Падкідны пабачыў у лесе светлякоў, ён па-сапраўднаму спалохаўся. Той ноччу хлопец прагульваўся з Гуронам каля іх рэзідэнцыі — былога дома адпачынку. Ноч была надзіва глухой і густою, як гудрон, на небе не праглядвала ані зоркі, толькі натужліва хрыпаты вецер цяжка і надрыўна стагнаў у вершалінах прастуджаных дрэў. Вілен зараз узгадваў, як на сэр­цы і ў ягонай душы было сполахна і нудотна, усё цела, здавала­ся, моцна абкручана мокрай анучай. Ад гэтага скура пабралася пупырышкамі, здавалася, што яе абсыпалі просам. Ён больш маўчаў, а гаварыў Гурон.

— Ты хочаш ведаць, чаму я цябе падабраў на вакзале? — Максім Гурон чакаў адказу, а Вілен уважліва глядзеў сабе пад ногі, баяўся натыкнуцца на частыя ііні ад дрэў, якіх зашмат было наўкола сцежкі.

— Не, я цябе не пашкадаваў,— Гурон глухавата рагатнуў.— Шкадаваць я не ўмею, ты сам, відаць, у гэтым ужо ўпэўніўся. Згледзеўшы цябе на лаўцы з бамжамі і з пляшкай капеечнага віна ў руках, мяне быццам токам сцебанула, я нутром адчуў, спрацавала падсвядомасць, у скроні шуганула кроў, а ўнутраны голас Гаспадара прашаптаў: «Ён ваш. Забяры яго цяпер жа і будзеш мець яшчэ адну, акрамя сваёй, правую руку. Ён пойдзе за габою, толькі пакліч». I я не памыліўся. Ці помніш, брат, якім ты быў заўшыўленым, брудным і недагледжаным?

— Ыгы,— адазваўся нарэшце і Вілен Падкідны.

— Ты быў апушчаны, згніў бы зажыва. Хоць не. Рана ці позна цябе прывяла б дарога да нас. Не гэтым днём, то другім, але я цябе б вылічыў і знайшоў. Сам ведаеш, ш го вакзалы — гэта сметніца чалавечых целаў і душ, гэга наш палетак, на якім мы збіраем даніну для ахвяравання Гаспадару.

— А як жа міліцыянты? — няўпэўнена спытаў Вілен Падкідны.— Няўжо яны не шукаюць тых, хто бясследна знікае?

— Будзь рэалістам. Каму патрэбны тыя, каго само, так бы мовіць, грамадства адпрэчыла ад сябе, утаптала ў гразь, зрабіла гноем, бясплодным гноем, на якім нічога не расце. Яны, гэ­тыя вакзальныя адкіды, толькі муляць «прыстойным грамадзянам» вочы, назаляюць. Усім сваім выглядам і жыццём нібы гаворачы:

«Паглядзіце на нас, паважаныя, і мы некалі былі такімі ж, як і вы, але жыццё, абставіны, а найбольш, можа, лёс, кіданупі нас у багну. Не адварочвайце пагардліва твары, не заракайцеся, бо можа стацца і з вамі такое. Жыццёвыя сцежкі непрадказальныя». А каму хочацца бачыць у апушчаным бамжы самога сябе? Вядома, што такіх ахвогнікаў не знойдзеш. Бамжы што балячка на целе. Яна муляе, свярбіць, няспынна даймае. Ад яе хутчэй імкнуцца пазбавіцца, а яна ўсё больш і больш разрастаецца. Вось таму ўзгаданыя табою міліцыянты і прыкладныя грамадзяне-гарадчукі толькі радыя, калі знікае абрыдзелы бомж з іх вакзальнага поля.

Вілен на той час не задумваўся над такімі простымі, як цяпер яму здавалася, пытаннямі. Ён жыў тым жыццём, якім жыў. Лепшага не даводзілася паспытаць, і таму ён лічыў заканамерным сваё існаванне на вакзале, у гурце такіх жа, як і сам. Ён памятаў, як да сустрэчы з Гуронам, у папярэдняе лета, з іхняй кампаніі вакзальшчыкаў зніклі тры сябрукі — дзве дзяўчыны і хлопец. Гэта былі Кацька Закідон, Манька Аблавухая і Вадзім Рабы. Яны зніклі не разам, а праз нейкі час, месяцы праз два, здаецца. I сапраўды, ніхто надта пра іх не пытаўся. Няма, ну і няма. Можа, яны больш хлебнае і цяплейшае месца дзе знайшлі ці наняліся да грашовых людзей у парабкі. Чаго крывіць душою, і такое часам здаралася. Падумвалі, што маглі яны з’ехаць і ў іншы горад, ну хоць бы і ў тую ж Расію.

Вілен хацеў запытацца той ноччу ў Гурона пра сваіх бы­лых сябрукоў. Карцела даведацца: ці не ён, Максім, са сваімібратамі і сёстрамі, сваімі гуронаўцамі, дапамог знікнуць Кацьцы з Манькай і Вадзіму з вакзальнага зборышча бамжоў. Ха­целася запытаць, але змоўчаў, пабаяўся ўгнявіць Гурона, свай­го выратавальніка і цяпер ужо брата. Рашыўшы сам сабе, што ў чалавечым жыцці гэта не тое, што ў воўчай зграі, калі яны, чатырохлапыя драпежнікі, у цяжкія часіны здабываюць разам спажыву, дапамагаюць адзін аднаму выжыць. Людзі горш за ваўкоў — у гэтым Вілен быў упэўнены і перакананы, то няма чаго і клапаціцца, назаляць з пытаннямі Гурону пра нейкіх там Манек і Кацек.

— Мы павінны быць моцнымі, заставацца заўсёды адной сям’ёю,— нібы пачуўшы думкі Вілена, гаварыў далей Максім.— Толькі так мы зможам сцвердзіцца, заняць адведзеную нам нішу ў жыцці. Не бойся здавацца жорсткім і непахісным, заўсёды вер у сваю правату і непагрэшнасць. Тваім дэвізам павінны стаць словы: «Я вышэйшы і мацнейшы за ўсіх, я лепшы за ўсіх таму, што я — абраннік сілы Гаспадара!»

Галоўнае: ніколі не адчувай сябе ніжэйшым, май найвялікшы гонар і самалюбства. Я даў табе ўсё, чаго раней ты не меў і пра што нават не думаў. У цябе ёсць жытло, машына і ўлада над іншымі. Ты мой брат, а значыць — аднадумца. Асцярожней, перад тваімі нагамі пень,— Максім шмаргануў хлопца за рукаў.— Трэба вучыцца бачыць у цемры. Яна — цёмная ноч, наша маці, а мацярок варта паважаць і любіць. Калі ты да яе з душою і без боязі, то і яна прасветліць твае вочы.

Вілену той раз здалося, што ім авалодаў гіпнатычны сон. Некуды знікла нудотнасць і скруха, сэрца ў грудзях білася роўна, у такт крокаў, а цела запаўнялася лёгкасцю. I светлякі ўздоўж нябачнай сцежкі ўжо не палохалі яго, а наадварот — лашчылі вочы і нібы сагравалі, няхай сабе і халаднаватым святлом.

Вілен Падкідны цяпер ужо не памятаў, колькі часу хадзіў ён з Гуронам па лясных сцежках, бо ўсё адбывалася як у сне.

Раніцай прачнуўся ён у Доме ночы (так Гурон перахрысціў оылы дом адпачынку) быццам перароджаны...

«Мерседэс» паволі каціў па калдобістай дарозе. На паваротах аб язджаў парослыя травою рыцвіны з дажджавой вадою, якую паспела зацягнуць ужо плёнка зялёнай пратухлайтвані. Фары срэбранай машыны выхоплівалі з цемры жаўтавата-залацістыя ствалы гонкіх карабельных сосен, разлапістыя цёмна-зялёныя елкі, а ў нізінах, там, дзе пачыналіся балацявіны, фары на імгненне асвятлялі хілыя і карослівыя бярозачкі, якія ў сваёй большасці, ад нразмернай вільгаці, паспелі ўжо вымакнуць. Там, у балацявінах, раскашавалі шаравагыя алешыны, гладкае, маладое вербалоззе ды вечна палахлівыя д'ябальскія дрэвы— асіны.

Матор «мерседэса» вуркатаў прыцішана-лагодна, без аніякай натугі. Ён пераадольваў дарожныя перашкоды, аб'язджаў выварагні і груды высахлага ўжо голля. (Паўз дарогу некалі рабілі нрасеку, дрэвы сцягнулі і забралі, а голле гак і тлела над летнім сонцам, выпетрывалася вятрамі, мокла ад няспынных восеньскіх дажджоў, а зімнія маразы трушчылі яго, руйнавалі да таго часу, пакуль не заносілася голле шчодра мяккім, пульхным снегам.)

Вілену ў салоне машыны было ўтульна і добра. Прыцішаная мелодыя навявала санлівасць, расслабляла цела, галаву апаноўвала незразумелая абыякавасць. Зусім нечакана для сябе ён узгадаў Нінку Смаляк, дзяўчыну, з якой жыў разам пад часы бадзяння на вакзале. Чарнявая Нінка з прамяністымі блакітнымі вачыма (дзіўнае гэта было спалучэнне для Вілена напачатку, пакуль ён выпадкова не йабачыў на тым жа вакзале негрыцянку з такімі ж бяздонна блакітнымі вачыма) патрапіла ў Мінск з далекаватага Дрыбінскага раёна. Яна была маладзейшай за Вілена на тры гады. Дзіўна, але Нінка пра сябе амаль нічога не расказвала, не любіла яна чамусьці ўзгадваць сваё мінулае. Мо не вельмі салодкім было яно ў дзяўчыны. 3 Нінкай хлопец пражыў разам амаль паўтара года. Ад нечаканага ўспаміну ў Вілена зашчымела ў грудзях, на сэрцы зрабілася нудотна, аў вачах зашчыкаталі нябачныя слязіны. Вілен, будучы разам з Нінкай, заўсёды здзіўляўся яе чысціні і гаспадарлівай жылцы. Яыа насіла доўгія валасы, заплеценыя ў касу, якая спускалася амаль да паясніцы. Два разы на тыдзень, як кажуць, кроў з носа, а павінна была схадзіць у гарадскія душавыя ці ў лазню. Вадзіла яна з сабой і Вілена, з-за чаго, іншым разам, даходзіла і да сварак.

Нінка была надзіва разумнай і кемлівай дзяўчынай. Менавіта яна ўгаварыла Вілена на зіму перабрацца начаваць далей ад вакзала, аж у раён Сухарава. Там яны аблюбавалі цёмны тэхнічны паверх у вялікім жылым будынку.

— Тут нас не натурбуе і не заграбе аніякі мент,— ідраконвала напачатку яна хлопца.— Зімою, сам ведаеш, як шныраюць службісты па гарышчах прывакзальных камяніц, адлоўліваюць нас, небаракаў, і саджаюць у клетку.— Вілен гэта і сам добра памягау, бо не адзін і не два разы прыходзілася гібець яму зімовыя ночы за жалезнымі прутамі міліцэйскіх устаноў.— Нічога, што ездзіць далекавата, але затое спакойна ў цёплым месцы можна выспацца,— даводзіла яна хлопцу.

Вілен і да сённяшняга дня не ведае, адкуль Нінка прыцягнула даволі добры матрац і яшчэ не падраную вагнюю коўдру. Замест падушкі яны прыладкавалі мяшок, запоўнены мяккім сенам са стажка, які стаяў у прыватным сектары, вельмі блізенька ад іх дванаццаціпавярховіка.

— Ты не бойся, я не зацяжару,— супакойвала ўцешнымі начамі дзяўчына свайго каханка.

— Кожная можа падзаляцець,— не згаджаўся Вілен.

— Дурненькі ты. Я ж ведаю сябе.

— Не гавары абы-што. У вас, жанчын, такая прырода.

— Не ўва ўсіх яно аднолькава,— пярэчыла Нінка.

— Калі што якое, адразу збягу,— злаваўся хлопец.— Не тое ў нас жыццё, каб з дзіцём і пялюшкамі валаводзіцца. Не трэба на свет пускаць яшчэ аднаго пакутніка. Хопіць і таго, што я ніколі ў вочы не бачыў сваёй маці, не гаворачы ўжо пра бацьку.

— Ды супакойся ты. Ускіпеў, як гаршчок на агні.

— Трэба галавой думаць, Нінка.

— Я і думаю.

— А чаму тады не адпускаеш з сябе, забіраеш усё?

— Простая бясплодная ад прыроды. Бяс-плод-ная! Зразумеў нарэшце?

— Адкуль ты ведаеш? — не верыў напачатку Вілен.

— Калі гавару, значыць, упэўнена. Ты думаеш, што адзіным у мяне мужчынам быў? — пачынала нервавацца Нінка.

— Гэта не аргумент.

— Добра. Каб закрыць гэтае пытанне аднойчы і назаўсёды, гавару табе як на духу: некалькі разоў правяралася я, бацькі вазілі мяне да найленшых спецыялістаў-дактароў, і паўсюль адзін і той жа дыягназ — прыроднае бясплоддзе. Цяпер ты задаволены?

Гэта было першы і апошні раз, калі Нінка ўзгадала сваіх бацькоў. Вілен не стаў распытваць далей, бо ведаў, як да такіх пытанняў паставіцца дзяўчына. Ён меркаваў так, што калі яна захоча нешта расказаць, то зробіць гэта сама, без яго назойлівага даймання, на сваёй волі.

«Эх, Нінка, Нінка, дзе ты цяпер, маё дзяўчо?» — скрушна мільганула думка.

«Будзь заўсёды жорсткім эгаістам, вер сабе і любі толькі сябе! — быццам адказам на роспач Вілена прагучаў у яго вушах голас Максіма Гурона.— Галоўнае: не распускаць слюні, не быць слабаком, няхай тыя, хто не мае свайго Гаспадара, упадабаюцца слімакам, ды яны і ёсць слімакі.— Свідраваў слых Вілена голас Максіма.— Ты прыйшоў на зямлю, якая ўжо прагніла і заіржавела, каб кіраваць бязвольнымі, тымі, хто, як машкара-трохдзёнка, таўкуцца летнімі надвячоркамі ў пар­ным паветры прырэчных лугоў і гарадскіх звалак з пустэльнямі!»

Хлопец страсянуў галавою, адганяючы няпрошаны і чамусьці надакучлівы голас сябра. Ён адчуў лядзяшны халадок усярэдзіне, дзесьці каля самага пазваночніка, а пальцы левай рукі сцягнула сутаргай, яны непаслухмяна і кручкавата трымалі руль «мерседэса».

Жадаючы прасвятліць галаву, хлопец збавіў і так чарапашы ход машыны і другой, незамлелай, рукой намацаў пачатую гшяшку з моцным напоем і зрабіў два глыткі. Заглыбіўшыся ў сябе, ясна і прыемна адчуў, як лагоднай, сагравальна-цёплай хвалькай пракацілася тэкіла ў грудзях, адагнала халадэчу са спіны, разняволіла пазваночнік...

Перад тым як сысці з вакзала, Вілен хацеў, як гавораць, па-людску развітацца з Нінкай. Усё ж столькі месяцаў прабылі і пражылі разам, грэліся ў завірушна-сцюдзёныя ночы пад ад­ной коўдрай, дзяліліся адубелымі пералечанымі пончыкамі. Адным словам — жылі разам. Якія ні прыводзьце довады, а ганебна і нізка сысці вось так ад чалавека і не сказаць на развітанне хоць некалькі душэўных і цёплых, шчодрых, не падманлівых слоў. Максім сядзеў той раз з новым, толькі што падабраным братам на лаўцы ў невялічкім скверыку. Нешта гаварыў, даходліва пераконваў, а Вілен думаў толькі пра Нінку. Здавалася, што да яго не даходзяць словы, якія вымаўляў глад­ка паголены малады мужчына. Ён гаварыў і без перадыху курыў цыгарэты з прыемным пахам. Дымок ад іх зносіўся вет­рам якраз на Вілена. Вакол кіпела прывычнае для хлопца жыц­цё, жыццё вакзала: паспешліва крочылі пасажыры на плат­формы, горбіліся пад цяжарам вялікіх сумак і кардонных скрынь, меладычны голас дыктаркі абвяшчаў пра адпраўленне цягнікоў і іх прыбыццё з розных гарадоў і краін, над галавой шапацелі лістотай тоўстыя і ўгрэтыя сонцам ліпы. Усё гэта, здавалася, было побач і ў той жа час далёка ад Вілена. Ён думаў пра Нінку. 3 самай раніцы яна, нават не папярэдзіўшы хлопца, некуды знікла. Такое здаралася не часта, але бывала. Відаць, што з нейкай вакзальнай таваркай адправілася на промысел, бо, як гаварыла Кірылаўна (самая старая кабеціна з іхняга тутэйшага гурта), калі прасядзіш дзень без турботаў карчом, то ноч прыкрые цябе з пустым жыватом. Вось Нінка і пасунулася шукаць шчасце некуды далей ад вакзала, каб пад вечар была работа не толькі яе зубам, але і Віленавым, каб незадаволена не бурчэлі пустыя і галодныя жываты.

