Па той бок

ЧАСТКА ПЕРШАЯ

«ДАВЯРАЮЧЫ ПУСТАЦЕ»

Бардовыя адценні сталі парушаць маю цемру. Цяжкія павекі з цяжкасцю паддаваліся мне. Стараннасць адкрыць вочы была значна мацней, чым слабасць усяго цела. Мне здавалася, што я чую нейкія чалавечыя крыкі. Водбліскі белага святла ўжо прасочваліся скрозь вейкі. Мне было некамфортна. Святло ад сонечных прамянёў трохі пашчыпвала мае вільготныя вочы. Я адразу ж паспрабаваў іх зберагчы, стварыўшы цень для твару, і далонь мне ў гэтым паспяхова дапамагла. Але, з-за моцнага болю, правая рука чамусьці не слухалася, а спробы падняць яе ўверх увянчаліся поўным правалам. Я адчуў стомленасць. Павекі зноў схавалі ад мяне гэты свет у цемры.

Мяне разбудзіў стук прызямліўшагася металу і мая прытомнасць вярнулася да рэальнасці. Паспрабаваў адкрыць вочы, і на гэты раз я адкрыў іх вельмі хутка. Сонца ўжо свяціла не так яскрава, яно больш не краналася майго твару. Не ведаю, колькі часу я праляжаў так, нерухома, у шэрым асяроддзі халоднага металу.

Амаль усё маё цела хавалася ў цені, толькі ногі грэліся ў сонечным святле. Прыпадняўшы галаву і цела, я агледзеўся. Падцягнуў ногі, сеў, абапіраючыся спіной аб цвёрдую сцяну. Знаходзячыся ў памяшканні, я з цяжкасцю пазнаваў і разумеў гэтае месца. Справа зіхацелі іскры з ірваных аголеных чорных правадоў. А за імі міргалі чырвоныя лямпачкі, шыпелі шэрыя маніторы. Аднак, праз некаторы час я стаў разумець, што знаходжуся ўнутры нейкага касмічнага карабля. Пасля я таксама заўважыў, што за штурвалам нікога не было. Шкло было ўсё ў расколінах і разглядзець тое, што за ім хавалася, мне не ўдавалася. Я знаходзіўся каля дзвярэй, на якіх быў надпіс: «Грузавы адсек». Насупраць была велізарная прабоіна, контур якой яшчэ тлеў ад чырвонага жару, плавіўся шэры метал.

Я паспрабаваў устаць. Паднімаючыся, я адчуў галавакружэнне і сеў назад. Правай рукой я хацеў праверыць ці ўсё ў парадку з маім целам, але адчуваючы ў плячы востры боль, я апусціў яе ўніз. Левая рука была цалей, і я пачаў пільна аглядаць сябе. Мае пальцы слізгалі па галаве, якая аказалася перабінтаванаю. Я апусціў погляд уніз, сагнуў ногі ў каленях, яны былі ў маленькіх парэзах, апрацаваныя нейкай празрыстай маззю. На мне быў надзеты касцюм з белага, ледзь цвёрдага матэрыялу. Пакамечаны. У дадатак запэцканы крывёю. На рукавах і грудзях быў чорны надпіс: «СКР». Што азначаюць гэтыя літары, я не меў паняцця.

Спробы ўспомніць, што ж са мной здарылася і дзе я дакладна цяпер знаходжуся не ўвянчаліся поспехам. Я змог зрабіць здагадку, што гэта з-за моцнага ўдару па галаве, мая памяць стала мяне падводзіць. Па мне было відаць, што я моцна пацярпеў. Вядома, назіраючы за сваім самаадчуваннем і прасторай вакол сябе, пытанняў станавілася ўсё больш. Хто ж аказаў першую медыцынскую дапамогу? Дзе я знаходжуся? Гэтыя пытанні мяне хвалявалі ў першую чаргу.

– Ёсць тут хто? – спакойным голасам прамовіў я ў бок адкрытых дзвярэй.

Услухоўваючыся ў кожны шоргат унутры і па-за карабля, я чакаў адказ.

– Эй? – крыху гучней вымавіў я і скрывіў твар ад галаўнога болю.

Побач працягвалі страляць іскры з правадоў. З-за сцен даносіўся шум калышучых зялёных галінак.

Я павольна, з цяжкасцю падняўся на ногі. Першыя хвіліны стаяць было нязручна, але паступова цела, як і прытомнасть, абвыкала да ўсяго, што рабілася са мной. Я зірнуў на сцяну, што была насупраць. Нібы каламутнае люстэрка, яна адлюстроўвала мой сілуэт. З глыбокім дыханнем, адштурхваючыся ад металічнай сцяны, я зрабіў пару крокаў наперад. Падышоў бліжэй да адбіцця. Паглядзеў на сябе: прастакутная форма твару, шырокі падбародак, тонкія вусны і роўны нос. Злёгку вузкі разрэз вачэй, а над імі навіслі русыя бровы. Галава ў белай тканіны.

Уважліва вывучыўшы сваё адлюстраванне, я вырашыў даследаваць абстаноўку. Пад нагамі, на падлозе, раскіданыя металічныя дэталі і нейкія прадметы. Пераступаючы іх, я вылез з жалезнага памяшкання, праз адчыненыя дзверы, што размяшчаліся непадалёк.

Я цвёрда ступіў на друзлую чырвоную глебу. Наперадзе мяне сустракалі густыя, цёмныя расліны, вялікае лісце цёмна-зялёнага колеру, пакрытае чырвоным пылам. Сціплы вецер тут жа перастаў іх дакранацца, яны стаялі нерухома. З гэтых тропікаў чуўся горкі пах гнілі. Мне стала брыдка дыхаць, я скрывіў твар і адышоў далей. Выйшаў на пустынную паласу, на след, што пакінуў за сабой невялікі касмічны карабель, на якім я, відавочна, здзейсніў экстранную пасадку. Я глядзеў на яго, пазнаваў гэты карабель. А дакладней, я ведаў яго будову – мне не здалося гэта веданне дзіўным.

Адчуваўся стан стомленасці і я прысеў на друзлую глебу. Я не ведаў, што мне рабіць далей. Я працягваў глядзець на сумную цёмную зеляніну. Але мне не давала спакою і ў той жа час палохала толькі пачуццё поўнага бяспамяцтва аб сабе. Я быў незнаёмцам для самога сябе.

Я зноў паглядзеў на шэры касмічны карабель, на задняй дзверы якога былі дзве вялікіх лічбы і адна маленькая літара.

– Дваццаць сем «к». – ціха прамовіў я.

Правае крыло было сарвана, увесь корпус быў пакамечаны. Другое ж крыло ляжала часткова на паверхні, пускала дым. Гледзячы на яго, я спрабаваў яшчэ хоць нешта ўспомніць, але нічога не атрымлівалася. Толькі галава балела, а няведанне яшчэ больш стала раздражняць мяне. Я прыпадняў галаву і ўбачыў, як збягаюцца аблокі ў вялікую хмару, якая рухалася ў мой бок. Цёмна сіняе воблака імкліва расло, набліжалася, змяняючы сваю афарбоўку. А вецер вяртаўся назад да майго атачэння. Ён быў ужо не такі сціплы, наадварот, стаў гарачым і грозным. У некаторых месцах было відаць, як пыл сыпаўся і падымаўся з раслін. Маленькія парушынкі павольна лёталі ў паветры пад магутнымі дрэвамі, падобна рассыпанай пудры. А над верхавінамі гэтых жа велізарных дрэў парушынкі збіраліся разам, паднімаючыся ўсё вышэй і вышэй, ствараючы сабой вялікую пляму пылу.

Хутка нешта адбудзецца з надвор'ем.

Сіняе неба жоўкнула, а хмары нібы паглыналі, заваёўвалі, загароджвалі сабой нябесную прыгажосць.

Мне было неяк не па сабе. Страшна. Нібы пад прымусам, я сядзеў і глядзеў на тое, што адбываецца, хоць трывога шаптала мне, каб я хутчэй схаваўся ад небяспекі, якая насоўвалася.

– Аў! – вымавіў я.

Рэзка тузануўся, здрыганулася левая рука. Нешта ўваткнулася за адкрыты палец падранай пальчаткі. На пальцы я ўбачыў чырвоную кропку, кроў з якой на секунду замерла, а пасля стала сцякаць так хутка, нібы рана была больш убачанай. Я спалохаўся, устаў на ногі. Азірнуцца.

Непрыемны холад прабег па ўсім целе. Каля мяне, у невялікіх зарасніках з буйнымі лістамі, праглядалася чалавечая нага ў запэцканым белым абутку. Падышоўшы бліжэй да хмызнякоў, якія былі мне па пояс, я асцярожна адсунуў адзін з шырокіх лістоў. Перада мной ляжала знявечанае, разадранае цела. У гэтай кашы крыві, костак і мяса, ляжалі часткі таго ж касцюма, што быў на мне. Густая кроў павольна сцякала на сыры пясок. З парваных цягліц тырчала куча костак. Галава была ўвагнутая ў глебу, а побач самотна ляжала вока карага колеру. Яно, нібы жывое, глядзела на мяне. Я цяжка задыхаў. Імгненна вярнуўшы зялёны ліст назад, я схаваў гэтую жудасную карціну. Мае рукі дрыжалі. Адышоўшы на два крокі назад, з раскрытым ротам, я зноў кінуў свой погляд на тырчашчую нагу з кустоў. У маёй галаве тут жа ўсплылі здымкі гэтага мёртвага чалавека. Яны зноў і зноў трывожылі, палохалі мяне. Жудасць. Я адвёў свой позірк ад гэтага месца.

Вакол стала цямней. Шум ветру падымаўся.

Да маіх ног павольна паўзло невялікае жудаснае насякомае, памерам дзесьці з мой кулак. Яшчэ пяць такіх жукоў, спрабавалі акружыць мяне. Яны перабіралі свае тоўстыя лапкі ў мой бок, вылазілі з кустоў скрываўленага цела, працягвалі заганяць мяне ў свой круг. Паторгваючы доўгімі вусамі, яны размаўлялі паміж сабой. Стукалі клюшнямі. Нешта нібы рота адкрывалася і зачынялася ў іх. Адзін з брыдкіх жукоў, які быў бліжэй за ўсіх да мяне, паспрабаваў узляцець. Празрыстыя крылы то выскоквалі з яго чорнага целу, то хаваліся назад.

Я зрабіў некалькі вялікіх і хуткіх крокаў у бок карабля, імкнучыся як мага хутчэй пакінуць адкрытае месца.

З густога пыльнага трапічнага лесу пачуўся грукат, за ім услед рушыў гучны трэск. Ён быў відавочна гучней пагодных з'яў.

– Гэта дакладна не ад ветру! – падумаў я.

Спалохана, я стаў азірацца, пільна глядзець у бок, адкуль зыходзілі выразныя гукі. Але ўсё ўміг суцішылася. Ад гэтага, я стаў яшчэ больш нервавацца. Яшчэ і гэта жудаснае гудзенне жукоў, якія набліжаліся да мяне, чуючы кроплі маёй крыві. Мне было не па сабе. Нечакана зноў вярнуліся лясныя шоргаты лісця і трэск паўсухіх раслін, але цяпер крыху бліжэй, чым яны былі раней. Я спахапіўся, спалохана кінуўся бегчы да карабля. Азіраючыся са страхам па баках, я перастаў глядзець пад ногі. Спатыкнуўшыся ля саміх дзвярэй, паваліўся на цвёрдую глебу. Боль маланкай ускалыхнула мяне, я сціснуў зубы ад болю. Затым паспяшаўся хутка ўстаць, каб працягнуць ісці і ўзлезці на карабель. Глуха загудзела лістота. Станавілася значна цямней, чым раней.

Забраўшыся на борт, я стаіўся ў цёмным куце, што быў паміж кабінай кіравання і грузавым блокам. Непадалёк ляжаў доўгі кавалак тонкага металу. Не ўяўляю, адкуль ён адарваўся, але прыйшоўся вельмі дарэчы. Я, не разважаючы, падняў яго і прыціснуў да сябе. Мяне пужала ўсё: тое, што ходзіць у зарасніках трапічнага лесу, гідкія жукі, мёртвы чалавек і тое, як карабель працягвае тлець у прабоіне. Усё гэта прымушала маё сэрца дрыжаць ад страху. Я доўга сядзеў нерухома, пільна ўслухоўваючыся ў кожны шоргат вакол сябе і зусім забыўся пра маленькую рану на пальцы рукі. Шум павялічваўся, усё бліжэй і бліжэй падбіраўся да мяне, нібы хтосьці, разрэзаўшы вялікую колькасць дрэў, утоптваў іх у зямлю.

Я яшчэ больш сціснуў прадмет, які трымаў у руцэ, рыхтуючыся махнуць ім пры першай жа магчымасці. Я быў гатовы ўдарыць і абараніць сябе ад жудаснага, як мне здавалася, монстра, што прабіраўся да карабля.

Сцямнела як унутры карабля, так і звонку. Ні праз прабоіну ў корпусе, ні праз трэснутае шкло кіравання – я не бачыў амаль нічога. І раптам на маім касцюме загарэўся дысплей, які знаходзіўся на запясце. Я тузануўся ад сіняга святла, зірнуў на дысплей на левай руцэ – на ім адлюстроўвалася нейкае слова. Я зачыніў святло далонню, дысплей патух, увесь шоргат разам знік. Толькі здалёк шумела лісце ад ветру.

– Дзіўна… – падумаў я, – Чаму раптам усе гучныя гукі сціхлі?

Я насцярожыўся, змакрэў. У гэтай цемры станавілася яшчэ страшней, чым пры святле дысплея. Я паспрабаваў вярнуць яго святло, вадзіў пальцамі і далонню па ім, але ён не ўключаўся. Стук аб метал карабля хутка адцягнуў мяне ад дысплея.

Хтосьці ўзлез на борт. Дакладна. Выразны гук, падобны на сокат, станавіўся ўсё гучней. Маленькае святло, якое з'явілася ўслед за гукамі, асвятляла сабой усё больш прасторы. Я заўважыў рухаючы сілуэт, стаў цэліцца ў яго, каб ударыць з усёй сілы. Заскражатаўшы зубамі, я выскачыў і ўзмахнуў цвёрдым прадметам. Удар прыйшоўся незнаёмцу ў спіну. З вялікім грукатам ён паваліўся на падлогу. Я, не чакаючы такога шуму, здрыгануўся. Мне здавалася, што ён будзе ляжаць нерухома некаторы час, але ён пачаў павольна ўставаць.

Я працягваў цэліцца, сціскаць цягліцы, хацеў ужо ўдарыць яшчэ раз, але пачуў.

– Прабачце!? Вам патрэбна дапамога? Я магу вам чым-небудзь дапамагчы?

Я зрабіў пару крокаў назад, спіной упёрся ў сцяну. Паспрабаваў зноў уключыць святло на дысплеі, але той не слухаўся мяне. Я стаў больш актыўна перабіраць пальцамі па яго паверхні. Прыбор паддаўся, і я асвятліў ім прастору перад сабой. Шэрае, худое стварэнне ўстала перада мной спіной. Я застыў на месцы. Яго паказальны палец выпраменьваў чыстае святло. Шэры сілуэт на чорным фоне развярнуўся і стаў сьвяціць прама на мяне. Святло не прыносіла маім вачам дыскамфорт.

– Што ты такое? Не падыходзь!! – гучна вымавіў я і падняў металічную трубу перад сабой.

– Я вінаваты перад вамі, прабачце! Я не хацеў вас напалохаць. Я магу вам чым-небудзь дапамагчы?

– Не падыходзь да мяне! Вось так і стой! Давай, асвятлі сябе. Я хачу бачыць цябе.

Ён павярнуў сваё святло на сябе. Што я ўбачыў? Перад мной стаяў дзіўны шэры робат: у яго быў твар з чалавечымі рысамі, не было паўрукі, сам ён быў не таўсцей мяне; усе канечнасці мелі чалавечую форму; тулава ў верхняй частцы было шырэй, чым унізе. Усе яго часткі злучаліся чорнымі трубкамі і іншымі механізмамі.

Я не ведаў, як паводзіць сябе далей.

– Як вы сябе адчуваеце? – спытаў ён і стаў падбірацца да мяне.

– Хопіць! Стой на месцы. – сказаў я, упэўнена трымаючы моцны прадмет перад сабой.

– Не бойцеся, я не прычыню вам зла. У маю праграму закладзена дапамога і забеспячэнне бяспекі людзям. Я бачу, што вы занадта напружаны і напалоханыя, пульс значна вышэй за норму. Вам варта прысесці і супакоіцца. Яшчэ вам варта прыняць ежу. Тут, на борце, я знайшоў вам ежу, пакуль вы знаходзіліся без прытомнасці.

Пакуль я моўчкі падбіраў патрэбныя словы, робат казаў усё хутчэй і ціха падбіраўся да панэлі кіравання. Там ён націснуў на нейкую кнопку. Цьмянае, трохі мігатлівае святло ўключылася над намі.