— Так што хадзем разам,— нарэшце даляцеў да слыху го­лас новага знаёмага.— Пажывеш пакуль у мяне, а там прыгледзішся, падумаеш над маімі ідэямі і тэорыямі, калі яны падыдуць табе — станеш адным з братоў Гурона, будзеш гуронаўцам (Вілен на той час так і не зразумеў гэтых гуронаўцаў і іхтэорыі з ідэямі, але ён не быў супраць таго, каб на дармаўшчыну перакусіць, а калі пашчасціць, то і чарку кульнуць). Ён толькі пабойваўся аднаго: дай божа, каб гэты знаёмы не аказаўся гомасексуалістам. 3 выгляду здаецца, што не надобны, але хто іх разбярэ. Віцька Кудравы — ці не яго, Віленаў, аднагодак — аднойчы патрапіў на такое знаёмства. Пасля таго як ён расказаў ііра той выпадак, уся вакзальная бамжатня з тыдзень рогатам заходзілася. (Знаўцы сцвярджаюць, што дармавы сыр бывае толькі ў мышалоўцы. Вось так яно ў жыцці часта і здараецца.) — А калі падасца табе ўсё тое, што пачуеш і пабачыш — чужым, вернешся на свой вакзал,— неяк проста і даверліва ўталкоўваў знаёмы.

— Прабач, Максім,— усё ж вырашыў Вілен не пакідаць недамоўкі між імі,— калі цябе цікавяць мужчыны, ну, ты веда­еш, у якім сэнсе, то я не падыходжу. У мяне агульнапрыня гая большасцю гетэрасексуальная арыентацыя. Так што тут ты цяпер усё ведаеш.

— Наконт сказанага не хвалюйся,— Максім першы раз за іх даволі-такі даўгаватую размову шчыра і адкрыта ўсміхнуўся. Хвіліну памаўчаў, прыкурваючы новую цыгарэту ад недакурка, натужліва кашлянуў, цвыркнуў слінай праз зубы і загаварыў далей: — Жыццё, відаць, цябе добра пакалечыла, калі ты і ўва мне ўбачыў напачагку гея, а не сапраўдную сутнасць. Ды нічога, я не крыўдую. Прыйдзе час, і ты беспамылкова будзеш пазнаваць людзей, вось гэтых усіх людзей, якія зараз мурашамі снуюць вакол нас. Мы, і ты ў іх ліку, будзем прымаць рашэнні: каму жыць, каму памерці! — Вочы ў Максіма палыхнулі пякельнай бліскавіцай. Вілен ад нечаканасці аж перасмыкнуў плячыма. «Вось табе і на, не адно, дык другое. Мо гэты параноік збег з псіхушкі ў Навінках? Хвіліна ад хвіліны — не лягчэй».

Падкідны, скасавурыўшыся, больш пільна прыгледзеўся да новага знаёмца. Ён па-сапраўднаму здзівіўся: прамільгнула некалькі секунд, і цяпер хлопец бачыў перад сабою звычайнага чалавека са стомленымі вачыма і прыхаванай усмешкай у кутках тонкіх губ. Кучаравы чорны чуб вецер згарнуў на высокі гладкі лоб, на якім не прагледжвалася ані маршчынкі. I толькі пад даўнім ружаватым рубцом на левай скроні пульсавала грапяткая сіняватая жылка.

Вілен пакуль не разумеў чаму, але на яго рантам сышла аднекуль паўнейшая заспакоенасць і ўпэўненасць у самім сабе.

— Прабач, Максім, але мне трэба заскочыць у прыбіральню. Піва просіцца на волю.

— Бяжы, я пачакаю.

Вілен таропка падняўся з лаўкі і праз дзесятак крокаў нырнуў у шчыльны і густы людскі натоўп. Яму карцела адшукаць Нінку, папярэдзіць яе, ш го ён сыходзіць у госці, каб дзяўчына не хвалявалася, каб ведала, што вечарам, як і ранен, яны будуць разам.Вілен прабегся на перонах, прашмыгнуу па зале чакання, нрайшоў каля кас, наведаў «грашовыя» кропкі, дзе падраблялі дзяўчаты з Нінкай, зазірнуў у міні-кафэшкі, Нінка часам дапамагала там, але нідзе яе не было.

«Нічога, пабачымся вечарам,— заспакоіў сябе хлопец — Пайду да Максіма, а то прымусіў чалавека сядзець крукам і чакаць, пакуль набегаюся. А Нінцы пстрычку дам, добра ўстаўлю пістон, каб ведала, як сыходзіць, не папярэдзіўшы».

У госці Вілен ехаў разам з Максімам на яго новай «маздзе». Машына яшчэ захавала ў сабе пах заводскай свежасці і чысціні. Уѵульны салон, мяккія скураныя сядзенні, фантастычная музыка далёкіх галактык — усё гэта расслабляла хлопца, агортвала нейкай глыбокай і шчымлівай радасцю. Ён даўно ўжо, нават і не памятаў, калі было, не адчуваў такога ўнутранага задавальнення і спакою. Менавіта едучы ў машыне, Вілен зразумеў: ягоны лёс крута мяняецца, нарэшце ён схапіў, як часга паўтарала бамжыха Кірылаўна, Бога за бараду. Цяпер хлопец нават здзівіўся, што на той час у яго не з'явілася ў гала­ве і кропелькі сумнення ў нечакана абрынутым на яго шчасці.

Пад коламі «мазды» дарога слалася роўненькім дываном. Гладкі асфальт, які нядаўна наклалі замежныя спецыялісгы па цэнтральным праспекце горада, здзіўляў Вілена. Не, ён не адзін і не два разы праходзіў па гакіх жа добрых гратуарах каля гэтай абноўленай дарогі, але адна справа глядзець на яе, ідучы пешкі, і зусім іншыя адчуванні нанаўняюць чалавека, калі ўзіраецца ён на такое бліскуча-гладкае хараство праз лабавое шкло дарагой і новай іншамаркі. Разметка дарогі з белых палосак, нібы няўрымслівая свавольніца, заігрывала з пярэднімі коламі «маз­ды» і, быццам прысаромленая, паспешліва хавалася пад нізкавата пасаджаным днішчам машыны.

— Ты даўноабжыў вакзал? — перапыніў думкі Вілена Максім.

— Ды ўжо не першы год.

— I падабаецца?

— Нічога сабе. Гэта не на гарадской звалцы дні свае бавіць.

— Бацькі далёка дзе жывуць?

Вілен нейкую хвіліну маўчаў. Думаў.

Я пытаюся пра бацькоў. Вядома, калі гэта вялікі дзяржаўны сакрэт — можаш не адказваць.

— Сакрэт і сапраўды вялікі,— твар Вілеыа перасмыкнула натужліва-вымучаная усмешка.— Я іх проста не памятаю, ніколі не бачыў і, відаць, не наканавана з імі сустрэцца.

— Не вешай носа,— адхіліўшы адну руку ад руля, Максім лёгенька таўхануў хлопца ў плячо.— Без іх лягчэй жывецца. Без усялякіх сумненняў можаш паверыць мне на слова.

— Без іх адзінока,— не пагадзіўся Вілен.— З-за гэтага ў мяне наваг прозвішча вычварнае і нялюдскае. Нават сорамна вымаўляць.

Яны маўчалі. У салоне зноў гучала толькі далёкая зорная мелодыя, пад якую танцавалі вясёлыя сонечныя зайчыкі. Яны заскоквалі ў «мазду» праз шкло бакавых дзверцаў, праз лабавое і задняе шкло. Сонечныя непаседы, убачыўшы машыну, адрываліся, адскоквалі ад вялізных вітрын крам і рэстаранаў, кафэ і музеяў, выставачных залаў і кавярань, адразу ж запаўнялі новы ўтульны салон машыны. Яны не толькі сляпілі Вілена, а, здавалася яму, нават шчыкаталі твар і шыю, аголеныя да локцяў рукі. Максіма хутчэй за ўсё яны не даймалі, бо ў яго на

носе былі начэплены зацемненыя вялікія люстраныя акуляры.

— Падкідны я,— прыжмурыўшыся, выдыхнуў Вілен.

— Ого! Табе ў карты на падкіднога дурня не шэнціць?

— Не ад гульні ў карты нашу я такое прозвішча. Няўжо не разумееш? — бачылася, што хлопец псіхануў, далоні рук самі сабою сціснуліся ў кулакі.

— Я няўдала пажартаваў,— Максім прамовіў гэта замест прабачэння.

— Чаго ўжо мельцяшыцца,— буркнуў пад нос Вілен.— Нарадзілі і падкінулі мяне. Цяпер вось і жыву Падкідным. Дзя­куй тым дзядзькам і цёткам, якія хоць імя больш-менш прыстойнае далі. А мог бы звацца і нейкім Яўтухом ці Малахам. Але ўсё гэта дробязі.— Вілен зноў адчуў, як ягонае сэрца напаўняецца невытлумачальнай радасцю. Усё ранейшае, папярэдняе пустэча, яна назаўсёды засталася за плячыма, а наперадзе, у зусім недалёкім будучым, у яго сапраўднае жыццё, пра якое нават баяўся марыць.

— Я гэта ведаю,— уголас прагаварыў Вілен.

— Што?

— Нічога, Максім. Даўняя звычка — гаварыць сам з сабою.

— Пазбаўляйся ад яе. У нашай справе яна будзе толькі шкодзіць.— Максім зняў акуляры, паклаў іх на пярэднюю панель перад лабавым шклом.— Чытаў сённяшнюю «Вячорку»?

— Што-што?

— «Вячэрні Мінск», кажу.

— Яшчэ ж далекавата да вечара.

Максім скоса зірнуў на цяпер былога жыхара вакзала, куточкамі губ ехіднавата ўсміхнуўся.

— Ты проста дагістарычны выкапень, хлопча. Але гэта не так і важна.

— На газеты грошы трэба,— пакрыўджана буркнуў Вілен.

— «Чарніла» ж ёсць за што купіць, га?

Вілен змоўчаў.

— Вазьмі на заднім сядзенні. Прашедзь раздзел «Крымінал». Там нешта цікавае прачытаеш.— Максім шматзначна акінуў позіркам новага знаёмага.— Ты які памер адзення носіш?

— Пяцідзесяты, здаецца, а рост чацвёрты,— здзіўлена адказаў Вілен.— Навошта гэта патрэбна табе?

— Пара ўжо прышмоціцца, малады чалавек.

— Мне і так добра. Ды і грошы дзе я вазьму?

— Пазычу. Прыйдзе час, аддасі. Не ўсё жыццё ж збіраешся хадзіць ахламонам. Аблюдзіцца трэба, навесці знешні бляск. Пакуль чытай газету, а праз некалькі кварталаў заедзем у клёвы буцік і падбяром тое-сёе.

Вілен разгарнуў свежы нумар «Вячэрняга Мінска», кінуў вокам на артыкулы і інфармацыі, абыякава спыніў позірк на фотаздымках, удыхнуў на поўныя грудзі свежы пах друкарскай фарбы і, нарэшце, засяродзіўся на рубрыцы «Крымінал».

У звестках МУС пісалася пра тое, да чаго большасць грамадскасці ўжо прывыкла: п’яныя разбоі, згвалтаванні, пажары ад курэння ў ложках, рабаванні асабістай маёмасці, крадзяжы дарагіх аўтамабіляў. Падкідному даводзілася чы­таць пратакія злачынствы і ў іншых газетах, якія забывалі пасажыры вакзала на лаўках ці проста выкідвалі іх каля сметніц, як непатрэбны і лішні груз. Але апошняя вестка зацікавіла Вілена. У ёй гаварылася, што за Мінскам, на мяжы з Чэрвеньскім раёнам, у мінулую нядзелю грыбнікі знайшлі знявечаны труп маладой дзяўчыны. Як паведамілі судмед­эксперты, у яе не было сэрца і печані.

— Ну, як табе? — не адрываючы позірку ад дароі і, спытаў Максім.

— Жахліва,— толькі і змог прамовіць Вілен.

— Нічога, прывыкнеш. Цяпер гакі час. Прыйшло тое на зямлю, пра што гаварылі ў мінулых стагоддзях, чаго чакалі такія гаспадары жыцця, як мы — гуронаўцы. Гэта наш баль, баль нашага вялікага Гаспадара. Мы заказваем музыку, самі граем і танчым, выбіраем ахвяр і даём дазвол на жыццё.— Пальцы на руках Максша аж пабялелі, так моцна ён абхапіу руль.— Чаго ўціснуўся ў сядзенне, як усё роўна на плечы звалілася табе стопудовая глыба мармуру?

— Не па-людску усё гэта. Страшна жыць, калі задумваешся, што робіцца навокал.

— Не слюнцяйся, Вілен. Я ж пазнаў адразу ў табе моц унѵтранага духу і светлую галаву. Яны-то і паслужаць нашай агульнай справе. А людскасць, дабрыня, спачуванне і шкадоба — пустыя словы, якімі болыпасць прыкрывае сваю мурашыную мізэрнасць ці, наадварот,— пацёмкі душы. Вось ты — бязбацькавіч, бомж. Хто табе першы працягнуў руку, каб вышмыргнуць з бяздоннай багны? Праўда, ты за маю руку цяпер павінен трымацца аберуч, каб яна міжволі не выслізнула.

«I хго гурхануу мне у плечы, каб я сеў у машыну да такога вар я га? Захацелася дармавога харчу і пітва. Тут хоць бы само­му жывым застацца,— спалохана скакалі ў галаве Вілена думкі.— Зараз жа грэба нешта прыдумаць і збегчы. На такой хуткасці не выскачыш. А калі і сігануць, то абавязкова паграпіш пад колы іншай машыны. Якія тут жаргачкі, калі адразу чаты­ры праезныя паласы ў адным накірунку. Думай, думай»,— загадаў сабе хлопец.

Максім адчуў перамену настрою ў свайго знаёмцы, які з абыякава-вясёлага нечакана нібы паменшаў ростам і змізарнеў, заклапочана і прыдзірліва пачаў узірацца ў бакавое шкло дзверцы.

«Не трэба ісці адразу ў лабавую,— перасцярог сябе Гу­рон.— I ак любога можна запалохаць і адш гурхнуць. А здавалася, што ён без лішняга сюсюкання усё схопіць і зразумее. Жыццё ж яго навучыла лепш за розныя там універсітэты і акадэміі. Не, не варта адразу, нахранам ламаць яго светапогляд, які дасюль склаўся. Начну далучаць да маіх гуронаўцаў Вілена ціхенька і складненька, усяму свой час і свой дзень».

— I чаго мы прымоўклі? — Максім зычліва ўсміхнуўся.— Вазьмі закурыць. Цыгарэты прачышчаюць мазгі, вытурваюць з галавы брыдкія думкі. Не ведаю, як табе, а мне яны надаюць упэўненасці і рашучасці. Скажы: мне падалося ці сапраўды цябе нешта ўсхвалявала? Бачу, што і вочы палахліва бегаюць, і твар выцягнуўся, як у муміі.

— Выдумляеш бязглуздзіцу,— спрабуючы надаць голасу абыякавыя ноткі, прамовіў Вілен.— Жывот схапіў. Раніцай нейкай заразы з'еў, вось страўнік і круціць. Прытармазі за трам­вайным супынкам, збегаю ў прыбіральню. Хочаш ці не, а трэ­ба апаражніцца.