– Добра… Хто ты такі? Адкуль ты ўзяўся? Ты ляцеў са мной? – з спалоханым выглядам я задаў некалькі пытанняў.

Робат выключыў свой ліхтарык і павярнуў галаву да мяне.

– Я робат серыі Ф-11, трэцяга пакалення. Мяне стварылі ў карпарацыі СКР, у дзьве тысячы дзевяцьсот дзевяноста восьмым годзе. Быў…

– Стоп, стоп, стоп! – перабіў яго прамову я. – Які зараз год?

– Тры тысячы сямнаццаты год. Другое чэрвеня, чацвер.

Я моўчкі сеў. Робат прыладзіўся насупраць мяне.

– Ты ведаеш, хто я? – пытанне само сабою вырвалася і перарвала цішыню.

– Прабачце, ваша імя і твар мне незнаёма.

– Значыць, ты не са мной быў…калі карабель пацярпеў крушэнне. Ты хоць бачыў, як я тут апынуўся? – працягваў я.

– Я бачыў, як гэты касмічны карабель быў падбіты пад аблокамі, а затым паваліўся на зямлю. Мне спатрэбілася чатыры гадзіны, каб дасягнуць месца крушэння і аказаць вам медыцынскую дапамогу.

– Значыць гэта ты перавязаў мне галаву і апрацаваў раны!? Я ж быў не адзін на караблі. Хтосьці яшчэ ляцеў са мной, яго мёртвае цела ляжыць у некалькіх метрах ад карабля. Калі ты прыбег на дапамогу, дзе ён быў? Ты бачыў яго жывым? Меў зносіны з ім?

Пачуць адказ мне перашкодзілі моцныя гукі крамсаючага лесу. Здавалася, нібы зноў вярнуўся той жа монстар, што палохаў мяне раней. Пасля, пасыпаліся ўдары па ўсім караблі. Звон біў па вушах, раздражняў маю, і без таго хворую, галаву. Быццам сотні, тысячы камянёў б'юцца аб метал.

– Што гэта? – крычаў я. – Што адбываецца?

Робат спакойна сядзеў на месцы, нешта адказваў мне, але я не змог разабраць яго слоў. У гэтым барабанным шуме зусім можна было сысці з розуму. Праз хвілін пяць удары сціхлі, а следам лінуў моцны дождж. Шум залевы закалыхваў мяне, салодкі пах вады ўсыпляў маю прытомнасць.

– Што гэта было…што за грукат?.. – млявым голасам спытаў я.

– Гэта быў буйны град, ледзяныя шары. Для гэтай мясцовасці характэрная з'ява. Баяцца няма чаго, вы ў бяспецы.

Падчас граду, пару кавалкаў лёду заляцелі праз прабоіну і хутка расталі. Я нават не паспеў зарыентавацца, калі адзін круглы шар лёду ўляцеў у мой бок, потым імгненна стукнуўся каля мяне і разляцеўся. Пасля чаго я павярнуўся і ўбачыў дробныя лужыны.

Затым я цяжка паглядзеў на Ф-11, у вачах маіх цямнела… Я засынаў.

Прачнуўся ўжо раніцай наступнага дня. У пятніцу было светла і ціха. Прабоіна ў караблі ўжо не тлела, кроплі дажджу астудзілі яе. Толькі провад па-ранейшаму трохі іскрыў.

У мяне было яшчэ шмат пытаннеў да робата, але які з іх самы важны, я пакуль не разумеў.

Робата Ф-11 паблізу не было, мабыць, ён сышоў. Я ўстаў, падышоў да штурвала, сеў на крэсла. Пры гэтым імкнучыся не рухаць правым плячом, яно яшчэ балела. Цвёрдае, трэснутае шкло насупраць мяне было напаўпразрыстым, светла-карычневым з-за бруду. Агледзеўшы ўсю панэль кіравання, лямпачкі, кнопкі і экраны – я дакладна ведаў, што націскаць. Усё, што мне ўдалося зрабіць, дык гэта пазбавіць провад ад іскраў. Больш добрых навін не было. Нічога не працавала. Кампутары былі пашкоджаны не толькі знешне, але і знутры.

Я працягваў сядзець, чагосьці чакаў. Я ніяк не мог сабрацца з думкамі, але потым успомніў пра працоўны дысплей, пра міні-кампутар на маёй руцэ. Цяпер мне стала куды цікавей. Я стаў праглядаць усё да дробязяў. З усёй карыснай інфармацыі я выявіў толькі адну – кропку прыбыцця, месца, куды я трымаў шлях.

Будучы сканцэнтраваным, я тузануўся ад спалоху. У той момант на борце быў робат. Я нават не пачуў, як ён наблізіўся і напалохаў мяне. Я зашыпеў ад болю ў плячы. Павярнуўся да яго. Не ведаю, дзе ён блукаў, але мне было не да гэтага. Я толькі глядзеў на яго дзеянні. З адной секцыі робат выцягнуў скрынку з лекамі, дастаў нешта з яе. Падышоў да мяне і загаварыў:

– Вам варта гэта выпіць. Ваша плячо вернецца ў здаровы стан.

У першыя секунды я засумняваўся – «а можа ён хоча мяне атруціць?» Ды не, глупства нейкае, за ўвесь гэты час ён не зрабіў нічога дрэннага. Нават аказаў мне першую медыцынскую дапамогу, пасля крушэння.

– Добра. – падумаў я і даверыўся яму.

Я працягнуў руку і выпіў нейкія лекі.

І праўда, белая вадкасць мне вельмі дапамагла. Дзе ён быў раней!? Я стала быць захацеў зняць бінт з галавы, але ён мяне спыніў.

– Стойце! Гаенне раны яшчэ ідзе. Пачакайце, калі ласка, яшчэ тры гадзіны.

Я паслухаўся яго, апусціў рукі, а затым спытаў.

– Хто той мёртвы чалавек, у такім жа касцюме як у мяне? Ён ляжыць за караблём у кустах, мёртвы! Ты бачыў яго?

– Так. У момант майго прыбыцця на месца крушэння, у караблі былі толькі вы. Зусім адны. Таксама, агледзеўшы плошчу падзення, на пяску мной былі заўважаныя сляды крыві, якія вялі ад карабля. Я бачыў мёртвае цела. Металічны аскепак тырчаў у яго грудзях! Выбачайце, але я не змог яму дапамагчы. Яго сэрца, на момант яго выяўлення, ужо не білася.

– Але яго цела знявечанае, я не бачыў там не якога кавалка металу ў грудзях!

– Мноства насякомых, жывёл блукае ў гэтых лясах. Голад і пах крыві прыцягнуў іх да мёртвага цела.

– Зразумеў… Ты ведаеш, дзе гэта? – паказаў яму кропку, тое месца, куды мне трэба дабрацца.

На дысплеі гарэў чырвоны паказальнік і толькі адно слова «Розжыг».

– Так. Мае дадзеныя кажуць, што гэта закрыты жылы горад. Да яго тыдзень шляху. Я гатовы вас туды адвесці. У маёй праграме закладзена карта карпарацыі… Вы можаце давяраць мне.

Я ўстаў, паглядзеў на робата і лёгенька ляпнуў яго па плячы. Праходзячы, Ф-11 павярнуўся да мяне.

– Выдатна, мы адпраўляемся туды як мага хутчэй! – не хачу, каб мяне нешта з'ела ці забіла… Не хачу сядзець тут. Гэта жудаснае месца. Дзіўна толькі, што мяне да гэтага часу не знайшлі. Мабыць, палічылі, што я памёр. – Чуеш, дружа?! Хутка пойдзем, так што ты не прападай! – сказаў я, набліжаючыся да грузавога адсеку.

Робат маўкліва глядзеў на мяне, працягваў стаяць як каменны. А я, тым часам, адкрыў дзверы грузавога адсека. Увайшоў. Унутры было вельмі шмат скрынь розных памераў. Самы вялікі дасягаў тры метра ў даўжыню, і дзесьці па метры ў вышыню і шырыню. Я ж падыходзіў да дробных скрынь, ускрываў іх. У іх мне трапляліся нейкія дэталі рознай канфігурацыі і памераў. Варта адзначыць, што самым карысным для маіх пошукаў была сцяна з ячэйкамі. У іх я знаходзіў шмат ежы і вады.

Адшукаўшы заплечнік пад стаць сваёй форме, я стаў збіраць і класці ў яго патрэбныя рэчы для паходу. Працягваючы ўскрываць скрыні, я памаленьку знаходзіў шмат карысных рэчаў. Усе яны былі падпісаныя, на іх была нанесеная гравіроўка СКР. Таксама мне спадабалася, што на борце была зброя. Гэтая знаходка надала мне ўпэўненасць, нейкі спакой за сябе, абарону ад таго, што мяне пужала. Так як у заплечніку было мала месца, я змясціў у яго самае патрэбнае: ежу, ваду, лекі, пісталет, патроны і яшчэ іншыя дробныя рэчы.

Увесь гэты час Ф-11 стаяў не ўмешваючыся. Нібы цень, ён добра зліваўся з становішчам у памяшканні. Сабраўшы ўсё неабходнае, я паспяшаўся сесці за штурвал. Цела прасіла толькі адпачынку. Некалькі хвілін мы з робатам правялі ў цішыні.

А калі ж я ўстаў і зірнуў у яго штучныя вочы, яны зьвярнуліся да мяне ў адказ. Нячулая машына – вось аб чым я тады падумаў. Яшчэ раз я перагледзеў змесціва заплечніка. Агледзеў сваё цела, раны на нагах былі зацягнутыя, шнары праглядаліся ў парэзах уніформы. Потым я паглядзеў на робата яшчэ раз і спытаў:

– Чаму я ўчора так хутка адключыўся і заснуў падчас дажджу? Я ж зусім не хацеў спаць.

Хоць у мяне было яшчэ шмат пытанняў, я вырашыў не спяшацца з імі, а пакінуць іх на наш сумесны шлях.

– Гэта ўсё ўчорашні дождж. Падчас дажджу ўсё жывое засынае. Я шмат разоў такое бачыў. Па маіх назіраннях, дождж выкідвае нейкія таксіны.

– Добра, з гэтым разабраліся. Усё астатняе па дарозе распавядзеш. У мяне яшчэ шмат пытанняў да цябе.

– Буду рады вам дапамагчы.

– Ты заўсёды такі ласкавы?

– У маёй праграме закладзеныя законы, паводзін і правілы, якім, я павінен прытрымлівацца.

–Так-так-так…можна было здагадацца. – пасля крушэння я ўпершыню злёгку ўсміхнуўся.

Ужо было пара выходзіць. Белы заплечнік з цвёрдага матэрыялу я замацаваў за плячыма. З дапамогай невядомага мне прыцягнення, ён лёгка накідваўся і таксама лёгка здымаўся, калі мая далонь цалкам краналася яго. Ён выдатна зліваўся з усім касцюмам. Я таксама падабраў ляжачы кавалак паперы і змясціў яго ў маленькую непрыкметную кішэню ўніформы. Штурмавую вінтоўку я накінуў на сябе. Выйшаўшы з карабля, я ступіў у вадкі, паўсухі рыжы бруд. Ён добра прыліпаў да маіх падэшваў. Я з цяжкасцю перасоўваў ногі ў бок вялікіх раслін. Наперадзе мяне ішоў робат. Ззаду, след у след, ішоў я. Мы дайшлі да бліжэйшага хмызняку, лісце якога, у большасці сваёй, былі здзіраўленыя і пакрытыя тым жа брудам, які мы каталі пад нагамі. Я падумаў: «Дык дажджлівая вада павінна была змыць увесь бруд!?» Яшчэ мне не здалося дзіўным, што пасля ўчорашніх ападкаў кусты ператварыліся ў салату. Учора па іх біў град. Але чаму ўся зеляніна вакол засталася бруднай?

Мы рухаліся далей, углыб зараснікаў. Робат працягваў ісці наперадзе мяне. Расліны краналіся нас, таму мы абодва былі абмазаны рыжым брудам. А я ўсё чакаў, калі ж шлях стане чысцей.

– Эй!? Ф-11! Чаму тут так брудна?

– У гэтых месцах з неба льецца брудны дождж кожныя тры дні. Вялікая колькасць пылу лётае ў небе, ад таго і дождж з пяском.

Робат размахваў сваёй левай, адзінай рукой. Шамацеў галінкамі, пырскаў брудам, нястомна прасоўваўся наперад. Пад нагамі ляжала вельмі шмат зялёнага падранага лісця, мы ступалі на іх, тапілі іх у земляной кашы. Шолах і хлюпанне пад нагамі. Хацелася хутчэй перасоўвацца, але акрамя бруду, мне яшчэ перашкаджалі вялікія галіны, якія былі сарваныя ветрам з вяршыняў дрэў і раскіданы па ўсім лесе. Нам было няпроста ў пачатку шляху, а які шлях будзе далей, мне толькі трэба будзе даведацца.

Праз дзве гадзіны мы выйшлі з гэтага непрыемнага вялікага лесу. Цяпер жа нам трэба было прайсці праз невысокую, чыстую і вільготную траву, якая была мне па пояс. Было прыемна ачысціцца, памыцца ад пяску. Жоўта-зялёныя расліны былі прыгожыя і спакойныя. Яны раслі на аранжавай, цвёрдай глебе з дробнымі каменьчыкамі. Тут я хацеў спыніцца на прывал. Месца было прыгожае. Я сказаў пра гэта робату, але яму мая ідэя не спадабалася. Ён пачаў пераконваць мяне працягваць шлях, казаў пра тое, што тут зусім не так бяспечна, як мне здавалася. З-за гэтага мне давялося ўзяць у рукі штурмавую вінтоўку і аглядзецца па баках. Я стаў пільна ўглядацца ва ўсё без разбору. І калі мы зайшлі ў сярэдзіну, да мяне дайшло, што гэта месца па-сапраўднаму дзіўнае, улічваючы ўсё тое, што было мною ўбачана раней. Бо я неаднаразова цэліўся, жмурыўся, азіраўся назад і падганяў робата. Тут відавочна нешта было, яно хутка бегла ў траве… Рэдкія, але ўсё ж гучныя піскі зыходзілі з саміх раслін. Часам незразумела было, адкуль яны. Луг шамацеў, дрыжаў паласой. Тут жа трава стала мяняць сваю афарбоўку: з жоўта-зялёнага на цёмна-чырвоны, часам на карычневыя колеры. Нешта бегала вакол нас то тут, то там. Затаілася, мабыць палявала.

Нягледзячы на стомленасць ног, я ўсё ж хутка перабіраў імі, тым самым паскараў тэмп хадзьбы.

І калі гэты луг скончыўся, мы зноў зайшлі ў нейкія джунглі. Зайшлі ўглыб новага лесу, так далёка, што пранізлівыя піскі невядомай істоты больш не дакраналіся нашых вушэй.

Тут, з галінкі на галінку пераляталі каляровыя птушкі. Яны шчабяталі, спявалі свае сумныя песні. Ад гэтай мелодыі мне станавілася яшчэ цяжэй ісці. Уся паверхня глебы гарэла ў нейкіх маленькіх сініх кветках. Смачна пахла.

Я ўсё спадзяваўся скінуць заплечнік і сесці адпачыць. Але робат маўчаў аб прывале. А калі я захацеў сам пра гэта загаварыць, то ён спыніўся. Застыў. Я таксама спыніўся і паспяшыў супакоіць сваё дыханне. А вось ногі працягвалі гудзець ад гадзінных прагулак.

– Ну што, тут бяспечней? – раздражняльна спытаў я. – Можам ужо, нарэшце, прывал зладзіць?

Ф-11 па-ранейшаму маўчаў і не рухаўся. І калі я падышоў да яго вельмі блізка, ён рэзка павярнуўся і паваліў мяне на зямлю. Я ў разгубленасці і здзіўленні ляжаў на сырой паверхні. Хацеў хутка ўстаць, але ад стомы тармазіў сваё цела і думкі. Я пацягнуўся за вінтоўкай. А робат тут жа падняў свой паказальны палец і вертыкальна падвёў яго да сваіх штучных шэрых вуснаў. Паказаў мне жэст цішыні і стаў аглядацца па баках. Я не на жарт спалохаўся, гэтае няведанне таго, што адбываецца мяне пужала. Ф-11 роўна стаяў, круціўся ў розныя бакі. Потым я пачуў, як нешта рухалася каля нас. Рэдкія шоргаты блыталі мае думкі, наводзілі на мяне яшчэ большы страх. Здавалася, што хтосьці скрабе кару з дрэў. Я працягваў ляжаць, падрыхтаваў зброю да стральбы. Здалёк, нешта дзіка захрыпела, заравела. Мы абодва замерлі. Услухоўваліся і чагосьці чакалі. А джунглі то застывалі ў маўчанні, то ажывалі ў гэтых гучных танах. Мне падалося, што пара ўжо ўстаць і навесці вінтоўку. Парадкам надакучыла баяцца, пара бы ўжо выпусціць пару куль ад злосці.