«Ну-ну, давай, хлопча, лі ваду на млын. Толькі ж я не з прастачкоў. 1 навошта падсунуў яму газету? Думаў, што ён усё правільна зразумее, аж не. Перабольшыў. Ды і чаго дзівіцца. У яго ўмовах жыцця ўсяго трэба баяцца».

— Зараз, Вілен, заедзем вунь у той дворык,— Максім хітнуў галавой на белавата-чырвоны пяціпавярховік з маленькімі, толькі пасгавіць у вазонах квегкі, балкончыкамі пад вокнамі і чатырма прыземістымі, з аблезлай фарбай калонамі каля пад’езда. Беспамылкова можна было вызначыць, што гэты дом будаваўся яшчэ пры сталінскіх часах.— Там і зробіш сабе аблягчэнне. Лады?

«Мазда» плаўна павярнула з праезджай часткі дарогі і юрк­нула пад разлапістыя кроны каштанаў.

«Тут і выкарчую з яго боязь і страхі. Калі спалохаўся напачатку, то і ў далейшым калені будуць падгінацца».

— Не спяшайся, Вілен,— перапыніў Гурон намер хлопца выскачыць з машыны на вуліцу.— Я хачу, каб ты ўважліва паглядзеў мне ў вочы. Гэта зойме адну, ну ад сілы — дзве хвіліны. Добра? — Максім паклаў руку на плячо хлопцу.

— Хочаш пагуляць у пераглядкі?

— Называй, як табе падабаецца. Але галоўнае — ты расслабея і выгані з галавы розную лухту. Сядзь вальней, а го напруціўся, як усё роўна кол праглынуў.

Вілен зірнуў у вочы Максіма, і яму здалося, што перад самым носам узарвалася шаравая маланка. Усё некуды на­плыло: машына, дворык з каштанамі, дзіцячая пляцоўка з арэлямі і пясочніцай, жанчына, якая гулка выбівала на жалезнай перакладзіне вялікі зеленаваты дыван. Ён не бачыў і самога Максіма.

Перад унутраным зрокам Вілена паўстаў густы ельнік, праз колкія лапкі якога не маглі прабіцца наваг сонечныя промні. А дзень жа (хлопец гэта добра ведаў) быў у самым разгары, пякучае сонца вісела ў нябесным зеніце. Пад нагамі процьма кісліцы, ці, як яе яшчэ называюць на вёсках, заечай капусты. Вілен нахіліўся і адшчыкнуў некалькі травінак, змахнуў з лісцікаў ігліцу і ўкінуў кіславатую знаходку ў рот. Жавануў зубамі некалькі разоў, і сківіцы звяла аскоміна. Хлопец агледзеўся. Наперадзе, метраў за дваццаць ад яго, лапікам святлелася прагаліна. Ён не раздумваючы скіраваў туды, асцярожна абыходзячы шматлікія старыя вываратні, трупехлыя пні, хрумсткія груды з голля. Дзіўная цішыня, не чутно і спеву птушак. Усё вакол нібы соннае і зачараванае. Вілен нават не чуў сваіх крокаў. Поўны вакуум, але ж дыхаецца лёгка, і ўсё цела расслаб­лена, разняволена. «А мо крыкнуць? — мільганула думка.— Набяру поўныя грудзі паветра і галёкну так, што захістаюцца вершаліны елак!» Ён набраў поўную грудзіну паветра, аж разанула ў лёгкіх, нацяўшы галасавыя звязкі, крыкнуў. Фантастыка, свайго голасу Падкідны не пачуў.Самае неверагоднае тое, што гэты казус ані на кроплю не ўсхваляваў яго, не падаўся неверагодным.

Вось і палянка. Яна па краях, як лясное азерца, густа зарасла вербалоззем, купчастым і роўным, нібы падстрыжаным дбайным і ўмелым садоўнікам. Пукацісты ўзгорак паляны быў голы, зусім без травы. Зямлю там-сям пакрывалі толькі шэра-бялёсыя лішайнікі і рэдкія зялёныя бародкі моху. Паляна нагадвала лысіну састарэлага дзядка, які ўжо з паўстагоддзя не ведае, што такое грабен ьчык і дзеля чаго ён у во­гуле існуе. Вілен спыніўся каля аднаго з кустоў вербалоззя, пільна ўгледзеўся ў цэнтр ііаляны, яе сарцавіну. Спачатку ён не паверыў сваім вачам, калі ясна разгледзеў там дзіўную вялікую птушку, якая, схіліўшы да крыла голую і лысую гала­ву, як і сама гэтая палянка, насцярожана, а хутчэй за ўсё цікаўна назірала на хлопца. Невядомая сіла цягнула Вілена да птушкі, падштурхоўвала яго ў плечы, а ён і не супраціўляўся. 3 цікаўнай пажадлівасцю падышоў да птушкі. (Гэта быў чор­ны грыф.)

Нейкі прамежак часу яны глядзелі адно на аднаго, ацэньваючы, вывучалі. Але вось птушка ўстрапянулася, выпрастала ўгору лысую галаву, і Вілен убачыў у яе дзюбе ладны, на ўсю далонь, ключ, які пераліваўся ў промнях сляпучага сонца.

«Бяры, ключ твой,— пранесліся у галаве хлопца чыесьці словы.— Не бойся, забірай. Пакладзі ў нагрудную кішэню і заплюшчы вочы. Ты малайчына, Вілен!»

Хлопец працягнуў руку да дзюбы грыфа, і ключ лёг на далонь Вілена. Вочы самі па сабе заплюшчыліся, а ў вушах шуганула гарачая хваля паветра...

— Ты збіраешся бегчы аблягчыцца? — злавіў нарэшце го­лас Максіма хлопец.

— Ды не хачу я нічога,— Вілен неадрыўна глядзеў у вочы Г урона.— Калі самаму прыпёрла, то скокні да сарціра.

Максім прыхаваў няўлоўную ўсмешку за насупленасцю броў, якія ён, зморшчыўшы, звёў да пераносся.

— Чаго мы тут стаім? — Вілен нецярпліва ёрзнуў на скураным сядзенні ўтульнай «мазды».

— Не спяшайся. Каля перакрыжавання вуліцы Сурганава і праспекта аварыя. Бензавоз пацалаваўся з фурай, і цяпер там заштапарылі праезд. Але ж мы з табою можам аб’язнымі дарогамі гайсануць. Ніякіх праблем.

— Куды падзеўся ключ? — Вілен уважліва аглядаў растапыраныя пальцы рук, далоні. Зірнуў над ногі, залез у кішэні

штаноў.— Няма ключа,— пакрыўджаным і ціхім голасам роспачна выдыхнуў ён.

— Пра які ты ключ гаворыш? — абыякава, з непрыхаванай іроніяй спытаў Гурон.

Мне вялікая чорная птушка дала той ключ на лясной паляне.

— Ён быў залаты, як у славутага Бураціны?

— Для мяне — даражэйшым за залаты.

«О, дзякуй табе, Гаспадар ночы, яшчэ адзін далучыўся да нашай кагорты. Ён будзе поўнасцю нашым, і ў першую чаргу — гваім. Гэты хлопец не дробязны вінцік, якіх хапае паўсюль, ён будзе максімальна набліжаны да цябе, мой Гаспадар, як і я»,— Максім пацягнуўся на сядзенні машыны, сагнуўшы рукі ў локцях і закінуўшы іх за плечы.

— Пра ключ не хвалюйся, ён твой і заўсёды будзе належаць толькі табе. Ведай адно — ключ спатрэбіцца табе пры ўваходзе ў вечнае царства Гаспадара. Вось у тую часіну ты яго і атрымаеш, ён сам з’явіцца ў руцэ. О’кей? Ѵае nictis.

— Што?

— Нічога. Люблю я кідацца лацінскімі слоўцамі. Няўжо не гаварыў, што вучыўся я ў свой час у нашанскім медінстытуце? Адтаго і лацініца прэ, як сгрумень вады з падранага поліэтыленавага пакета.

— Разумны.

— Кінь бязглуздзіцу несці. Навучыцца можна чаму хочаш. Зараз модна на такія залепы адказваць вось такім выразам:

«Пры жаданні і зайца можна навучыць курыць». Уразумеў? Прырода — вось аснова ўсяму, прыплюсуй да яе і тую сілу, якая бароніць кожнага ад няўдаліц і няўладзіц жыцця. У нас з табою гэта агульная сіла, сіла абаронцы Гаспадара.

Вілен слухаў знаёмца (ці як ён сам паспеў ужо не раз назвацца — сябра і брата) і поўнасцю яго не разумеў. Пакуль не разумеў. Толькі, а хлопец быў у гэтым упэўнены, прасвятленне ў блытаніне гамонкі хутка прыйдзе само сабой.

— Ты любіў у юнацкім узросце чытаць Джэка Лондана? — ні з таго ні з сяго спытаў Максім.

— Чуў пра яго ў школе-інтэрнаце.

— Добра, калі чуў. Дык вось, Джэк сцвярджаў, што пры­рода крывава-клыкастая і кіпцюрыстая. Ён гаварыў: «Быць жорсткім дрэнна, але гакі кош г, які трэба плаціць за тое, каб выжыць. Маладыя забіваюць старых, а моцныя забіваюць слабых вось такі няўмольны закон. Чалавек вядзе барацьбу супраць стыхій ці супраць сабе надобных, і ў гэтай 6арацьбе яму няма на што і на каго абаперціся, акрамя самог л сябе». Бачыш. якія пірагі з блінамі. Нам, сябрук, лягчэй, у нас заплячыма стаіць Гаспадар, а мы яго верныя служкі. Мы усе, хго паспытау і адчуў смак, і ёсць дзеці Гаспадара

ночы...

Вілен здзівіўся, калі расплюшчыў вочы. Ягоны срэбраны «мерседэс» сгаяў на ўзбочыне дарогі і заспакоена вуркатаў рухавіком, нібы прыгрэтае кацяня на каленях мажнай гаспадыні.

— Ёлы-палы! 1 трэба ж задрамаць за рулём! Яшчэ такога ніколі не было. Ноччу ж спаў, як чумак, што ўпіўся гарэліцы, а тут, на дарозе, нечакана змарыла. Цьфѵ ты.— Хлопец цвыркнуў слінай праз прачыненае бакавое шкло.— Ехаць да нашага Дома ночы хоць і няшмат засталося, але трэба праворней варушыцца. I чаму кіданула мяне ў даўнія і лішнія цяпер ужо ўспаміны? Няўжо настальгія па мінулым вакзальным жыцці? Га-гага,— на поўныя грудзі, аж аддалося ў патыліцы, рагатнуў Вілен.

«Сёння агульны збор. Маску-натварнік не забыў, ланцужок з сабачых зубоў на шыі, насгой чамярыцы са спіртам узяў Гурон».

Гвар хлопца цяпер ужо быў сур'ёзны і заклапочаны. Гладкі лоб ад напружанай задумлівасці прутом перасекла таўставатая вена, вочы прыжмураныя, ад чаго ў іх кутках да скронь пабеглі вееркамі танюсенькія зморшчынкі.

Колы машыны плаўна і абыякава, нібы гуляючы, пераадольвалі няроўнасці і выбоіны дарогі. Поўня чароўным і вялізным бяльмом вісела ўдалечыні, над самай сярэдзінай гэ­тай глухой лясной дарогі. Вілен узіраўся ў халодна-прыцягальнае свягло поўні і яскрава, з кожнай хвілінай, з кожным імгненнем адчуваў, як закіпае ў целе кроў, апаноўвае шчыкаглівая ўзбуджанасць, часцей і больш напорліва ў сярэдзіне грудзіны гойцае сэрца, ягоны грукат даносіцца да скроняў і патыліцы.

Вілен першы разтрапіў вось у такі, не вядомы яму раней стан. Але, як ні дзіўна, хлопца гэта не спалохала. За апошні год з хвосцікам, а менавіта столькі часу ён ужо быў Дзіцем ночы, гуронаўцам. Вілензвыкся прымацьяк належнае ўсё тое, штоз ім робіцца.

«Хутчэй, хутчэй давай каціся, мой жалезны канёк,— Падкідны падганяў сябе.— Вось за той павароткай і наш дом, нашы непарушныя ўладанні».

«Мерседэс» завярнуў за каленападобны выступ ельніку, і фары машыны выхапілі з прывіднага змроку ночы прыземісты драўляны двухпавярховік. У зацемненых вокнах не бачылася ні іскрынкі, ні пробліску святла. Калі б выпадкова чалавек, што заблудзіўся і шукаў ратунку, патрапіў прыцемкамі ў гэта мес­ца, то ён не адразу б і заўважыў будынак. Зусім не кідаліся у вочы яго пачарнелыя сцены, ашаляваныя ў даўнія часы свежымі, з мудрагелістай разьбою дошчачкамі. Шыферны дах пад лапкамі елак густа і буйна парос імхамі, а над казырком, які звісаў над прыступкамі ўвахода, раслі тры маладзенькія бярозкі.

Там-сям, праз адарваную некім шалёўку, выглядалі гнілаватыя бярвенні з глыбокімі парэпанымі трэшчынамі. Даўно занядбалі свой дом адпачынку працаўнікі костнага завода. Адракліся ад двухпавярховіка, як ад шалудзівай сіраты ці карослівага калекі. А яму б, гэтаму дамку, патрапіць бы ў добрыя, умелыя рукі майстроў, і, глядзіш, праз нейкі час увішнай працы ажыў бы дом костнікаў, зірнуў на белы дзень памытымі і чыстымі вокнамі, запоўніліся б пакоі, сталоўка і фае смехам ды музыкай. Пружыны ложкаў парыпвалі б пад разгарачанымі целамі каханкаў. Але, але...

Вілен заўважыў, як з прыцемненага боку ўваходных дзвя­рэй паспешліва аддзялілася чалавечая постаць і павольна, ня­спешна скіравалася да ягонай машыны. У святле фар «мерсе­дэса» хлопец адразу пазнаў Гурона. Накінутая на плечы чор­ная шаўковая хламідзіна прыкрывала ягонае цела, на галаве ўзвышаўся такі ж чорны каўпак-карона, які ўвенчваўся перавернутым дагары шасціканцовым крыжам. Твар Максіма хаваўся пад яго заўсёднай маскай-трохкутнікам. На яе сажыстай паверхні фасфарычна блішчэлі проразі вачэй і рота, а там. дзе павінны знаходзіцца шчокі, ірванымі ранамі крывавілі шматкі чырвонай матэрыі. Вілен часта бачыў Гурона ў гэтай апратцы з маскаю, таму выгляд сябра-паплечніка ў цішы лесу, каля Дома дзяцей ночы, не выклікаў аніякіх адчуванняў.

— С лава, I аспадару! —прывітаў Максім хлопца праз акно «мерседэса».

— На ўсе вякі,— завучана адказаў Вілен.

— Даўгавата сёння ты дабіраўся.

— Нешта не вельмі добра сябе адчуваю,— без нотак апраўдання ў голасе адказаў Падкідны.— Думаю, што усё ж не спазніўся?

— Cтаў машыну да астатніх і заходзь. Усё гатова, хутка пачнём. Бачыш: ноуня набліжаецца да нябеснага цэнтра. Не марудзь.

Гурон, быццам вайсковец, крутнууся на месцы і пакрочыў да ўваходных дзвярэй сваёй рэзідэнцыі.

ІІ

Пайшоў ужо другі год, як бясследна знік з вакзала Вілен Падкідны. Адным днём ён проста не вярнуўся да Нінкі Смаляк і даўсіх астатніх сяброў-бяздомнікаў. Дзяўчыне здалося, што ўсё навокал, нават горад і цэлы сусвет, зменшылася да чорнай макавінкі. Спачатку Нінка з ранку да позняга вечара бяздумна, паспешлівымі крокамі вымярала вакзальныя тратуары, прывакзальныя вуліцы, круцілася каля піўных кіёскаў і прапахлых падгарэлым алеем танных закусачных. Ад напружанага ўзірання ў нрахожых у яе муляла ўваччу, а ад трывожнага недасынання здавалася, што над вейкамі насыпана па жмені буйнога пляжнага пяску. Першыя дні і нават тыдні яна была ўпэўнена, што абавязкова сустрэнецца з Віленам. «Можа, ён,— думалася Нінцы,— загуляў з сябрамі. Пашчасціла ім патрапіць на светлую палоску жыцця, прыгрошыліся хлопцы — вось і гуляюць. Не ўвесь жа час ім, вольным людзям, таптацца ў чор­най зебравай паласе, павінна ж некалі і ім прываліць шчасце. Хоць гэтае шчасце заўсёды кароценькае і маленькае, як лет­няя ноч, як век казюркі-аднадзёнкі».