І я ўскочыў, прыцэліўся. Наперадзе, у раслінах мільгала нейкая цёмная істота. Холад прабег па ўсім маім целе. Трэба было нешта рабіць. Праявіўшы рашучасць, я націснуў на курок, стрэліў адным патронам у бок гідкага гуку. Нечакана храп пачуўся ўжо за маёй спіной. Я хутка павярнуўся, не раздумваючы, зноў стрэліў у злоснага, ікластага звера, які стаяў перада мной. На гэты раз я паспеў кінуць уніз чатыры гарачыя гільзы. А ў адказ атрымаў па твары звярынай лапай. Кроў тут жа пырснула з маёй шчокі прама ў бок робата, які проста назіраў і не ўмешваўся. Адвёўшы галаву ў бок пасля чапляльнага ўдару звера, я працягваў страляць. Ад шматлікіх агнястрэльных раненняў істота застагнала і прынялася бегчы.

Апоўдні я стаяў з шырока расплюшчанымі вачыма, моцна сціскаў зброю. Я застыў на месцы ў гэтым становішчы. Затым агледзеўся і зноў застыў на месцы. Углядаўся ў кожны рух лісця. Я ледзь не загінуў. У галаве трымаў гэты вобраз: бардовае кудлатае цела, ростам з мяне, але ў некалькі разоў шырэй, падабенства вялікай малпы. Яно мела розныя па велічыні пары пярэдніх канечнасцяў. Вочы яго былі чорныя, як бездань. Вострыя іклы маглі б мяне папросту разарваць. Да такога я відавочна не быў гатовы.

З маёй раны, кроў павольна цякла па шыі, на форму.

– З вамі ўсё ў парадку?! – паспяшаўся спытаць робат. – Вам варта апрацаваць рану.

– Не, не ведаю! – спалохана прамармытаў я. – Ты гэта бачыў?

– Так. Калі ласка, я дапамагу вам! Трэба апрацаваць рану. Дастаньце з заплечніка аптэчку.

– Ды пачакай ты са сваёй дапамогай! Што за пачвара напала на мяне? – горача сказаў я, размахваючы штурмавой вінтоўкай з боку ў бок.

– Гэта быў дзікі звер Скей, людзі яго так празвалі дзесяць гадоў таму. Мутаваная істота. Іх раней было даволі мала, але цяпер становіцца ўсё больш і больш. Калісьці яно адарвала мне руку ў барацьбе за чалавечае жыццё. – распавёў сваю гісторыю робат, а пасля бліжэй падышоў да мяне. – Прашу вас. Давайце апрацуем рану і пойдзем далей.

Я зірнуў у вочы робата, затым на месца адарванай рукі. Апусціў бровы і супакоіў свае рукі. Дула вінтоўкі ўжо глядзела ўніз. Яго гісторыя выклікала ўва мне яшчэ больш пытанняў, але на іх пакуль не было часу. Я адразу ж дастаў з заплечніка аптэчку, выцягнуў з яе балончык і працягнуў яго робату. Ф-11, не губляючы ні секунды, упырснуў на рану празрыстае рэчыва і кроў перастала цекці. Пасля, вярнуўшы назад прадметы ў заплечнік, мы хуткімі крокамі сталі прабірацца наперад. Настрой мой быў трывожны і злы. Я не збіраўся чакаць, пакуль на нас нападзе яшчэ якое-небудзь звяр'ё.

Прайшоўшы ўсяго пяцьсот метраў, мы выйшлі з лесу да пясчанай пустыні. У тую жа гадзіну я адчуў, як прыпякала гарачае сонца. Яно хутка сагравала мяне. Зусім не было ветру. Жоўтая лістота, ззаду нас, мёртва вісела на кустах. Наперадзе плыў белы пясок. Вялізныя кучы солі цягнуў за сабой гарызонт.

Я вельмі моцна стаміўся.

Тут та мы і разгарнулі свой прывал. Я зняў заплечнік і вінтоўку. Сеў на сумны пясок. Зняў з галавы павязку: пад ёй былі русыя, кароткія валасы і, зараз ужо, вялікі шнар. Я прысеў, дастаў ежу і ваду. Таксама я дастаў з кішэні кавалак паперы і падаў робату, узяў з заплечніка пішучы маркер, папрасіў яго намаляваць наш маршрут на гэтым шматку. Падчас гэтага адпачынку я пачаў задаваць пытанні робату і разважаў над тым, што адбываецца з гэтым светам. Першае, што я спытаў, гэта тое, адкуль ён узяўся і як даўно ён блукае ў гэтым краі. Ён распавёў мне дзіўную гісторыю. Пачыналася яна з таго, што вялікая колькасць робатаў яго серыі выпуску была знішчана людзьмі з прыходам новых, больш функцыянальных робатаў Ф-12. Астатнія былі адпраўленыя ў малыя гарады або пакінуты ў бязлюдных месцах. Ён жа дзевятнаццаць гадоў таму з'явіўся ў невялікім горадзе, дзе на аднаго робата было каля чатырох чалавек. Тады горад квітнеў і рос, дзеці шчасліва бегалі, дарослыя не мелі прычын хвалявацца за заўтрашні дзень. Але ўсё хутка змянілася, свет пачаў мяняцца літаральна на вачах. Змяніўся клімат, паводзіны людзей і ўсяго жывога свету ў цэлым. Жыццё стаяла пад пагрозай. Жывёлы і казуркі сталі эвалюцыянаваць, станавіліся нашмат мацней і небяспечней, чым раней. Слабыя ж віды паміралі. Людзі ўсё больш сталі гінуць з-за недахопу ежы. Многія ж змаглі дабрацца да больш буйных гарадоў і аб'яднацца. Робаты Ф-11 сталі бескарыслівымі. А ў яго горадзе зусім не засталося людзей. Цяпер маленькі горад – гэта руіны, пустыя будынкі, косці і мноства разабраных робатаў. А ён, гэты робат, з дня ў дзень самотна блукаў сярод гэтага ціхага хаўса. Да таго моманту, пакуль мой касмічны карабель не паваліўся, і ён не заўважыў транспарт, які падае у небе, недалёка ад сябе. Тады той робат накіраваўся да мяне.

Я спытаў у яго, што чакае наперадзе. А ён толькі адказаў, што я павінен паберагчы прыпасы і сілы, бо чакае нас доўгі і небяспечны шлях.

Падчас нашай размовы я спрабаваў успомніць нешта пра сябе. Памяць па-ранейшаму хавалася і да гэтага часу мучыла мяне. Хто я такі? Ці ёсць у мяне родныя? Адкуль я? Навошта мне трэба ў той закрыты горад Розжыг? Я стаў меркаваць, што ўсе адказы я знайду ў горадзе, калі дабяруся да яго.

Я забраў у робата свой маленькі кавалак паперы. Цяпер у мяне ёсць карта. Змясціў яго ў кішэню. Сабраў заплечнік і, накінуўшы вінтоўку, я быў гатовы рухацца наперад.

Цёмны лес аддаляўся ад нас. Тэмпература паветра, па маіх адчуваннях, павялічвалася з кожным нашым крокам наперад, станавілася вельмі горача. Пустыня была велізарнай. Над ёй, удалечыні, мігцела гарачае паветра, яго хвалі ляцелі да неба. Час ад часу дзьмуў лёгкі ветрык, які падымаў белыя салявыя пясчынкі крыху вышэй за мяне. З-за гэтага мне станавілася цяжэй дыхаць і вельмі хацелася піць.

– Кхе-кхе-кхе! – закашляў я.

Спыніўся, упаў на калені, на мяккі беласнежны пясок.

– Пастой! – сказаў я робату. – Не магу дыхаць…мне цяжка…

– Я чымсьці магу дапамагчы? – спытаў робат і падышоў да мяне.

– Кхее-кхе… – зноў вырваўся кашаль.

Я зняў заплечнік, дастаў з яго ваду і аптэчку. Прамачыў горла маленькім глытком вады. Затым адкрыў аптэчку і ўзяў тонкі квадратны кавалак тканіны. Прыкрыў ім ніжнюю частку твару. Так дыхаць было значна лягчэй.

– Вам патрэбна мая дапамога? – зноў спытаў робат.

– Так! Усё, што ты можаш цяпер, гэта дапамагчы мне несці рэчы, – сказаў я і аддаў заплечнік робату.

Штурмавую вінтоўку я вырашыў пакінуць у сябе – так было спакайней.

Гарызонт плавіўся, дрыжаў. Мае ногі трохі патаналі ў пяску, з-за гэтага было цяжка ісці. Сонца пякло ў галаву. Пот імкліва сцякаў па ўсім целе. Я зняў верхнюю частку свайго касцюма, накінуў яго на галаву, тым самым схаваўся ад сонца. Напалову агаліў цела.

Здавалася, што мы ішлі вельмі павольна, нібы цэлую вечнасць. Сонца, абагнаўшы нас, цяпер апынулася наперадзе і свяціла мне прама ў вочы. Затым яно стала патроху хавацца ў нейкіх прадметах. Мільгала, падморгвала мне сваімі асляпляльнымі прамянямі. Адразу і не разабраць, што там наперадзе. На вялікім цёплым крузе сталі праглядацца нейкія цені і, чым бліжэй мы да іх падыходзілі, тым больш іх станавілася.

Толькі да заходу мы дабраліся да гэтых ценяў. Гэта былі закінутыя будынкі. Высокія пабудовы, напалову сыходзілі ў пясок. Іх было з дзесятак такіх, можа больш: шэрыя, паўразбураныя будынкі. Вельмі шмат руінаў, бетонных пліт ад ня ацалелых высотак. Мёртвы горад. Мы хадзілі тут як па лабірынце. Шукалі добрае месца для начлегу. Былі ўжо прыцемкі, калі мы зазірнулі ў першы высокі будынак. На першы погляд, старыя сцены былі моцнымі, ніякіх цэлых вокнаў і дзвярэй няма. Унутры ляжаў сухі пустынны пясок. Паўразбураная лесвіца вяла ўверх да іншых паверхаў. Каля яе быў ліфт, дзверы якога былі адчыненыя. Я пабаяўся туды зазірнуць. І, забраўшы свой заплечнік у робата, я адышоў ад яго. А вось робат паглядзеў уніз, пасвяціў ліхтарыкам і адышоў.

– Што там унізе? Пясок? – спытаў я.

– Цемра. Якая глыбока сыходзіць уніз. – адказаў робат.

Ад гэтага мне станавілася неспакойна, нейкія страхі і перажыванні ахуталі мяне.

Пасля таго, што было ззаду нашага шляху, я стаў сцерагчыся падобных месцаў. Цяпер я быў гатовы да новых небяспек. Напэўна, я стаў сам сабе прыдумляць страхі і ад таго не мог расслабіцца. Магчыма, тут ёсць нехта яшчэ.

Мы падняліся па лесвіцы на паверх вышэй. Прайшлі крыху далей, углыб шырокага памяшкання. Тут я знайшоў прыемны для сябе куток.

Зняў павязку з твару, якая хавала мой нос і рот. Тканіна была трохі жоўтай, пакрылася маленькімі пясчынкамі гэтай пустыні. Тут жа, у будынку, дыхаць было свабодна і лёгка.

Стала хутка цямнець. За нашымі сценамі адразу ж тэмпература падала. Пабудова, як і ўся пустыня, павольна астывала. Я працёр вочы, пачухаў ямачку на барадзе, а затым надзеў на сябе верхнюю частку касцюма. Узяў заплечнік і паклаў яго побач з вінтоўкай, каля сябе. Павячэраў: з'еўшы палову сухога батончыка з зерняў, выціснуўшы трохі мяса з цюбіка, запіў гэта вадой. Запасы ежы канчаліся, даводзілася эканоміць.

Тым часам робат стаяў ля вялікага праёму для акна, глядзеў удалячынь. Я прапанаваў яму сесці побач са мной. Ён паглядзеў на мяне і ахвотна пагадзіўся. Прысеў таксама, спіной абапіраючыся на сцяну. Я паглядзеў у яго бяздушныя вочы і раптам успомніў, як лавіў на сабе гэты погляд раней. Успомніў яго ў смутных белых танах, здаецца, ён мне тады перавязваў рану на галаве. І гэтыя словы аб аказанні дапамогі… Так, так…гэтыя вочы дакладна глядзелі на мяне тады, гэтак жа, як цяпер.

Успаміны пачалі вяртацца. Да чаго ж добра мне было даведацца, што мая памяць не зусім страчана. Я ўсміхнуўся, нягледзячы на ўсе праблемы нашага шляху.

Мяне хіліла ў сон. У пустэльным пакоі я прылёг на яшчэ цёплы пясок для таго, каб паспаць. Заўтра сілы яшчэ як спатрэбяцца. Прайшло толькі некалькі хвілін роздумаў, як я імгненна заснуў.

З чорнай шахты ліфта сталі даносіцца галасы і рыпенні. З яе пачалі выпаўзаць выродлівыя светла-шэрыя кібаргі, паўлюдзі-паўробаты. Яны былі аблітыя цёмна чырвонай вадкасцю. Кроў сцякала па іх метале, па іх чалавечай плоці і вялікімі, вязкімі кроплямі падала на халодны сыпкі пясок. Целы іх былі з адарванымі часткамі і элементамі, якія адсутнічалі. Як мерцвякі, яны быццам ажывалі і накіроўваліся ў наш бок. Пад намі, паверхам ніжэй, яны кішаць сотнямі. Я ўзяў штурмавую вінтоўку, перазарадзіў яе. У жаху трымаў дрыготкімі рукамі зброю. Мой спадарожнік, робат, свяціў ліхтарыкам у бок, адкуль даносіліся гукі. Затым, з дзвярнога праёму паказаліся некалькі зласлівых, упартых кібаргаў. Яны зірнулі на нас ярка зялёнымі вачыма і накіраваліся да нас. Я страляў як мага часцей. Гільзы выляталі імгненна. А гэтых мерцвякоў станавілася ўсё больш. Яны шчыльней прыціскалі мяне да сцяны. Смерць падыходзіла ўсё бліжэй і бліжэй. Крывавыя кібаргі лавінай накінуліся на мяне.

У гэты момант я прачнуўся!

Не паспеўшы апамятацца, я схапіў вінтоўку і стрэліў з яе ў шэрую сцяну. Сэрца вырывалася з маіх грудзей, я адчуваў страх і безабароннасць свайго становішча. У жаху, цяжка дыхаючы, я працягваў глядзець на дзвярны праём. Робат падбег да мяне і працягнуў руку, унутраная частка далоні глядзела на мяне, выцягнуўшы пальцы ўверх. Гэтым жэстам робат хацеў спыніць мяне.

– Вы ў бяспецы! Вам нічога не пагражае! – выцягнуўшы руку, Ф-11 паўтарыў мне гэтыя словы некалькі разоў.

Я апусціў вінтоўку. Пацёр вочы і пакруціў галавою, агледзеўся. Нікога і нічога пужлівага вакол нас я не бачыў. Паступова я стаў супакойвацца.

– Усё прайшло, гэта ўсяго толькі сон, – ціха сказаў сабе я.

Пасля чаго падняўся, атросся ад пяску і павярнуўся да святла. Маё цела пасля ночы пахаладзела. Праз праём вакна было прыкметна, як мёртва стаялі халодныя будынкі. Мой погляд слізгаў па цёмных плямам іх сцен. Я задумаўся. Адразу ж у галаву палезлі секундныя ўрыўкі жудаснага сну. Я ледзь не прамок. Паміргаў і цяпер стаў глядзець на яркія верхнія паверхі будынкаў. Прамяні сонца ўжо краналіся іх вяршыняў. Выгляд быў прыгожым і тужлівым.

Так пачынаўся новы дзень.

Нахіліўшыся да заплечніка, я дастаў з яго напалову з'едзены батончык сухіх пладоў, раслін, разгарнуў этыкетку і адчуў гэты салодка-кіслы густ. Зрабіў пару глыткоў чыстай вады з жалезнай бутэлькі. Такі быў мой сняданак. Я гатовы быў зноў рухацца наперад.

Мы спусціліся, выйшлі з будынка, вярнуліся зноў на дробны белы пясок. На другім будынку насупраць я заўважыў надпіс: «смерць СКР». Даволі вялікі надпіс, паміж першым і другім паверхам, на ўсю сцяну. Я спыніўся, а робат, не азіраючыся, працягваў ісці. Я пакратаў пальцамі літары на грудзях сваёй формы, зірнуў на іх. Я з СКР! Трохі занепакоена паглядзеў на робата. Бо менавіта СКР стварыла Ф-11. І носячы форму гэтай карпарацыі, я відавочна частка гэтага ўсяго. Нейкае дрэннае прадчуванне стала трывожыць мяне. Я яшчэ быў сонным і лянівым, каб разбірацца з гэтым. І з задуменным выглядам рушыў з месца, стаў даганяць робата.