У спадзяваннях, надзеях мінуу месяц, завярнула на другі, а там і грэці, восеньскі, пачаўся. Ад Вілена ж ні слыху, наваг кароткай вестачкі не было. Быццам згарэў ён у крэматорыі ці іншапланетнікі прыхапілі яго з сабою ў невядомыя і далёкія галактыкі.

— I чаго ты, дурніца, убіваешся? — ушчувала Кірылаўна.— За маё не карогкае жыццё перабыла я з мужчынамі столькі разкоў, што калі бы па валаску пасля расставання вырывала з

галавы, го даўно хадзіла 6 лысая, што гое калена. А кожны з іх, дзеўка ты мая, кляўся ў любові і вернасці. Не глядзі, што цяпер я такая нягеглая і брыдкая. Раней і я спелай арабінінай глядзелася. Выкінь з галавы свайго Вілена. Прыгледзь другога хлопца. Ці ж мала іх цяпер, новенькіх, з’явілася ў нашым кодле? Я табе скажу, што ёсць і кідкія, прабіўныя мальцы. 3 такімі на пусты жывот ноччу класціся не будзеш. Вазьмі хоць бы і таго Юрку. Ён ужо некалькі месяцаўтаму тут атабарыўся. I глядзіць ён, праўду кажу табе, Нінка, як вясновы кот, калі ўбачыць цябе. Здаецца, што праглынуу бы прылюдна.— Кірылаўна ўвесь час як заведзеная соувае сгарэнькую вязаную шапачку з ілба глыбей на патыліцу. Сівьгя непаслухмяныя валасы бруднавага-зліплымі пасмамі тырчаць пауз вушэй, абапал шыі.

Нінка слухала заўсёдную песню-гамонку вакзальнай ветэранкі і сілілася ўтрымаць у глыбіні вачэй уедлівую слязіну. Яна слухала і не чула старую. Кожны раз упервалася позіркам у глухую далячынь невядомасці, маўчала.

— Апускаешся ты, дзеўка,— кожны раз, падсаджваючыся да Нінкі на лаўку ў скверыку ці ў вакзальнай пачакальні, пачынала гундосіць Кірылаўна.— Паглядзі на сваю адзежку, калі яна апошні раз ваду з мылам бачыла? А вочы? Ш го за вочы ў цябе? У варанага рака, ш го ў піўняках раней прадавалі, і то ў тысячу разоў лепшыя і паглядныя!

— Адчапіся,— прасіла Нінка.

— Я-то адчаплюся, і шго голку? Угробіш ты сябе.

— Ну і няхай.

— Жыць трэба новым днём.

— Навошта? — Нінка глыбока ўздыхнула, не тоячы цяжару на сэрцы.

— Ты, лярва, павінна радавацца, што Гасподзь даў табе жыццё, што кожны дзень можаш бачыць сонца і неба, гава­рыць з людзьмі і са мною, што дыхаеш і чарку бярэш, шго можаш ногі рассунуць пад любімым мужыком.

— Магла,—— неахвотна буркнула дзяўчына.

— Ты, дзеўка. не крыўдуй, але мне здаецца, што цябе некалі прысгукнулі з-за вугла пыльным мяшком. Колькі я ужо талды­чу табе, ш го на былым Вілене свет клінам нееышоўся. I не яго аднаі о матухна-прырода надзяліла хазяйствам ніжэй пояса.

— У цябе адно ў галаве, старая ты брында,— без усялякай злосці прамовіла Нінка, і яе схуднелы твар кранула лёгкая усмешка.

— Вось-вось, аж навокал пасвятлела,— узрадавалася Кірылаўна, улавіўшы змену настрою дзяўчыны.— Не такі ён быу ужо і герой, калі знік быццам у нрорве і на развітанне нават не падзякаваў за цеплыню, якой ты адорвала яго. Хрэн з ім, тваім Віленам. Трэба жыць па-новаму: душу і цела нарас­пашку! — Кірылаўна аж прытопнула нагой па заплёваным гратуары з недакуркамі каля лаўкі.— Але ж не забывай, што бяздумна галавы губляць не трэба. Галоўнае не разяўляць рот, каб, крый божа, не патрапіць на прыдуркаў, іх цяпер хапае. Не шукай на баку з тоўстымі кішэнямі, а жыві з нашынскімі. У нас свая дзяржава, свой свет з нашымі законамі і правамі.

Прыгледзься ўсё ж да Юркі. Калі паразумеешся, то будзеш жыць не горш, чым пры тым байструку. Юрка цябе ў крыўду ані кому не дасць. Ён жылісты, прабіўны хлопец. А ручышчы! Ты бачыла, якія ў яго кулакі? Hi адзін да цябе забулдон не падыдзе. Станеш проста каралевай сярод нас. Калі хочаш, то я шапну Юрку, што і ты прыглядваешся да яго. Ён-то не адзін ужо раз дапытваўся ў мяне пра тваю светласць, дзеўка.

— У цябе слоўцы, што ў свецкай дамы з Ландона ці Парыжа.

— А я ж некалі і сваццяй была.— Кірылаўна зайшлася грудным глыбокім кашлем.— Во зараза, ці не чахотка ужо ў мяне.— Старая саўганула руку ў кішэню замусоленага, некалі зеленаватага пінжака і дасгала змяты пачак з-пад цыгарэт «Ас­тра». Няспешна высыпала недакуркі на другую далонь, пакорпалася ў іх, шукаючы даўжэйшую прыгашаную цыгарэтку, і, пстрыкнуўшы недзе падабранай занальнічкай, задыміла.

— Бяры, калі хочаш,— працягнула старая далонь да Нінкі.

Дзяўчына адмоўна пахітала галавой.

— Грэбуеш? I правільна робіш.

— Не хачу. Яшчэ не ўцягнулася.

Правільна маракуеш. Не трэба налягаць на тытунь. Здароўя ён не прыбаўляе.

— Ці думаем мы пра тое здароўе, Кірылаўна?

— Як прыхопіць хвароба, то ўспамінаем.

— Можа, калі дыхаць няма ўжо чым.

— Вось-вось. Я і хвалю цябе, дзеўка, за тое, што не смокчаш заразлівы дым, не прыкурваеш адну ад адной. Паглядзі на мяне. Трыццаць з хвастом годзікау я неразлучная з цыгарэтамі. і, ты спытай, што яны мне добрага далі?

— I што?

— А тое, што маю колер твару, як цыгарэтны попел ці асфальтаваныя дарогі ў нашым горадзе. Ды яшчэ чахотку ў лёгкіх...

I ўсё ж Нінка была ўпэўнена, што з Віленам здарылася не­шта дрэннае, а мо і непапрауна жахлівае. Яе сэрца падказвала: хлопцу трэба дапамога. Не чыя-небудзь, а менавіта яе, толькі яна адна зможа выратаваць любага, засланіць ад густой, чорна-ліпучай небяспекі, якая навісла над яго галавою.

Сёння Нінка, наездзіўшыся уволю па другой лініі метро, гадзінам к дванаццаці выйшла на станцыі «Пушкінская». Ся­род натоўпу пасажыраў яна нічым асаблівым не вылучалася: чорныя падстрыжаныя да плячэй валасы падкручанымі кончыкамі звісалі на свежы аранжавы світэр (нядаўна яго падараваў дзяўчыне Юрка), на маладой гладкай скуры твару спелымі яблыкамі-малінаўкамі засгыў ядрана-здаровы румя­нец. Сіняватая глыбіня вачэй на дзіва прапарцыянальным тварыку прыцягвала гюзіркі маладых хлопцау. што сгаялі ў пераходзе метро і гандлявалі аўдыё і відэакасетамі. Маладыя людзі. звыклыя да няспыннага патоку гараджан, што паспешліва крочылі міма іх, як па невядомым загадзе, спынялі сваю ўвагу менавіта на Нінцы. Толькі ж у яе сумных вачах не ўспыхвала аніякай зацікаўленасці да пажадлівых позіркаў. Хваля пасажыраў, што выйшлі з чарговай электрычкі метро, радзела, змяншалася. Нінка запаволіла крок каля даўгаватага рада выстаўленых на продаж яркіх букегаў кветак. Ружы розных колераў і адценняў, гладыёлусы, гіяцынты і герберы, россып гваздзікоў на пругкіх ножках, садовыя сціплыя рамонкі заварожвалі сва­ёй гарманічнасцю. I неяк не заўважалася побач з імі бруднаватая сцежка ад пасажыраў, якія, быццам заведзеныя механічныя цацкі, паспешліва сноўдаліся вакол. Пах кветак цяжкавата. на­ваг немагчыма было ўлавіць у гэтым бетанаваным падзямеллі. Ён, гэты чароўны і казачны пах, рассыпаўся. блытаўся. перамешваўся з нахамі нечыва, якое выстаўлена было ўпрытык з квегкамі, а і дзвярэй аптэкі, ш го гулілася насупраць пад святлом неонавых лямпаў, выносілася спеціфічна пругкаватая хваля лекаў. Тут жа, як быццам знарок, стаялі сталы і стэлажы са свежымі газетамі і часопісамі, томікамі кніг для дарослых і дзіцячай літаратуры. Друкарская фарба абвалаквала букеты кветак, забівала лёгкую і цнатлівую чароўнасць пялёсткаў руж.

У Нінкі не выходзіў з галавы сённяшні сон. Мо яна і пай­шла з-за яго пакатацца ў метро, каб хоць крышачку развеяцца.

Перад гэтай ноччу з самага вечара да яе падышоў Юрка (з ім дзяўчына жыла ўжо, як шуткавала Кірылауна, у чатыры нагі, каля месяца) і пахваліўся, што ён дамовіўся з адным выпівохам на начлег у яго кватэры. Плата невялікая — пляшка віна. А там, у кватэры новага сябрука па чарцы, можна і памыцца, паспаць па-людску, урэшце, паглядзець, хай сабе і чорна-белы, тэлевізар. Усё гэта Юрка выгаворваў з яўнай радасцю. У яго аж загарэліся агеньчыкі ўдачы ў шараватых ва­чах. Прытым і ехаць недалёка, ва Уручча. Нінка без асаблівых угавораў згадзілася. Тым больш што апошнім часам ёй было не прывыкаць да розных начлегаў па чужых кватэрах. Прайдоха Юрка часта знаходзіў падаглівых мінчан, якія з радасцю прымалі іх у сябе за чарку таннага пойла. У асноўным гэта былі пенсіянеры, якія збіралі пустыя пляшкі каля вакзала. I хоць Кірылаўна ганяла іх са сваёй тэрыторыі бамжатніка, як памыйных катоў, але яны, як рыбы-прыліпалы, не маглі адарвацца ад прыбытковага шклянога заробку вакзала. Асабліва густа туляліся пенсіянеры вакол чыгуначнай пачакальні і россыпу кіёскаў з прахаладжальнымі напоямі і паштучнай продажы піва спякотна-млоснымі летнімі днямі і начаткам залацістай восені.

I на гэты раз у кватэры новага знаёмага ўсё было як звычайна: парэзаныя гуркі на падранай цыраце стала, акрайчык хлеба, мутнаватыя, ад частага мацання, чаркі-стограмоўкі, крывяная каўбаса і тры пляшкі «Крыжачка», яшчэ закаркаваныя. Двухпакаёўка Лёніка-пенсіянера была раскошнай у параўнанні з вакзальнымі лаўкамі і гарышчамі ці з сядзеннямі электрычак у тупіках, дзе часцяком начавала Нінка з цяпер ужосваім Юркам. Мужчыны выпілі, прыгубіла і яна. Старэнькі радыётранзістар назамежнай хвалі прадракаў слухачам прыход на зямлю года д’ябла. Маўляў. што гры дзевяткі надыходзячага перадапошняга года другога тысячагоддзя — гэта не ш го іншае, як перавернутая пячатка чорных сілаў цемры. Пячатка зла, якая знішчыць чалавецтва, што па самую макаўку апусцілася у бяздонныя грахі і распусту.

Нінцы не хацелася піць у гэты позні вечар. Яна, цяпер ужо не жадаючы сама таго, узгадала Вілена. Успамін пра яго нахлынуў нечакана і спантанна. Дзяўчыне нехта невядомы і нябачны ціхенька шапнуў на вуха: «Паглядзі ў зацемненае ноччу шкло акна. Прыгледзься, прашу цябе».

Нінка ўталопілася зрэнкамі на чорныя шыбіны з адбі гкам святла лямпачкі ў іх. Спачатку яна нічога не ўбачыла, акрамя адлюстраванняў гаспадара кватэры Лёніка і Юркі, якія ня­спешна хрумсцелі гуркамі, заядалі чарговую порцыю «Крыжачка». Але вось ледзь бачна насупраць акна начало малочна згушчацца паветра. Бясформенная аблачынка даўжэла. пашыралася ў бакі, выцяі валася мроістым сгрыжнем і, нарэшце. абмалявала чалавечыя контуры. Нінка ледзь не ўскрыкнула ад нечаканасці, але той жа невядомы голас супакоіў: «Не хвалюйся і не бойся. Усё будзе добра. Толькі глядзі і не адрывай вачэй, яшчэ слухай госця. слухай уважліва — і ты пачуеш яго». Дзяўчына нават не міргнула ні разу. Яна прыліпла позіркам да малочна-мроістай постаці. Цяпер, як ні дзіўна. але Нінка магла разгледзець нават і твар нечаканага і няпрошанага гос­ця... Гэта быу Вілен. Яе Вілен. Праўда, без свайго цела, але ён. Той, хто збег ад Нінкі, хто пакінуў яе, у каго яна паверыла ці не ў апошні раз у жыцці. «Вілен. мой любы. Мой здраднік і мучыцель»,— бязгучныя словы паляцелі думкаю да прывіднага згустка паветра.

«Я рады бачыць цябе, мая дзяўчынка. Рады, ш го ты жывая і. здаецца. не забылася яшчэ на таго Вілена, якога ведала раней».

«I не сорамна пра такое казаць? Я ледзь не звар’яцела, калі ты збег, растаптаў маю веру, маё каханне, што нарадзілася дзякуючы табе і засохла бутонам на корані, так і не распусціўшыся».

«Ён вінаваты. Я не пярэчу, не апраўдваю».

«Ён? А хто ж у такім разе ты?»

«Я тая часцінка лепшага і свеглага, што яшчэ засталася у Віленавай душы і целе, шго не падпарадкавана пакуль згуонай чорнай сіле».

«Ён у небяспецы?!»

«Так. I ў вельмі вялікай».

«Але ж Вілен жывы?»

«Толькі целам. I тое хутка яму не будзе належаць».

«Мне можна пабачыцца з ім?»

«Не спяшайся. Час яшчэ ёсць. Я дапамагу. Мне цяжка весці барацьбу за яго ў адзіночку. Я аслаб. I дзень за днём мне усё невыносна пакутліва трымацца ў яго целе. Вой... чую, што сюды набліжаецца чорны мслстр яго душы. Ён дабівае, высмоктвае маю энергію. Трэба бегчы, знікаць».

«Пачакай яшчэ хвілінку. Раскажы далей...»

«Нямашака часу. Паспрабую ноччу прабіцца да цябе. Ра­ней кладзіся спаць і старайся думаць пра Вілена, глыбока і настойліва думаць, перш чым заплюшчыш вейкі».

Нешта стрэльнула за акном. Усё роўна як пакрышка з камерай у грузавой машыны. I адразу Нінка заўважыла, шго праз шыбіну у кухню ўварвалася смалісга-дзёгцевая пляма згустак і смуродліва распаўзлася пад столлю. Дзяўчына адчула, як быццам бы ў яе мозг заскочыў і пратыкнуў яго сноп вострых іголак. свярдзёлкамі забуравіла ў вушах, а патыліцу схапіла сутарга.