Першыя хвіліны ісці было даволі лёгка. Наш шлях быў вольны ад абломкаў. Пад нашымі нагамі знаходзіўся толькі халаднаваты пясок. На шчасце, сонца яшчэ не паспела сагрэць усё ў акрузе. Яно было не занадта высока і таму ценяў было дастаткова шмат, каб бадзёра праходзіць гэты горад. Мы ішлі па вуліцы, так як справа і злева ў шэраг выстраіліся высокія будынкі. Пару верхніх паверхаў і дахі толькі суправаджалі нас. Яны былі выдатна захаваныя, нават шэраг сцен меў зашклёныя пыльныя вокны. Аднак усё добрае калі-небудзь заканчваецца. Так здарылася і з намі. Вуліца скончылася. Цяпер нам трэба было прайсці праз мноства руін.

Куды ісці, у якім напрамку, мне было невядома. Хоць я заўсёды памятаў пра маленькую карту ў кішэні, але ленаваўся зазірнуць у яе і разабрацца. Навошта гэта трэба, калі Ф-11 дакладна ведаў, куды нам ісці. Ён кіраваўся сваёй навігацыйнай сістэмай і па-ранейшаму ішоў наперадзе, я ішоў за ім і часам з трывогай азіраўся назад, быццам адчуваў, што за намі хтосьці сочыць. Праходзілі праз горы разбітага бетону. Яны былі складзеныя так, што ўтваралі тунэлі, можна было прайсці скрозь іх. А калі яны скончыліся, то мы ішлі па паверхні сухога пяску і па кавалках бетону, з якога тырчалі жалезныя пруты. Мне было маральна цяжка падарожнічаць, але даводзілася цярпець.

Таксама, мы прайшлі праз будынак, які ляжаў разбураным, дзе я заўважыў яшчэ адзін надпіс: «Іх свет знікне. Нашы ворагі загінуць».

– Эй, Ф-11?! Ты не казаў пра вайну, пра ворагаў. Не згадваў нічога такога. Што за ворагі? Ты паглядзі на надпіс. Эй?! Ня маўчы! Ці ты нешта ўтойваеш? – спытаў я.

Робат працягваў упэўнена ісці наперад. Маўчаў, быццам зусім не чуў мяне, хоць я знаходзіўся ў пару метрах ад яго.

– Я з табой размаўляю! Ты мяне чуеш? – я зноў звярнуўся да робата. – Ты бачыў той надпіс?..

Робат, крыху счакаўшы, усё ж адказаў.

– Я чую вас. Я шукаў адказ у сваёй памяці. Ніякай вайны не было, у маёй памяці яе няма. Надпісы, мабыць, маюць нейкі іншы сэнс. Магчыма, яны былі зробленыя вельмі даўно і носяць выключна самотны характар. – прамовіў робат.

Ф-11, калі адказваў, не абарочваўся да мяне і не збаўляў крок.

Шчыра кажучы, я засумняваўся ў яго словах. Нейкае пачуццё ўнутры мяне прымушала сумнявацца ў ім. Складвалася такое адчуванне, што Ф-11 нешта не дагаворвае, нешта хавае. Хм… Якая хітрая гэтая штука – робат! Працягваць пытацца ў яго аб надпісах або аб чымсьці іншым я не стаў, мне стала неспакойна. Хоць я і давяраў яму ў многіх нашых прыгодах, тут жа я ўсумніўся.

Мы падоўгу блукалі па гэтых гарадскіх развалінах. Лёгка праходзілі па пустынных доўгіх калідорах, дзе я супакойваў сваё дыханне. А часам, даводзілася ўзбірацца на кучу бетону і спускацца, імкнучыся не параніцца.

– Руіны заканчваюцца! – сказаў і павярнуўся да мяне робат. – Паслухайце, за гэтымі ацалелымі будынкамі нас чакае пустыня.

Ф-11 паказваў пальцам на будынкі, што знаходзіліся ад нас на адлегласці, дзесьці за сто метраў. Робат бачыў маю стомленасць. Я цяжка дыхаў, твар пакрываўся буйнымі празрыстымі кроплямі поту. Таму, калі ж мы дайшлі да апошняга шматпавярховага будынка, я прысеў у ценявой часткі і абапёрся спіной аб халодную шэрую сцяну. Я дастаў новую прастакутную тканіну з аптэчкі для таго, каб прыкрыць нос і рот ад пясчынак пустыні, што лёталі па ветры. Бо цяпер, нас чакала ўсё тая ж цяжкая беласнежная пустыня.

Пасля невялічкага прывалу я ляніва ўстаў. Зрабіўшы спробу адысці ад будынка, я заўважыў, што пад маімі нагамі з пяску праглядаюцца нейкія косткі. Тады я нагой злёгку капнуў перад сабой пясок, спачатку носам абутку, а затым пяткай. Робат маўчаў і назіраў за тым, што я раблю. На пяску, сеяным дробнымі каменьчыкамі, ляжалі тры вялікія косткі і парачка крыху меншых. Я імгненна паглядзеў на робата і вярнуў свой погляд назад.

– Што тут такое?! – вымавіў я.

Зрабіўшы пару крокаў назад, неакуратна стаў, трохі сагнуўшы ногі ў каленях, ледзь было не паваліўся на пясок. Пад маёй ступнёй ляжаў белы чалавечы чэрап.

– Што тут адбылося? Яны паўсюль! – казаў я, азіраючыся па баках.

Ад апошніх будынкаў і ў бок пустыні ляжала вельмі шмат чалавечых костак. Рэбры, доўгія і кароткія, хрыбетнікі і розных памераў чэрапа. Дарослыя і дзеці…

Але чаму яны тут ляжаць, чаму іх тут так шмат? Я думаў толькі аб дрэнным. Можа іх забіў СКР? Я ніяк не мог забыцца пра ўбачаныя надпісы.

Яшчэ трохі агледзеўшыся, я так і не ўбачыў яснасці. Ф-11 не адчуваў тых жа пачуццяў, што і я, і таму працягнуў мне руку і сказаў:

– Нам пара ісці.

– Ты нічога не хочаш мне расказаць пра гэта? Паглядзі, колькі тут загінула людзей! – сказаў я.

– Я нічога не ведаю аб гэтым месцы. Нам пара. Калі ласка, хадзем, – адказаў робат.

Калі Ф-11 казаў гэтыя словы, я ў апошні раз зірнуў на парэшткі. Я заўважыў, як вецер размывае пясок на маленькім чэрапе, які ляжыць з іншымі косткамі. У гэтым чэрапе была адтуліна ў вобласці ілба. Вось яна, адна здагадка таго, што адбывалася – людзей застрэлілі.

Сумна станавілася на душы. Таямніча і страшна. Цяжка змірыцца з гэтым, мяне мучылі розныя пытанні.

Я не стаў больш гаварыць з робатам. Мы ішлі далей. Ісці з Ф-11 было непрыемна: ён нічога не распавядаў, ішоў імкліва па нашым шляху і толькі зрэдку мог сказаць пару слоў.

Белы, нібы люстэркавы, гарызонт разаслаўся вакол нас. Здавалася, што гэтай пустыні няма канца. Другі дзень яна праплывае ў мяне перад вачыма. Куды ні паглядзі – усюды яна.

Пакуль я цяжка ішоў па гэтай хвалістай паверхні, я напружваў галаву, хацеў нешта ўспомніць пра свой дом, пра сябе. Пуста ў маёй галаве. Як мяне завуць? Можа Ігар або Максім … Пару імёнаў я ведаў, круціў у памяці. Але як клічуць мяне на самай справе? Толькі пра гэта я думаў. Горка капаўся ў сабе. Я хацеў было ўжо здацца, як з маёй памяці нешта прачнулася. Так! Я дакладна ўспомніў нешта новае. Гэты момант відавочна адбываўся ў маім жыцці. Падобная пустка вакол мяне, таксама смажыла сонца. Побач са мной быў мой бацька. Тады я быў яшчэ дзіцём, і ён вазіў мяне далёка за горад, у невялікую пустыню, дзе дрэў не было, была толькі жоўтая, высахлая трава, што схілілася да зямлі. Памятаю тое месца, адкуль нам быў бачны вялікі горад, над якім лётала з дзясятак касмічных караблёў. Бацька вучыў мяне стральбе. Расстаўляў усялякія знакі, вучыў мяне цэліцца і распавядаў аб зброі. Дапамагаў трымаць пісталет, разбіраць яго. Гадоў дваццаць таму гэта было… Так, гэта мой успамін. Вайсковец, навуковец-інжынер, жорсткі і рашучы – такім я памятаю бацьку. Мне тады не падабалася быць салдатам, я жадаў больш утульную абстаноўку. Але з-за страху я не мог пра гэта сказаць свайму бацьку і моўчкі выконваў яго загады. Ён радаваўся, што я праводзіў з ім час. І раздражняўся, калі ў мяне не атрымлівалася нешта зрабіць. Бацька нават не здагадваўся, як мне брыдка страляць і бегчы ад сваіх захапленняў.