«Запомні, пагаскушная шлюха, што адны народжаны для святла, а другія — для вечнай цемры!»

Ад грамавога рогату ў Нінкі пабралася пупырышкамі скура на ўсім целе.

— Табе дрэнна? — Юрка п'янавата нахіліўся да дзяўчыны і няўмела абняў за плечы.— Нейкая бледная ты, быццам з марозу. Выпі чарку сугрэўнага, адразу палягчэе. Налівай ёй, Лёнік.

— Не хачу я,— адмахнулася Нінка.

— На два пальцы ў чарку накапаю,— нясмела прапанаваў Лёнік.— Замест лекаў будзе табе.

— Адвяжыцеся, хлопцы,— паспрабавала ўсміхнуцца дама.— Даканчвайце самі, тут вам па камарынаму глытку засталося.

Юрка адхіліўся ад сяброўкі, вальней сеў на табурэтцы, рас­слаблена выцягнуў ногі пад стол. Ён добра ведаў: калі Нінка чагосьці не хоча рабіць, то ўжо ніякія ўгаворы не дапамогуць.

Яна будзе сгаяць на сваім да апошняга. Хлопец удыхнуў на поўныя грудзі. павёў галавою па баках, прынюхаўся:

— Лёнік, табе не здаецца, што на кухні запахла пратухлымі яйкамі ці то серай. Падобны пах мае брыдкая мазь ад каросты.

— Ну ты і прыдумаў,— захмялела выставіў жоўтыя, напаўз’едзеныя зубы гаспадар кватэры.— Я не помню, калі апошні раз на патэльні курыныя яйкі сквірчэлі, а ты гаворыш пра тухлыя. А серай і ад гарэлых запалак можа патыхаць.

— Пры нюхайся,— настойваў Юрка.

Лёнік цегануў у грудзіну сваім носам-рубільнікам пракуранае паветра кухні, на хвіліну затрымау яго ў лёгкіх, выдыхнуў:

— Нешта такое ёсць. Ат, якая розніца, налівай яшчэ па каліўку, сам паглядзіш: усялякія пахі знікнуць, атрафіруюцца без нас.— Лёнік высгавіў зноў жаўцякі зубоў, радасна-задаволены, што ўспомніў такое разумнае слова «атрафіруюцпа».

«3 Віленам бяда. Ш го ж такое магло здарыцца? Адкуль з’явіліся незразумелыя прывіды, якія бачыла? Галюцынацыі?.. Непадобна. Тады ш го? Што такое? Чаму менавіта мяне знайшоў Віленаў Дух дабрыні ў мільённым горадзе? Сярод соцень мільёнаў акон адшукаў тое, дзе ціхамірна сядзела я? — Нінка абаперлася локцямі аб краёк стала, паднерла далонямі падбародак. У крыху прыплюснутых вейкамі вачах ледзяніста застылі непаразуменне, глыбокі сполах, нават, можна было сказаць, і адчай.— Ён жа пакінуў мяне, збег. Уцёк, як забойца ад ахвяры. Чаму ж цяпер я патрэбна яму, ягонаму Духу?.. А ці па сваёй волі Вілен разлучыўся са мною? Можа, нечакана перад ім з'явілася больш моцная сіла, якая пераадолела ягоную волю, падпарадкавала і, закружыўшы ў здушлівых абдымках, пацягнула за сабою. Што ж рабіць мне. калі гэта так? Чым я магу дапамагчы светлай абалонцы Віленавага Духу? Чым, Божа ты мой найвялікшы і адзіны?»

«Адны нараджаюцца для святла, а другія — для вечнай цемры!» — зноў уварваўся басавіта-гнёткі голас у Нінчыны думкі. Толькі цяпер дзяўчыну не працяла холадам, на яе быц­цам вылілі вядро кіпеню. Твар загарэуся пякельнай чырванню, пот густымі драбнюткімі кроплямі выступіў па ўсім целе. у вушах шуганула хваля гарачага паветра.

— Вы пасядзіце, хлопцы, а я пайду прылягу. Нядобра сёння сябе адчуваю. Ці не скразнякі ўсяму віною?

— Кладзіся ў заднім пакоі. Там канапа, хоць і старэнькая, але не мулкая, пружыны пад бок яшчэ не ўпіраюцца. Удваіх якраз там памесціцеся,— падахвоціў Лёнік дзяўчыну.

— Адйачні, Нінулька,— падтрымаў і Юрка.— Мы пагамонім трошкі і таксама бай-бай ляжам. Іолькі не забудзься,— Юрка хітравата ўсміхнуўся,— кладзіся з краю, а я каля сцяны

выцягнуся. О’кей?

— Помню, помню,— адазвалася Нінка Смаляк ужо з прыхожай. Запаліўшы святло ў пакоі, яна агледзела старэнькія шпалеры на сценах. Яны некалі былі квяціста-зялёнымі, а цяпер глядзеліся аблезла-шэрымі. У дальнім левым куце ад уваходных дзвярэй перакошаная шафа ледзь трымалася на вывернутых ножках. Здавалася, што шафа варожа ашчэрылася напаўадчыненымі дзверцамі і скрынямі. Нязменныя паляўнічыя на просценькім дыванку віселі над канапай, хутчэй прыкры гай, а не засцеленай, карычневым пакрывалам. У пра­вым кутку, каля акна, вісела іконка, вобраз Спасіцеля.

Нінка, не задумваючыся, хутчэй падсвядома, стала на калені. перахрысцілася раз... другі... трэці. Пакланілася нізенька, да самай падлогі. Вусны зашапталі даўно забытую Гасподнюю малітву:

Ойча наш, іжа ясі на нябёсах! Ды свяціцца імя

Тваё, ды прыйдзе царствіе тваё, ды будзе воля

Твая, яка на небясі і на зямлі. Хлеб наш што

дзённы дай нам сёння; пакінь нам даўгі нашы,

як і мы пакідаем даўжнікам нашым; і не прывядзі

нас да спакусы, і выратуй нас ад нячыстага.

Амінь.

Госпадзі, як Ты жадаеш і як Сам ведаеш, памілуй мяне.

«Дапамажы і памілуй, Госпадзі, адзіны Уладар душ нашых. Грэшніка Вілена».

Нінка паднялася з калень, ёй падалося, што быццам вялікая і цяжкая ноша звалілася з яе акругла дзявочых плячэй.

Занядбаны і запушчаны пакойчык выглядаў цяпер неяк святлей і прывабней, быццам у ім, гэтым пакойчыку, хтосьці нябачны прыбраў і ўпарадкаваў. Апанаваная суцішнасць душы заспакоіла дзяўчыну, падбадзёрыла і дала імпульс для веры ў тое, што яна зможа дапамагчы Вілену, выратаваць з пасткі, у якую ён патрапіў.

— Усё ў руках Божых,— прашаптала Нінка і выключыла святло.

Канана жаласліва, наваг з непрытоенай буркатлівасцю зарынела, калі дзяўчына ўкладвалася спаць. Мулкая сінтэтычная падушка пад галавою была збіта ў камяк. Ад яе смярдзела даўнім тытунём, прэлай сырасцю. Хоць гэгага Нінка, па праўдзе кажучы, і не заўважыла, не надала асаблівага значэння. Ёй, маладой бамжысе, і не ў такіх месцах, на значна горшых анучах і дашчаных насцілах прыходзілася суцішна заплюшчваць вочы.

«Я ніколі не забывала цябе, Вілен. Кожны дзень ты быў са мною ў сэрцы. Няма крыўды на цябе, любы. Галоўнае: крышачку пачакай, пацярпі, і мы. як і раней, будзем разам. Мы неразлучныя на гэтай зямлі, лёсам звязаныя гугім вузлом. Ніхто яго не зможа развязаць, адзінае — рассекчы. Толькі ж рассекшы, мы, скрывавіўшы, сыдзем разам на вечны спакой. Вілен... ты мой адзіны... ты... Вілен... Вілен...»

Нінка сама не заўважыла, як магутны і ўсясільны бог сну Марфей агарнуў і закалыхаў яе...

Ясна і цёпла. Летні дзень. Сонца ўвабралася у самы зеніт. Высокі бераг рэчкі-балота з бруднай зялёнай тванню на вадзе. Кусты і дрэўцы вакол стаяць мёртвыя. Высахлая лістота даўно асыпалася. Патрэсканая кара на клёнах і дубках, ясенях і мала­дым вербалоззі. Вісіць яна дранымі шматкамі, гойсаецца гнілымі анучамі ў бязветранай і зіхаткой дзённай задушы.

Толькі цяпер Нінка заўважае, што сонца выгравае невялічкі пятачок берага. Тую мясціну, дзе яна сядзіць. А ўсё вакол. куды ні зірні,— суцэльная і густая, цёмна-карычневая, цягучая памарока. Выступы цемры, як быццам горныя вяршыні, зубчастыя і шпілістыя, акружаюць з усіх бакоў. Яны. відаць, баяцца яркага сонечнага святла, таму і не праглынулі яшчэ дзяўчыну. Нінка заўважае на адной з вяршынь цемры вялікую чорную птушку з распасцёртымі крыламі, выгнутая дзюба разяўлена, а голая, без пер'яў, галава ўвагнута ў міжкрылле. Птушка, здаецца, наважылася спікіраваць на дзяўчыну. Вось толькі штосьці перашкаджае ёй гэта зрабіць.

Але самае дзіўнае і незразумелае у тым, што Нінка анічагусенькі не баіцца. Яе не страшаць ні гэта рэчка-оалога, ні вострыя вяршыні густой цемры, яна нават не баіцца лазер­ных прыцэлау вачэй чорнай птушкі. Ды і чаго баяцца? Яе, Нінку, аберагае сонца, ягонае цёплае святло, кавалачак люстранога, яснага неба.

«Нінка, Нінка, дапамажы мне... Выратуй мяне... нас выратуй!» — мозгам дзяўчына ловіць адчайны голас. Адкуль ён даносіцца? Хго ўмольна нросіць яе дапамогі?

Дзяўчына напружвае зрок — нікога не бачна.

«Я тут. Паглядзі на багну, прама перад сабою!»

«Быццам голас Вілена... Але ж падобны і на гаворку прывіда-Духу з кухні»,— Нінка адчула. як у яе запяршыла, задзёрла ў горле. I тут дзяўчына заўважыла сапраўды Вілена. Так, Вілена. Хлопец знаходзіўся далекавата ад яе, пад самыя пашкі ў смярдзюча-бруднай гвані. Ён сіліўся, як не перарвецца, да светлага і сухога пятачка, на якім сядзела яна, Нінка. Тваньзаблытанымі косамі, каўтуном напаўзала на Вілена. чаплялася за голае цела хлопца, жывымі шчупальцамі ўзбіралася на плечы і грудзі.

«Божачкі мой, Вілен жа захлынецца! — жахліва здрыганулася Нінка.— Трэба падаць яму доўгі дубец. Няхай учэпіцца, а я ўжо буду цягнуць».

Дзяўчына захацела ўсхапіцца з прыгрэтай зямлі берага, але на яе плячах нібы ляжаў стопудовы і непасільны палатняны сяннік з каменнем. Цела не слухалася, ногі былі ватнымі, нават яна не магла паварушыць пальцамі рук.

«Госпадзі, што ж гэта такое? Я бяссільная. Вілен гіне ў мяне на вачах, а я, што дурнавагая лярва, анічым не магу дапамаг­чы! Вілен... Вілен!» — падпірае пад горла здушаны голас з грудзей, але не можа вырвацца з намёргва сцісну гых вуснаў. Не расчапіць іх, звяло сківіцы, замуравала.

Вялізная птушка ўзмахнула крыламі, выцягнула галаву і. нарэшце, сарвалася са скалы цемры над багнай. Яна, гэтая страшнаватая і. як падалося Нінцы, незямная, зайшлася рогагам і спікіравала на галаву Вілена. Мо хацела «дапамагчы»хлопцу, пазоавіць надзеі на выратаванне, даказаць і паказаць Нінцы, што яна бяссільная і дробненькая. як мошка. I не ёй, бамжысе, вырашаць лёс свайго каханага.

«Ен наш!» — чуе Нінка надтрэснуты і глухі голас, ад якога ледзянее галава, мозг, здаецца, сціскаюць абцугамі.

«Хлусіш, пачвара!»

«Хадзі і ты да яго»,— запрашае птушка. Яна завісла, быц­цам яе прышпільнулі, над галавою хлопца.

«Не, ляці ты сюды, да мяне, пад сонца. Што? Не хапае духу і смеласці?»

«Не хочаш быць разам з Віленам?»

«Хачу і буду. Але не ў халоднай і смярдзючай багне, не ў тваністым граху, а на сухой, угрэтай Божым Святлом зямлі».

«Лахудра, з кім сабралася цягацца?»

«Нінка, дапамажы!» — ловіць дзяўчына слабы імпульс голасу Вілена.

«Ну, давай жа! Чаго сядзіш, як капша? Чуеш, ён просіць. Ідзі да яго, падай руку»,— клекатлівы голас чорнай птушкі нагадвае шлюбны спеу бусла.

«Усявышні і бязгрэшны. Магутны і справядлівы Божа, дай мне і Вілену моцы. Дапамажы нам высгаяць. Госпадзі! — узводзіць Нінка вочы да сляпучага сонечнага дыска.— Пашлі. Божа, на галаву Вілена цёплы і светлы промень сонца, няхай ён разгоніць над любым цемру, дасць яму надзею. падтрымае у ім веру у святло і ў мяне як у жанчыну, якая не пакіне яго ні ў радасці, ні ў горы. Божа, ён жа столькі напакутаваўся і нацярпеўся раней, з самага свайго нараджэння. Не адступіся ад яго, Госпадзі!»

— Нінка, насунься на край. Гаварыў жа. што лягу каля сцяны,— Юрка п янавата рагагнуу.— Разамлела на мяккай пасцелі, як дзіцёнак, абаранкам сагнулася. Давай, давай яшчэ крышачку памкніся. Ты ѵся дрыжыш, малая. Нічога, зараз сагрэю. Абшчаплю і прыцісну да сэрца. Вось так,— Юрка прадзеу руку над спіну дзяўчыны, другой абшчаперыў праз плячо.— Ну, як? Цяплей стала? — спытаў на вуха Юрка.

Пінка Смаляк маѵчала. Яна усё яшчэ знаходзілася там. у дзіўным, страшным і незразумелым сне. Рэальнасць з цяжкасцю нрабівалася ў яе свядомасць.

— Вілен, я бачыла жахлівы сон. Вілен, ты ў баіне...

Дзяучына адчула, як адхіснулася ад яе цела Юркі. Як паспешліва і сярдзіга прыўскочыў ён на канапе.

— Ты зноў за сваё! — стрымана-ледзяны голас паласнуў слых Нінкі.—Жывеш ужо столькі са мною, а ў думках здраджваеш з другім. 3 занюханым смаркачом Віленам. Шкода, што не трапляецца ён мне пад руку. Неданосак. А гы сцерва... Кірылаўна гаварыла, шго ён шалудзівым сабакам збег ад цябе. А ты усё: Вілен, Вілен. Цьфу, шлюха! А усё выламвае з сябе парадачную. Правільна, кожнаму па парадку, нікому не адмовіш!

Нінка маўчала. Што ёй было гаварыць? Навошта апраўдвацца? Яна адчула, як Юрка адсунууся ад яе да самай сцяны, пацягнуу на сябе коўдру і, зласліва сцяўшыся. засоп.

Нінка да самай раніцы не звяла больш павек. Як толькі доб­ра пасвятлелаза акном і гралейбусы пачалі гойсаць па горадзе ад прыпынку да прыпынку, яна ціхенька паднялася, спаласнула твар у ванным пакоі вадою, апранулася, прычасала валасы і на дыбачках выслізнула за дзверы Лёнікавай кватэры.

На вуліцы дыхалася вольна. Бадзёрыла свежасцю паветра. Рэдкія прахожыя паспешліва беглі да супынкаў гарадскога транспаргу. Ад асфальту гратуара пахла вільгацпю, а ад прыдарожных кустоў — ледзь улоунай прэласцю.

«Не вярнуся больш да ІОркі. Ніколі!»

«А куды ты дзенешся? Ну, куды?» — спрачалася сама з сабою Нінка.

«А сон. Шго значыць гэты сон? Як мне ў ім разабрацца? Хоць бы хто дапамог раскласці яго па паліцах. Параіў. як разумець і што рабіць?»

Нінка пешшу дайшла да метро, села ў адзін з вагонаў і ездзіла, нібы ў забыцці, па надземных тунелях. Яна любіла падземку метро. Асабліва другую, Аўтазаводскую лінію. На яе і перайшла дзяучына гадзіны праз дзве.

...Прытуліўшыся плечуком да бетоннай сцяны, маладая бамжыха бяздумна стаяла ў надземным пераходзе ужо з доб­ры дзесятак хвілін. Да яе слыху, здаецца, не даходзіл і заліхвацкія папсовыя мелодыі. шго вырываліся з дынамікаў магнігафонаў, на якіх прадаўцы касет пракручвалі свой тавар. Голькі разок спатыкнулася дзяўчына вачыма аб намёкліва-падмірі ваючыпозірк маладога і ёмкага хлопца (таксама прадаўца касет), той. як здалося Нінцы, сказаў ёіі прыемныя словы-кампліменты. Але яна іх не пачула і абыякава зноў уталопілася невідушчым зрокам у нябачную другімі далячынь.

На шэрым і халодным малюнку казённай супрацьлеглай сцяны падземкі-перахода Нінка Смаляк раптам убачыла танюткія павуцінкі-трэшчыны, якія ўсё большалі і пашыраліся, утвараючы кружок-вочка. Праз яго можна было ўжо глядзець, я к праз бінокль. Ніхто не перашкаджаў дзяўчыне. Яна, падало­ся, прыліпла да трэснутай сцяны, і яе блякла-мроісгы бесцялесны адбітак нырнуў у заварожваючае вочка-адтуліну...

Лес. Ноч. Глухая, закінутая дарога. Пошум ветру ў вершалінах. Трашчыць сухое і падгнілае галлё ў гушчары. Адтуль нехта назірае за Нінкай. Нядобра цікуе за ёй. Нінка адчувае халодныя абдымкі ночы. Ёй зябка, і яна стаіць галюсенькая, нібы ў лазні. Толькі ж страшная халадэча, няма чым сагрэцца. Дзяўчына азіраецца, паварочвае галаву ў адзін бок, другі — нікагусенькі, ні адной жывой душы. Паўсюль вочы натыкаюцца на груба сагканае палатно ночы. Але вось. прыгледзеўшыся, Нінка заўважае слепаваты агеньчык наперадзе, ён ледзь прабіваецца праз лапісты ельнік. Зноў трэск голля за спінаю. Азірнулася... нікога.

«Адстань. шалапутка»,— чуе голас.

«Што?»

«Каціся на свой вакзал. Назад, у памыйку».

«Хто тут?»

«Я. Гаспадар ночы. Збіральнік душ заблудшых».

«Выйдзі ж. не хавайся!» — нясмела просіць Нінка.

«Усяму свой час, срамніца».

«Мне няма чаго хаваць».

«А як жа цыцкі і міжножная пячора?»

Нінка раптам успамінае, што стаіць галюсенькая. Толькі што з таго? Не сама ж яна распранулася. I чаго саромецца та­го, каго не бачыш. Няхай залівае чырвань таго, хто падглядвае.

«Адступіся ад Вілена, падвѵтльная жабрачка. Беражы сваё сабачае жыцце, беражы, пакуль не выцекла яно з цябе, як з праколатага бурдзюка»,— голас загадвае, патрабуе.

«Ды йайшоў ты...» — Нінка пачынае злаваць.

«Я заўсёды на нагах».

«I я, як бачыш, стаю».

«Пакуль стаім, а хутка ляжам».

«Пад цябе? — Дзяучына шчыра смяецца. Ёй сапрауды весе­ла— Пад цябе? — перапытвае.— Бяздушнага і бесцялеснага.»

«Вар’ятка. Вялікі гонар спазнацца са мною. Ты, смярдзючая сучка, можаш голькі пра такое марыць. Ляжаць табе на маім алтары, паскудніца і натаску ха...»

Дзяучына заціснула далонямі вушы, каб не чуць патоку брыдкаслоуя, які лавінай панёсся з гушчару.

«Ты, прыдурак, загкніся!» — крычыць Нінка.

«Адрачыся, сучка, ад хлопца,— свідруе мозг голас нябачнага карніка.— Табе не ўбіцца ўжо ў ягонае сэрца. Гам валадару цяпер я. Толькі я! Ты чуеш, памыйніца!»

«Яшчэ паглядзім»,— нехта другі нашэптвае Нінцы на вуха.

«Яшчэ паглядзім»,— паутарае яна.

«Наш Тварэц сапраўдны і адзіны Гаспадар душы і цела Вілена»,— той жа лагодны голас нашэптвае дзяўчыне. Яна ўпэўнена і цвёрда паўтарае гэтыя словы.

«Трымай жа, лахудра!» Нінку апякло агнём, перахапіла ды­ханне, а ў вачах паплылі каляровыя кружэлкі...

— Табе дрэнна, дзетка? Падымайся, глыбей падышы,— над дзяўчынай схілілася маладжавая жанчына ў манаскім адзенні.— Давай я дапамагу.— Жанчына ўзяла пад локаць Нінку.— Прысланіся спіной да сцяны і дышы, глыбей дышы, дзетка,— угаворвала манашка ў белай хусцінцы з вышытым крыжыкам пасяродку матэрыялу.

— Пайшлі на прыступкі, там свяжэйшае паветра, пастаім разам, і табе палепшае.— Жанчына лёгенька дакранулася мяккай і ласкавай далонню да Нінкінай галавы, паправіла валасы на яе лбе.— Цяжкае цяпер жыццё, дзетка, ой, цяжкае. Але ўсё Ў руках Гасподніх. Вось і паружавелі ў цябе крышку шчочкі! Ператамілася ты, дзяўчынка мая. Трэба сілы і вытрымкі ва Усявышняга прасіць. Маліцца трэба, не абмінаць храма Божага. Ён усё бачыць, не пакідае абяздоленых у бядзе. Я кожны дзень стаю вось тут, у гэтым пераходзе, збіраю ахвяраванні добрых людзей на будаўніцгва і аднаўленне Гасподніх храмаў на нашай спакутаванап зямлі. Счарсцвеў свет, у некаторых людзеп сэрцы камянямі сталі, вынішчаецца у іх даорага і спачуванне чорнай злосцю ды зайздрасцю. А ўсё гэта ад бездухоўнасці і бязвер’я. Маліццатрэба са шчырасцю і аддана, а жыць не толькі для жывата свайго, а і для душы, для тых, хто побач з намі. Вось так, мілая мая.

Нінцы сапраўды стала лепш побач з манахіняй, у яе пакрыху святлела ў галаве, праяснялася. Вось толькі варожы і настойлівы голас канчаткова не знікаў, даймаў мозг, блытаў думкі.

«Пра якія храмы гэтая авечка гаворыпь?! Ха-ха! Яна збірае нясвежыя паперчыны грошай для сыгнага стала барадатых ёлупняў. Для кѵплі іншамарак модных мадэляў і будаўніцтва палацаў-асабнякоў для гульбішчаў і папоек з такімі сцервамі, як ты, шлюшка. Вось так яно, ага. Вілен своечасова разабраўся ў гэтым, пайшоў па правільнап дарозе. I ты, шлюндра. алчатся. не турбуй хлопца».

«Згінь, нечысць! Правакатар заёрзаны!»

«Вах-вах, слабенькая і закланная курачка кіпцюркі высоўвае. Поркайся пакуль у смецці, твой час яшчэ прыйдзе. Слухай звіхнутую старуху».

— Госпадзі, абарані мяне! — вырвалася з губ Нінкі.— Не пакінь Вілена ў бядзе.

— Правільна, дзяўчынка. Усе нашы помыслы павінны быць звернуты да нашага Спасіцеля. Не саромейся, перахрысціся,— падахвочвала манашка.— Вось так. І другі, і трэці разок. Ачысці душу сваю. Выкарчуй з яе ўсё дрэннае. Дай запоўніцца Гасподнім святлом. Табе далёка дахагы ехаць? Дамоў ты сама дабярэшся? — заклапочана спытала жанчына, не адрываючы позірку ад твару Нінкі.

— У мяне нямашака дому. Без вугла я, не маю аніякага даху над сваёй галавою.

— Госпадзі ты мой! — уздыхнула манашка.— Усё коціцца да незварогнага канца свету. I дзе ж ты ночы бавіш. дзіцятка?

— Там. дзе яна застае, а найбольш — на вакзале. Чыгуначным. Летняй парой і увосень там суха, дажджы не даймаюць. а зімою цёнла. без маразоў. Жыць можна,— наснрабавала ўсміхнуцца маладая бамжыха.

— I паслухай: кватэра мая тут недалёчка. Пайшлі паабедаем, гарбаткі пап ём з зёлак. Яна пахучая і духмяная. Адпачнешкрыхѵ. Пагамонім пра тое-сёе, пачакаем, пакуль зусім добра сябе не адчуеш, пакуль не палепшае, каб зноў на свет Божы весялей зірнуць. Ну, што? Пайшлі?

Дзяучына згодна кіўнула галавою.

Сонца на вуліцах увабралася ў самую сілу. Разамлелыя прахожыя павольна крочылі па разагрэтых асфальтаваных дарожках трату ар ау. Здавалася, што ніхго і нікуды не спяшаецца. Вось толькі каля кіёскау з квасам стаялі нецярплівыя і доўгія чэргі. Усім хацелася ахалодзіць нутро рэзкаватым і прахалодным на­поем. збіць жару ў целе.

— Вам не спякотна ў такой апратцы? — нясмела спытала Нінка ў новай знаёмкі.

— Ды не. Я ўжо прывыкла. Адзежа мая лёгенькая ў спёку і цёплая ў сцюжы. Але для тых, хто выбірае на гэтай зямлі сцежку, якая прыводзіць да Госпада. А ў цябе ж і цёплы світарок на плячах. Апратная ты, дзяўчынка мая, калі не ведаеш. то нізашто не скажаш, што жывеш як прыйдзецца. Стамілася ўжо ісці? Яшчэ крышку, вѵнь за тым гастраномам мая кватэрка на сёмым паверсе. Невялічкая яна, аднапакаёвая. А мне больш і не трэба, хапае. Але, зусім забылася. як жа хоць завешся ты?

— Нінка.

— Прыгожае імя. А мяне можаш клікаць цёткай Марынай. калі хочаш, то Марынай Сямёнаўнай.

Яны ўвайшлі ў пад’езд. Шкло на акенцы ўваходных дзвя­рэй пабіта, з шыбіны тырчаць восгра-разучыя асколкі. Над паштовымі скрынкамі, што густа развешаны на сцяне першага паверха, чорныя поцягні дымнай копаці.

«I тут паляць маладыя смаркачы газеты і пісьмы сваіх жа суседзяў. Паўсюль аднолькава: што каля вакзала. што ў глыбіні горада. А там жа прывакзальшчыкі віняць ва ўсім нас, бамжоў. Елупні. Самі сабе гадзяць. а спіхваюць на тых, хто ні слыхам ні духам таго не рабіў»,— Нінка ўздыхнула.

— Бяда з ліфтам,— скрѵшна прамовіла Марына Сямёнаўна, калі націснула на белы клыпажок выкліку,— раз на тыдзень працуе. Але нам не прывыкаць, праўда? Падымемс.

Маленькая, утульная кватэрка. Светлая і дагледжаная. Паўсюль пахне свежасцю кветак. Нінка і цётка Марына п'юць гарбату; пульхны самаробны пірог, здаецца, што сам па сабе рас гае ў роце.

— Ці хрышчоная ты, Ніначка?

— Здаецца, бацькі хрысцілі ў дзяцінстве.

— Ау душы ты хрысціянка?

— Не ведаю,— дзяучына сарамліва апусціла вочы.— А ш го трэба зрабіць, каб стаць хрысціянкай?

— На гэта няпроста адказаць,— Марына Сямёнаўна паглядзела на сваю госцю з цеплынёй і спагадай.— Чаму? Ды гаму, што адказ вызначае тваё цяперашняе жыццё на зямлі і будучае замагільнае існаванне. Евангелле вучыць, што пасля смерці кожны чалавек працягвае свядома існаваць. I той, хто стаўся хрысціянінам у зямным жыцці ды жыў па вучэнні Святога Пісання, атрымае шчаслівае вечнае жыццё на небе. Вось так, дзяўчынка, вучыў Ісус Хрыстос, Сын Божы. Ён аднойчы сказаў: «Я прыйшоў дзеля таго, каб мелі жыццё і мелі ўдосталь». Інакш кажучы, Ісус прыйшоў на зямлю дзеля таго. каб даць кожнаму, хто паверыць і будзе слухацца Яго, разумнае жыццё. Ён заявіў, Ніначка, хто верыць у Сына, гэта значыць у Яго, мае вечнае жыццё, а хто ў Сына не верыць, не ўбачыць жыцця, але гнеў Божы застанецца на ім.

— Марына Сямёнаўна, а што Бог патрабуе ад нас? — нясмела запыталася дзяўчына. Ёй сапраўды было цікава слухаць няспешную гаворку цёгкі.

— Перш за ўсё, дзіцятка, чалавек павінен пачуць Слова Божае і прыняць пад увагу ўсё. што гаворыцца ў ім. Чалавек павінен асабіста ўвераваць і прыняць Ісуса Хрыста за свайго збавіцеля і Гаспадара. Сапра>'дная вера — гэта прыняцце ўсяго, што Слова Божае. Біблія, гаворыць пра Бога, Хрыста і збаўленне чалавека. Увераванне, Ніначка, самы важны крок у павярненні чалавека да Бога. I ў Святым Пісанні гаворыцца, што без веры дагадзіць Богу немагчыма: грэба, каб той, хто прыходзіць да Бога, верыў, што Ён ёсць і шукальнікам Ён дасць. Але каб толькі розумам прыняць усё гэта за праўду — мала. Кожны чалавек, дзіцятка маё, мусіць асабіста ўвераваць у Ісуса Хрыста. у ягоную ахвярную смерць і ўваскрэсенне. Прыняць Яго ў сэрца, як свайго асабістага Спасіцеля і Госпада. Евангелле вучыць, што чалавек атрымоўвае збаўленне праз веру. Трэба, запомні гэта, дзіцятка, пакаяцца у сваіх грахах перад ьогам. Можна шкадаваць аб учыненых грахах, але адначасова працягваць грэшнае жыццё. Гэта не сапрауднае каянне. Бог сён­ня, Ніначка, наказвае людзям усім усюды пакаяцца. А пакаяц­ца — гэта значыць перад святым Богам прызнаць сябе грэшніцай ці грэшнікам, якія маюць патрэбу ў Божай ласцы і дараванні грахоў. Трэба адвярнуцца ад грэшнага спосабу жыцця і, у поўным спадзяванні на Божую дапамогу, жыць паводле Божай волі.

Сам Хрыстос сказаў, што кожны. хто вызнае Мяне перад людзьмі, таго вызнаю перад Айцом Маім, Які ёсць у нябёсах. Не трэба забываць, што, стаўшыся хрысціянінам, чалавек павінен жыць заўсёдным і паслядоўным хрысціянскім жыц­цём у згодзе з настаўленнямі Святога Пісання. Бог патрабуе ад веруючага вернасці Яму ў зямным жыцці ажно да смерці.

Ісус Хрыстос ніколі не казаў, што жыць хрысціянскім жыц­цём будзе лёгка. Сваім вучням Ён нават сказаў, што, жывѵчы ў свепе, яны будуць перажываць цяжкасці. Але Ён таксама заявіў, што ім не трэба турбавацца аб гэтым. Гаму, што Ён перамог свет і дае паслядоўнікам Свой супакой. Гэта значыць, Ніначка, што Ісус перамог усе зямныя спакусы, якія прыводзяць нас да грашэння. Ён паабяцау раздзяліць Сваю пераможную моп з паслухмянымі веруючымі, калі яны будуць спадзявацца на яго для перамогі над грэшнымі спакусамі. Значыцца, хрысціянін павінен жыць у цеснай лучнасці з Ісусам, каб атрымліваць Ягоны супакой і духоўную моп.

Не забывай, дзіцятка маё, што Хрыстос сказаў: «Калі будзепе заставацца ўва Мне і словы Мае будуць зас гавацца ў вас, го чаго хочаце прасіце і станецца вам... Г эта сказаў Я вам, каб радасць Мая ў вас была і каб радасць вашая была поўнай».

Нінка ўважліва слухала Мары ну Сямёнаўну. Многаё, што чула са слоў жанчыны, было ёй знаёма з дзяцінства. ад сваёй любай бабулі Акуліны. Толькі бабулька гаварыла пра мудрае значна прасцей, мо з-за гэтаі а лёгка ўсё запаміналася.

У шыбіну акна нехта лёгенька сгукнуў раз, другі, трэці.

Цётка Марына не пачула. Яна з узнёсла-прасветленым тварам усё гаварыла і гаварыла пра вучэнне Хрыста, Ягоныя запаведзі і служэнне Ісусу.

Дзяучына адчула, як глуха і часта затранятала сэрца пал рэбрамі грудзей, як пахаладзелі і анямелі пальцы ног. Яна, па­сля здарэння ў ІІёнікавай кватэры, цяпер ужо з унутранап бояззю перавяла позірк на занавеску акна, а пасля ужо і на самыя шыбы. Там, за шклом, знадворку, на падаконні сядзеў снягір. Так, так, снягір.

— Вой! — выдыхнула Нінка.

— Што здарылася, дзяўчынка мая?

— За акном...

— Што там, дзетка? — не паварочваючы галавы, с пытал а цётка Марына.

— Снягір на падаконні.

— Снягір? — цётка Марына зірнула на акно.— Нікога там няма,— з палёгкай жанчына ўздыхнула.— Ператамілася ты, дзетка.

— Ды вунь ён сядзіць жа. Быццам дзюбай прыліп да акна і ўсміхаецца.

— Снегіры такой цёплай парой не прылятаюць, Ніначка. Ім зіма патрэбна са снегам і мяцеліцамі, а цяпер жа спёка на вуліцы, дыхаць нямашака чым. Супакойся, табе усё падалося.

«Наслухалася шэльму-баптыстку? — зноў прабіўся ў га­лаву Нінкі брыдкі голас незнаёмца.— Распусціла слюні, развесіла вушы, лярва вакзальная. Думала, што схаваешся ад мяне за блудаслоўем прыпыленай старой качаргі? — Снягір без перапынку барабаніў дзюбай у шыбіну, быццам склёуваў прыклеенае да акна проса.— Я паўсюды за табой гойсаю. не хачу, каб зноў белы госць ад душы Вілена завалодаў гваім цялячым розумам. Буду даймаць, пакуль не адрачэшся ад хлоп­ца, чуеш мяне, шлюндра?! Каціся да свайго палюбоуніка-задрыпалы. Рамэа і Джульета. Ха-ха, ванючкі, не паспяшаеш, і твой Юрка застанецца без ног. Чуеш мяне? Джульета занюханая!»

— Не, усё хлусня і няпраўда,— выдыхнула Нінка.

— Што няпрауда, дзетачка? — здзіулена перапытала цётка Марына.

— Я не вам, Марына Сямёнаўна. Не вам кажу, а яму. снегіру за акном. У яго пачварная галава і зубы-клыкі ў дзюбе. Ён забраў майго Вілена і хоча Юрку зрабіць калекам.

— Перахрысціся, дзяучына, накладзі на грудзі крыж. Адгані ад сябе нячысціка. Госпадзі, абарані яе!

— Мне трэба бегчы, цётачка! Бегчы зараз жа на вакзал. Інакш будзе нядобрае з Юркам. Снягір не шуткуе.

Нінка ўсхапілася з табурэткі і кінулася да ўваходных дзвя­рэй. 3 парога ўжо прагаварыла паспешліва:

— Дзякуй вам за ўсё, Марына Сямёнаўна, прабачце...

— Не забывай. Прыходзь да мяне сюды ці на станцыю мет­ро. Я штодня гам. Беражы цябе Усявышні.

Дзверы зачыніліся, аўтаматычна шчоўкнуў замок.

Нінка подбегам шыбавала да тралейбуснага прыпынку. Яна ўвесь час змахвала снегіра, які ўсеўся ёй на плячо каля пад’езда дома цёткі Марыны. Прахожыя здзіўлена паглядалі на дзяўчыну, адварочваліся, хаваючы няёмкія ўсмешкі.

«Чаго бяжыш? Усё роўна не паспееш. Ты ж клялася. што больш не вернешся да Юркі?»

«Як да мужчыны я і не збіраюся вяртацца. Мне шкода яго па-чалавечы. Адчапіся, брыдоцце, не ўсё табе на сіле!»

«Паглядзім».

«Ты баішся мяне. Баііпся, пачвара!»

«Я?»

«Ты! Я мацнейшая за цябе. Я ўмею любіць. маё сэрца адорана каханнем. Каханнем без выгод. Простым і глыбокім каханнем без падачак. Гэта ты ведаеш і баішся. Яно непераможнае... Маё каханне да Вілена...»

«А да Юркі? Ха-ха».

«I да Юркі. Што? З’еў?»

Нінка ўскочыла адной з апошніх у дзверы тралейбуса, што ехаў на чыгуначны вакзал. Снягір застаўся знадворку. Ен трапятаў крыльцамі над галовамі гараджан на прыпын­ку. I кожную хвіліну Нінка добра бачыла, як нашыраліся і раслі яго крылы. Як магутным ценем ад пер'яў снегіра закрывалася сонца над людскімі галовамі. Калматыя і рэдкія воолакі на небе збіраліся ў чорную, каламутную завалоку. Надвор’е пагаршалася. Здавалася. што вось-вось пачнецца навальніца.

Нінку нехта шмаргануў за рукаў світэра. Яна не звярнула па гэта ўвагі. Ці мала хто мог у такой калатнечы зачаніць яе выпадкова. Але вось пальцы чыёйсьці рукі ўзялі яе запясце ў цёплую далонь. Дзяўчына азірнулася. На яе глядзеў вінаватымі вачыма Юрка. Ён быў цвярозы, а у позірку чытаўся клапатлівы неснакой і непрыхаваная радасць.

— Куды ты знікла? — спытаў на вуха.

— Каталася па горадзе,— таксама шапнула на вуха Юрку.

— Цалюткі дзень на тралейбусе?

— Не толькі. Яшчэ і ў метро была, і у госці патрапіла.

— Я рады, ш го з табою ўсё добра.

— А што магло здарыцца?

— Нядобрыя нрадчуванні даймалі мяне.

— Праўда?

— Ты як заўсёды не верыш.

— I чаго ты баяўся?

— Што больш ніколі не пабачу цябе.

— Цяпер супакоіўся?

— Так. Я знайшоў цябе.

— Не ты мяне, а я, Юрачка, вылічыла тралейбус, у якім ты будзеш.

Яны абодва ўсміхнуліся.

«Джульета і Рамэа»,— мільганулі ў галаве словы.

— Паехалі ў наша котлішча. Кірылаўна сёння адзначае свой дзень нараджэння. Трэба ўважыць старую. Я і падарунак ад нас ёй купіў, пару пляшак гарэлкі ўзяў, ну і на заедзь не паскупіўся.

— А дзе яно ўсё? Рукі ж у цябе пустыя.

— Пакінуў у камеры захоўвання.

— Малайчына, Юрка,— Нінка прытулілася галавою да шчакі хлопца.— Ты нават пагаліўся сёння.

— А чаму б і не? У Лёніка гарачай вады — заліся.

«Вось так.— зноўку голас у галаве.— Галубкамі будзьце, я адразу адстану. Мілуйцеся і жывіце на ўцеху адно аднаму». «А Вілен мой!» — з вясёлай гарэзлівасцю адказала Нінка. «Жаба раздушаная. Кошка драная з памыйніцы...» — панесліся брыдкія словы. Але Нінка цяпер не звяртапа на іх аніякай увагі. яны. здавалася, глыбока не краналі. а праскоквалі міма яе, як рэдкія дажджынкі за тралейбусам.

— Давай выйдзем на супынак раней.

— Чаму?

— Трэба купіць Кірылаўне хоць просценькі букецік кве­так. Ёй будзе прыемна. Не забывай, Юрка, што і яна жанчына, хоць і на сыходзе сваёй восені.

— Ого, як прыгожа кажаш.

— А ты думаў. Я усё ж некалі і ў студэнтках пабыла. Праўда, толькі ў першым калідоры.

— Далей не пусцілі? — падтруніў Юрка.

— He-а! Самой устыла і надакучыла. Збегла.

— Скрытная ты, Нінка.

— Няпраўда. У мяне душа нараспашку. Гэта ведаў нават Вілен... Ну-ну, не крывіся. Я сказала так, каб пазлаваць цябе.

Не даязджаючы да вакзала, яны выйшлі з тралейбуса. Ве­цер мацнеў, вырываў з рук прахожых парасоны. выкручвау іх, ламаў спіцы. Буйныя, як гарошыны, кроплі, бомкнуўшы, разбіваліся аб шэры і шурпаты асфальт, дзяўблі ў непрыкрытыя галовы і плечы.

— Кветкі маглі ўзяць і на вакзале. А гут змокнем, што мышы. Змые з нас фасончык.

— Не бурчы, Юрка! Тут купім танней.

— Ага, на запалках сэканомім і адбухаем палац з мансардамі.

— Бяры ружы ў кабеты пад накідкай. Шкода яе.

— Ты ўсіх шкадуеш, Нінуль. А хто цябе абагрэе?

— Мяне не трэба. Я сама дзяучына моцная.

— Сёння гуляем?

— Так, гуляем!

ІІІ

Бацька Максіма Гурона быў вядомым у Беларусі вѵчоным. Што ні кажыце, а фізік-лазершчык са светлай галавою і прагматычным розумам, ва ўсім — рэспектабельны мужчына — займаў пасаду загадчыка кафедры ў Акадэміі навук рэспублікі. У Інстытуце фізікі ён быў у перабудовачны час адным з прэтэндэнтаў і на пасаду віцэ-прэзідэнга Акадэміі на­вук. Жыццё, здавалася, лашчыла з усіх бакоў сям’ю Гуронаў. А як жа інакш? Бацька ж, Віктар Георгіевіч, лічыце, што ўхапіў. як гавораць. Бога за бараду. Чатырохпакаёвая кватэра ў цэнтры горада, побач са славутай плошчай Перамогі, службовая машына і асабістая іншамарка, хоць не частыя, але усё ж і не рэдкія паездкі за мяжу, трохпавярховая дача ў наўгадзіне язды ад Мінска, маладжавая хагняя работніца і выпешчаная жонка Валянціна Фёдараўна ды кемлівы сын. Што яшчэ натрэбна было савецкаму чалавеку? У хатнія гаспадыні Гуроны, праўда, узялі далёкую жончыну родзічку. Так настаяла Валянніна Фёдараўна, яна не хацела упускаць у сваё сямейнае гняздзечка жанчыну з вуліцы. Хто яго ведае, як там будзе з чужачкай? А раптам Георгіевіч захоча ласкі свежага цела, пяшчоты новых рук? «За мужчыну ва ўсім да канца не будзь унэуненай»,— так меркавала Валянціна Фёдараўна і дужа не аднускала з рук сямейныя лейцы кіравання. Падрос сынок Максімка, пайшоу у медыцынскі інсгытут, а Валянціна Фёдараўна без сунынку штудзіравала кнігі і манаграфіі па сусветным мастацтве і культуры, захапілася ўсходнімі рэлігіямі, збірала карціны і сама круцілася з мальбертам каля нацягнутых на падрамнік палотнаў. Віктар Георгіевіч аддана працаваў і кіраваў лабараторыяй, Максім вучыўся. Адным сло­вам. сям’я Гуронаў цвёрдымі нагамі стаяла на моцным і. здавалася, непарушным падмурку жыцця. Хапала прысмакаў для жывага і кідкай апраткі для цела. Чэргі існавалі не для сям’і Гуронаў. Жыві і радуйся. Але вось завіхурылі перамены, чорным, крылата-нястрыманым канём-стаеннікам загарцавала па Краіне Саветаў перабудова. Усіх захліснула, як скептычна гаварыла Валянціна Фёдараўна, «дзермакратыя». I парушылася размерана-ціхае жыццё сям'і Гуронаў.

— Уцякаць трэба, уцякаць адсюль, пакуль яшчэ жывыя! — даводзіла жонка Віктару Георгіевічу.— Не сёння. то заўтра застанемся жабракамі, выкінуць і цябе і нас з сынам у яму са смеццем. А ты ж вучоны, лічы, што з сусветным імсм!

— Так ужо і з сусветным,— спрабаваў нясмела адбрыквацца фізік-лазершчык.

— Няўжо не бачыш. ш го ўсё затоптана бруднымі абцасамі хамлоўшчыкаў? Трашчыць па швах гое, да чаго імкнѵліся, ува што верылі? 11е думаеш пра нас, паклапаціся хоць пра Максіма. Яму ж яшчэ жыць і жыць. Дай хлопцу магчымасць праявіцца, паказаць сябе.

— Яму гэта ніхто не забараняе.

— Д зе яму бліснуць? Цяпер, тут? Ты ашалеў! Разуй вочы і паглядзі вакол сябе, усё гарыць ясным агнём! — нераходзіла ўрэшце на крык выпешчаная Валянціна Фёдараўна. Яна пачынала нервова пакусвацъ доўгія, накрытыя лакам пазногці. Мышыныя зубкі лёгенька клацалі па дагледжаным манікюры.

— Сунакойся, кунічка мая,— заспакойваў жонку Віктар Георгіевіч.— Усё наладзіцца. а калі не...— паспешліва працягнуў ён,— ёсць у мяне на прыкмеце некалькі краін.

— I ты маўчаў? — скрушна вымавіла Валянціна Фёдараўна і наіграна бяссільна апусцілася ў скураное крэсла каля тарэра. Яе любімае месца, месца гаспадыні ў вялікай, па-царску абстаўленай зале.— Л куды, куды запрашаюць, Віценька? — нафарбаваныя вейкі аж задрыжэлі ад цікаўнасці над зеленаватымі вачыма, точаны і напудраны носік зморшчыўся між пакацістых нарумяненых шчочак.

— У Канаду звалі, ад фінаў ёсць прапановы, ну і італьянцы не раз клікалі да сябе. Так што, бачыш, выбраць можна.

— Геній ты мой! Вырагавальнік наш залаты.— Валянціна Фёдараўна ад радасці аж слязіну пусціла левым вокам.

— А як жа Манька? Яна ж хатняя работніца, твая родзічка. Куды яе?

— Адправім дамоў у вёску. Вось і ўвесь клопат.

— Варта пагаварыць з Максімам. Рантам ён не захоча нікуды ехаць. Што тады будзем рабіць?

— Яшчэ не выбралі. куды збіраць чамаданы. Я думаю, што ў Італію,— Валянціна Фёдараўна ажзакаціла вочкі.— Там цяплынь і мора, гам проста зямны рай. Праўду я гавару, Віцечка?

— Ыгы.

— Значыць, вырашылі. Перабіраемся ў Італію. А з Максімам я пагавару сама. Ён мяне хутчэй зразумее. Будзь упэўнены.

У мітусні і клопатах прабег не адзін месяц. Валянціна Фёдараўна ў сваіх марах жыла ўжо не ў перабудовачнай краіне, а ў далёкай і сонечнай Італіі. Яна паспела перагаварыць ужо на гэту тэму з дзесяткамі сваіх сябровак. I яны, не то жартуючы ад зайздрасці, а мо і сур’ёзна, называлі жонку Гурона не інакш як Валечка-італьянка.

— Умора званіла наша італьянка...

— Валечка-італьянкатак пахудзела і падцягнулася...

— Ці не хочаш купіць дачу ў італьяначкі?

— Здурнела Валечка-італьянка — ехаць у Божы свет як у капейку...

— Пашэнціла Валечцы-італьянцы з мужам. Ён галава...

I усё ж адна турбота не давала спакою Валянціне Фёдараўне: ніяк не магла яна ўгаварыць сына ехаць разам з імі. Максім з нершай гаворкі адмовіўся наадрэз накідаць Мінск. Ніякія довады на яго не дзейнічалі. I слёзы, і мольбы Валянціны Фёдараўны — усё ўпустую. Не слухаў ён і неракананняў бацькі. Стаяў на сваім.

— Калі закарцела — едзьце. Мне вальней будзе,— адмахваўся хлопец ад сваіх продкаў.— Тут яшчэ непачатае поле для ворыва і севу.

— Што, што ты тут пасееш. сынок?—заходзілася ў істэрыцы Валянціна Фёдараўна.

— Умеючы — многае,— бурчэў Максім і ўключаў музычны цэнтр.

— Засганешся адзін-адзінюсенькі ў бурлючым катле. Ніхто не падсобіць і не заступіцца, рукі не будзе каму падаць, калі рантам спатыкнешся. Мы ж будзем далёка. А ў бацькі ў Турыне якія вялікія перспектывы. Яго адразу на вяршыню навуковай гары запрасілі. Гэта табе не нейкі там клерк.

— Ну і добра, што так усё складваецца. Будзеце падкідваць мне грошы. А з ноўным кашальком усюды прыпяваючы жыць можна...— Максім на хвіліну задумаўся.— Ты б хоць да бабулі ў вёску з’ездзіла, расказала, што і як. А го кідаеце старую...

— Я ёй пісьмо напісала,— перабіла сына Валянціна Фёдараўна.— Яна ёмкая старая, зносу яшчэ доўга не будзе.

— Так гаворыш пра сваю маці? — скептычна ўсміхнуўся хлопец.— Відаць. і я ў цябе, дарагуша, пайшоў. Твой характар з генамі пераняў.

— Сам жа чуў, як у вёсцы нра яе гавораць? Ведзьма, і ўсё. Ніхто за вочы не назаве баба Грыніна. Ведзьма. Другога імя быццам і не ведаюць.

— Ну і што, калі плявузгаюць. Для цябе ж яна маці.

— А табе бабуля. Ці даўно ты да яе наведваўся? Маўчыш? Вось і маўчы.Перад самым ад’ездам Гуроны свой канфлікцік уладзілі. Сеўшы за святочны стол з такой важнай прычыны. Віктар Георгіевіч і Валянціна Фёдараўна сышліся з Максімам на тым, што ён кожны год будзе прыязджаць да іх у Турын падчас канікулаў. Пагасцюе, прыгледзецца і, калі мрыйдзецца жыццё ў Італіі на душы, пераедзе назаўсёды, зноў увальецца ў сям’ю.

— Ты, Максімка, глядзі тут за ўсім, будзь гаспадаром,— даводзіла Валянціна Фёдараўна. Твар у яе расчырванеўся ад выпітага віна, вочы паблісквалі жывымі іскаркамі. Пасля доўгай і турботнай бегатні на інстанцыях. клопатаў, якія звальваліся адзін за другім, яна мо толькі сёння вечарам вальней уздыхнула. Усё, можна сказаць. было зроблена. Заставалася толькі дабрацца да аэрапорта, сесці з Віктарам Георгіевічам у самалёт, і далёкая жаданая Італія прыме іх пад сваё неба.— Не заводзь, сынок, новых сяброў, не вадзі людзей з вуліцы ў кватэру,— настаўляла маці.— Зараз адразу не разбярэшся, хто сябар. а хто пакарыстаецца тваёй нявопытнасцю, ды яшчэ і абчысціць да ніткі. Мы з банькам вырашылі, што развітальная вячэра павінна быць толькі сямейнай. Былыя сябры засталіся ў мінулым, нам трэба прыглядвацца ў Турыне да новых. I дзяўчат абы-якіх сюды не вадзі.

— Маці, ён жа дарослы хлопец,— паспрабаваў умяшацца Віктар Георгіевіч.

— Рана Максіму яшчэ жаніцца, няхай вучыцца. Гэта ніколі неўцячэ ад яго. Жаніцьба — справа нажыўная. Калі будзе мець галаву, го і дзяўчына дастойная сама па сабе прыб’ецца. Ды мы 1 там, у Італіі, прыгледземся,— Валянціна Фёдараўна шматзначна зірнула на сына.— Кажуць, што людзі там тэмпераментныя...

Максім слухаў бацькоў і, здавалася, не чуў іх. Яму хутчэй хацелася застацца аднаму ў кватэры, выправіць продкаў у іх казачную краіну і жыць сваім жыццём. Тым. якое нязгасна, з дня на дзень разгаралася ў душы, бунтавала кроў у жылах, часам нават засціла вочы.

Максім апошні год фактычна не спаў. Ён звечара зачыняў лзверы свайго пакоя на замок (супраць чаго бунтавала маці) і з заплюшчанымі вачыма ляжаў на канапе, чакаў, пакуль стрэлкі на насценным гадзінніку не сыдуцца на дванаццаці і на спя­щую зямлю абрынецца няўмольная поўнач.

«Запал 1 адну са свечак, што я табе даў...— адразу ж вушы Максіма лавілі голас старога Ахрэма з Зялёнага Лугу,— пастаў на ўкуцці перад перавернутым крыжам. Яшчэ не забыў, як я вучыў цябе, га?»

«Не забыу»,— заўсёды паўтараў адны і тыя словы Максім. Даставаў з хованкі чорную свечку таўшчынёй з таўкач, выцягваў з-пад канапы скрынку з імправізаваным алтаром Гаспадара, раскладваў на кутнім століку. Перш чым запаліць свечку, праколваў указальны палец на правай руцэ і выціскаў шэсць кропель крыві на чорны воск свечкі. Пстрыкала запальнічка, і пякучае вочка свечкі ўспыхвала ў пакоі. Максім чакаў Гаспадара — і ён прыходзіў. Нябожчык Ахрэм, ранейшы важак гарадской абшчыны, сыходзіў, саступаў месца таму, камѵ ѵсё жыццё служыу.

«Радуйся, Гурон! — у адну з начэй, калі хлопец яшчэ і не ведаў, ды і бацькі самі не здагадваліся пра свой пераезд у Італію. важна прагаварыў Гаспадар.— Хутка ты будзеш вольны і магутны. Ты па праву гатовы заняць месца Ахрэма. Ты саспеў. Гурон! Цяпер выбірай у сваю сям'ю дзяцей паслухмяных, тых, хго народжаны пад маім знакам, знакам ночы. I назавѵцца яны ўсе гуронаўцамі. Я адпраўлю тваіх бацькоў у гое месца, дзе павінен нарадзіцца ва плоці я сам. Твае паедуць туды, а ты застанешся тут, бо тваё месца на гэтай зямлі, будзеш араць поле і сеяць, гадаваць парасткі вернікаў маёй сілы. Гэта краіна на ўсёй зямлі — самае прыдатнае месца. Тут людзі без веры і голасу. Ты дасі ім веру, паможаш паверыць у мяне адзінага. А моладзь! — Гаснадар у экстазе цірнуў кашчавыя і сѵхія далоні рук адна аб адну, і з іх пасы пал іся жаўтаватыя іскаркі.— Мо­ладзь без ідэй, з прагнілай душою і пустой галавою,— вось нам і трэба, Гурон, пачынаць сяўбу. I кінутае зерне ўзыдзе!..»

— Ці не задрамаў ты, сынок? — Валянціна Фёдараўна лёгенька дакранулася да пляча Максіма.— Зусім не ясі, вазьмі бутэрбродзік з ікрою. салацік з крабамі. Хто ж без мяне гут за табою прыгледзіць? — твар жанчыны агарнуўся сумам.— I ў каго ты ўдаўся такім упартым? Паехаў бы разам — і ніякіх праблем.

Ад слоў маці хлопец увесь напруціўся. Вочы лязом наласнулі на твары Валянціны Фёдараўны. Тоўстая вена ад напружання выступіла на высокім і гладкім ілбе Максіма. Між чорных дугападобных броў, на пераноссі. сабралася складка ад раздражнёнасці. А прамы рымскі нос ад унутрана прыхаванай злосці нібы пабольшаў, выцягнуўся да верхняй губы.

— Сто разоў гаварыў: вы едзеце, а я застаюся. Так трэба! I на гэтым паставім кропку. Надыдзе дзень, калі я да вас прыскочу.— Белыя і завостраныя зубы Максіма, здавалася, ірвалі сло­вы на кавалачкі, на дробныя шматкі. I яны, так падалося маці з бацькам, крывавілі над святочным сталом.

— Усё! Супакойся. Вып'ем за добры налёт і мяккую насад­ку,— Віктар Георгіевіч наліў фѵжэры.— Не грэціруй ты, маці, будучага ўрача. Яму трэба моцныя нервы,— фізік-лазершчык усміхнуўся.

— Апошні гост if ём да дна,— падтрымала Валянціна Фёдараўна.

Максім спрактыкавана, двума глыткамі асушыў фужэр, чым, відаць, азадачыў Валянціну Фёдараўну.

— Мужчына! — задаволена крактануў Віктар Георгіевіч.

— А вы думалі? — голас Максіма пагрубеў, басавітыя ноткі скалыхнулі крышталь люстры на столі. а па-юначы пульхныя губы выцягнуліся чырванаватым шнурком. Дзіўна, але вочы хлопца заставаліся непадступна халоднымі, быццам заінелымі. Усё роўна як зяленіва восеньскай травы над першай зазімнай павалокай інею.

«Яны лічаць усё яшчэ мяне кволым птушанём, якое без іх прыгляду задзяўбуць іншыя квактухі і ўжо апераныя падлёгкі. Не і яшчэ раз не! У маіх руках сіла, якая вам, мае прастачкі, клапатлівыя родзічы, і не снілася. Хутчэй бы дыхнуць без вас на поўныя грудзі, распраміць плечы і ганарова ўзняць галаву. Каб вы не азіраліся на кожны мой чых, не мацалі лоб, калі падступае гарачка ў надвячоркі з ноуняй на небе, перад пятніцай трынаццатага чысла. Устыў; у нячонках сядзіць мне ваш клопат!»

— Праводзіць нас усё ж не надумаў, Максімка?

— Вы ж гаксоўку заказал і,— хмыкнуў хлопец у адказ.

— Пабылі б разам лішнюю гадзінку,— прасіла Валянціна Фёдараўна.

— Не дзяцінься, маці,— убіўся ў гамонку Віктар Георгіевіч. Няхап паспіць лішнюю гадзіну. Аэрапорт не за гарамі.

— Правільна, стары, кажаш,— падтрымаў бацьку нашчадак.

— Вы, мужчыны, увесь час заадно. Не нарадзіла я сабе дач­ку, цяпер шкадую,— наіграна надзьмула пульхныя, падфарбаваныя ў карычневы колер губы Валянціна Фёдараўна.

— А хто табе не даваў? — з непрыхаванай злосцю запытаў сын.

— Каб жа я магла,— па твары Гурончыхі ценем мільганула роспач.—Скажы дзякуй, што гы, Максімка, пабачыў свет Божы.

— Ха-ха! Дзякуй! — малодшы Г урон усхапіўся з месца і, тэатральна схіліўшы галаву, пакланіўся, шаркнуўшы нагою па напаліраваным паркеце.

— Ты яшчэ іранізуеш? — бачылася, ш го Валянціна Фёдараўна па-сапраўднаму крыўдзіцца.

— Хопіць вам! — павысіў голас галава сям’і.— Пераводзіце развітальную вячэру ў пустую сварку. Ты, кунічка мая, калі трошкі захмялела, то ідзі прыляж, а мы з Максімам прыбярэм са с гала.

— Ці не забылі, як гэта робіцца? — з яхідцай спытала Валянціна Фёдараўна.— Нічога, сынок, прыйдзецца вучыцца. А мо наймеш хатнюю работніцу? Новую. Наша ж цяпер у с ваёй вёс цы.

— У мяне, не хвалюйся, будзе каму прыбраць і на стол падаць.

— О’кей, дарагі,— твар у жанчыны пасвятлеў, вочы заблішчэлі ранейшым агеньчыкам, у іх успыхнулі жвавыя іскаркі.— Ты не прападзеш, я ўпэўнена. I ад гэтага мне добра на душы. Вось так,— Валянціна Фёдараўна паднялася з-за ста­ла.— Іду спаць, як вы, дарагія, загадалі. Рана падымацца. Добрай ночы, мае мужычкі...

— Добра, калі добра ўсё заканчваецца. Пакурым, Максім? — Віктар Георгіевіч дастаў з шуфлядкі каля таршэра пачак «Мальбара».— Па адной цыгарцы і — у пасцель. Думаю, што заўтра сам прыбярэш, праўда?

— Няхай будзе так,— пагадзіўся хлопец.

Кольцы тытунёвага дыму расплыліся па зале, лёгкай пялёнкай ахуталі крышталёвую люстру, павіслі на дарагім багеце карцін, ш го віселі на сценах.

...Гаспадар, як заўсёды, завітаў у пакой Максіма апоўначы. Свечка ўжо гарэла, а Г урон нрыслухоўваўея да соннай цішыні і ледзь мутных начных шорахаў. Хлопец меў выдатны выгляд. Ён падсвядома адчуваў, ведаў, ш го ягонае жыццё крута мяняецца. Ён, Максім. становіцца магутнай сілай, якая разрастаецца ў яго целе.

— Я прыйшоў развітацца.— Гаспадар сядзеў у крэсле. агеньчык свечкі ледзь выхопліваў ягоныя абрысы.

— Ты пакідаеш мяне аднаго? — Максім прыўзняўся на локцях, канапа лёгенька рыпнула.

— Чаму аднаго? — не пагадзіўся Гаспадар.— Табе ж застаецца Ахрэмава кодла з маіх вернікаў. Ты, Максім, павінен іх узняць на новую прыступку, вышэпшую, у служэнні мне. Ты многае спасціг. Ведаеш тое, што я хацеў укласці ў цябе.

— Куды ж сыходзіш ты, мой Гаспадар?

— Іду туды, дзе мае служкі яшчэ спяць. Я павінен даць пра сябе знаць лакальнай успышкап зла.

— А дзе гэта?

— Ну, у некаторых кропках зямнога шара,— ухіліўся ад прамога адказу Гаспадар.— Як вучыць старажытнейшая філасофія, усё ў гэтым свеце звязана са ўсім астатнім у ім жа. Усё ва ўсім! Ваша квантавая фізіка гэта называе «ідэалогіяй бутстрэпа». 1 калі мне ўдасца поўнасцю знішчыць хоць адзін атам у сусвеце, то і загіне ўвесь сусвет. А для гэтага патрэбна працаваць, працаваць і яшчэ раз працаваць.

— А я? Мы, гвае вернікі, як будзем? — усхваляваўся Максім.

— Вы вечныя! — Гаспадар усміхнуўся ў змроку пакоя.— Я без вас слабы, як кволенькія і вы без мяне. Ты ж толькі што чуў: «Усё ва ўсім». Шукай, Максім, сабе памочніка, а мо­жаш назваць яго і сваім намеснікам. Я табе падкажу, дзе ён цяпер.

— I дзе яго сустрэну? — паспешліва спытаў Гурон.

— Што? Не церпіцца парадніцца? — Гаспадар закурыў ад свечкі люльку. Здушлівы і смярдзючы дым слупам пацягнуўся да столі.— Шэсць тыдняў запар, па пятніцах, у самы полулзень ездзі на чыгуначны вакзал. Ты сам яго ўбачыш і пазнаеш. Ен стане ў цябе правай рукою.

— А калі я памылюся? — перасцярогся Максім.

— Не думаю.

— I ўсё ж.

— Добра. Гэта важны крок у нашай справе, промаху не грэба дапускаць.— Гаспадар на хвіліну задумаўся, нешта вырашаў сваё, кумекаў у адзіноце, нарэшце прагаварыу: — Ягонае імя Вілен, а прозвішма Падкідны... I месца збораў вам трэ­ба мяняць. Падвал пад Ахрэмавым домам ужо не падыходзіць. Дужа людна і шмат непатрэбных вачэй вакол. Мы яшчэ не гакія магутныя, каб не асцерагацца дахлячых праведнікау.

— Можа, у маёй кватэры? Яна ж вялікая, і я адзін застаюся.

— Не! — перапыніў Гаспадар.— Ты павінен заставацца чыстым, без падазрэнняў. Пакуль. Усяму свой час, Гурон.

— Я падшукаю.

— Яно ўжо мною знойдзена.

— Далёка?