Мацней забілася маё сэрца, узрадавалася і засмуцілася ўслед.

Наперадзе, на кучу пяску ўзбіраўся Ф-11, я ішоў следам за ім. Узбіраючыся на вяршыню насыпу, я працягваў блукаць у памяці, шукаў сваё новае або, хутчэй, сваё мінулае. Падняўшыся на вяршыню, я спыніўся, паглядзеў уніз. У мігценні цяпла, на гарызонце, стаяла адзінокая пабудова. Я не адразу звярнуў сваю ўвагу, але спыніўшы погляд на ёй, я разгледзеў бел-чорны маяк. Большая частка яго знаходзілася над зямлёй. Вельмі хацелася падысці да яго бліжэй і схавацца ў яго цені.

Злева падзьмуў лёгкі ветрык, які падарыў мне трохі прахалоды. Прыемны холад ахапіў усё цела. Я павярнуўся да яго тварам, каб яшчэ больш паддацца яго ўплыву. Мне захацелася птушкай узляцець і паляцець у неба. Вецер дарыў свабоду. Здавалася ўсё не так дрэнна. Але на бяду, у наш бок набліжалася пясчаная бура. Сцяна святла і цемры. Пясок круціўся ў патоку вялікага ветру. Велізарная бура, у якой вышыню ці шырыню адразу і не вызначыш. Тым часам, робат спакойна спускаўся з выдмы ўніз, ад цяжару слізгаў па ёй.

– Паглядзі! Бура! Ты не казаў, што тут ёсць буры! – гучна крыкнуў я, прыбраўшы тканіну з рота.

Робат ужо спусціўся і стаяў на роўным месцы. Ён моўчкі паглядзеў на мяне.

– Туды паглядзі! – я хутка спускаўся да яго, паказваючы рукой на высокую сцяну пылу і ўсё таксама крычаў у яго бок. – Паглядзі!

– Прабачце мяне за няўважлівасць, – штучна сказаў робат. – Нам варта схавацца ў той пабудове! – паказаў ён на маяк.

– А мы паспеем дабегчы? – спытаў я.

– Калі не будзем стаяць на месцы і весці дыялог, то па маіх падліках паспеем!

Гэта сапсавала мне спрэс увесь настрой. Цяпер нам трэба было бегчы ў бок маяка. А мне імчацца што ёсць сілы.

Пры хадзе мае ногі добра грузлі ў пяску, а калі я пабег, з-за хуткага перамяшчэння мне ўдавалася хутка падымаць ступні, перш чым яны цалкам схаваюцца ў пяску. Я бег цяжка. Пасля адкінуў тканіну, якая закрывала нос і рот. Задыхаў поўнымі грудзьмі. Стаў больш актыўна размахваць двума рукамі. І бегчы стала значна лягчэй. Хай дробныя пясчынкі і спрабавалі ўскладніць маё дыханне, але я амаль не заўважаў іх. Страшней было не паспець схавацца ад буры.

Вялікая сцяна пылу не рассейвалася, а наадварот, станавілася яшчэ магутней і мацней. Белыя віхры хутка набліжаліся да нас. Здавалася, быццам бура расцягнулася ад самага неба да паверхні зямлі, і цягнулася ад усяго боку левага краю. Вецер каля нас узмацняўся, дробныя пясчынкі сталі падымацца значна вышэй, іх станавілася ўсё больш. Біліся прама аб маё цела. І тут я стаў закрываць далонню ніжнюю частку твару.

Мы падбеглі да маяка. Ён быў з выкладзенай чырвонай цэглы, афарбаваны ў бел-чорную фарбу, якая амаль аблезла з яго сцен. Я пакратаў маяк рукамі, абышоў яго па крузе. Дзвярэй у маяку не было, галоўны ўваход даўно пахаваны глыбока ўнізе. Замест іх, у сцяне, над узроўнем паверхні, было нешта падобнае на ўваход. На месцы выбітых цаглін знаходзіўся невялікі праход, які быў зачынены знутры цёмным лістом металу. Гэта прымушала мяне турбавацца яшчэ мацней. Я азірнуўся назад і ўбачыў, як выдмы імгненна схаваліся ў пяшчаным тумане. Бура хавала ў сабе вялікую плошчу пустыні, злавесна паглынаючы ўсё на сваім шляху. Нягледзячы на сваю стомленасць, я зняў з пляча штурмавую вінтоўку і, што ёсць сілы, стаў біць прыкладам па метале, які закрываў уваход. Загароду хістала, але, як бы я ні стараўся, яна не падала ад маіх удараў. У гэты час вецер узмацніўся і біў мацней у спіну. Пясчынкі ўжо не былі такімі безабароннымі, яны білі мяне яшчэ мацней. Вочы мае чырванелі ад болю, пускалі слёзы. Вось-вось нас ахопіць і накрые бура, мы апынемся ўнутры яе. У гэты момант робат мяне злёгку адштурхнуў, і я міжвольна зрабіў крок у бок. Ён, адным ударам сваёй сталёвай рукі, выбіў загароду.

Я першым улез унутр маяка, следам хутка ўскочыў робат. Менавіта зараз бура разгулялася ў поўную сілу. Вялікая колькасць пяску сыпалася да нас. Ф-11 хутка падняў адбіты ліст металу і прыкрыў праход. Прыбіў яго на месца магутнымі ўдарамі сваёй непарушнай рукі. Цяпер мы стаялі на лесвіцы. Я крыху адкашляўся, атрос ад пяску і адразу ж агледзеўся. Затым дастаў ваду з заплечніка, працёр вочы і ўвесь твар.

Ад уваходу і ўніз, па сцяне, віселі драты, на якіх размяшчаліся маленькія яркія дыёды. Яны нястомна свяцілі, часам хутка мігцелі. Агні нібы паказвалі нам, запрашалі спусціцца ўніз.

Калі тут ёсць святло, значыць, ёсць і людзі. Я спадзяваўся, што там, унізе, нас добра сустрэнуць добрыя людзі і дапамогуць мне з адказамі на ўсе мае пытанні, прапануюць добры адпачынак, ежу. Хочацца спадзявацца толькі на гэта.

Я думаў толькі аб спакоі. Вымыць ад пяску твар і цела. Не перашкаджала б добра паесці, вельмі ўжо хацелася. Усё гэта падарожжа стала мяне раздражняць, хутчэй бы яно скончылася. Я не той чалавек, які любіць пераадольваць такія складаныя перашкоды. Гледзячы на свае далоні, якія былі занадта далікатнымі і мяккімі, я зноў і зноў думаў пра гэта.

Бліжэй да змяркання, мы пачалі асцярожна спускацца. Робат ішоў першым, а я асцярожна рухаўся за ім. Прыступак было не занадта шмат. І калі мы спусціліся, прыадчыненыя драўляная дзверы ўсталі перад намі. Ф-11 не стаў адразу заходзіць за іх – ён чакаў мяне. Калі мы разам сталі ля дзвярэй, я працягнуў руку, каб адкрыць іх цалкам. Нечакана, за гэтымі дзвярыма пачуўся шоргат, і я прыбраў руку. Павярнуўся да робата. Паказаў яму, што той павінен заходзіць першым. Ён нетаропка ўвайшоў у жылое памяшканне маяка, я ўважліва прыслухоўваўся да яго хадзе, як і да ўсяго шоргату. Зрабіўшы пару крокаў наперад, робат спыніўся. Я ўвайшоў у памяшканне ўслед за ім, паказаўся з-за спіны робата, тут жа спыніўся. Стаяў побач з ім.

Нас сустрэў пажылы мужчына з чорна-сівой барадой, з доўгімі, густымі, сівымі валасамі. Стаяў ён у пажоўклай майцы, на якую была накінутая старая патрапаная шынель, у брудных джынсавых нагавіцах, босы. Ён моўчкі сціскаў свае худыя рукі, трымаў перад сабой пісталет. Яго цёмныя вочы кідаліся ад страху. Стары размахваў зброяй, цэліўся то ў мяне, то ў бок робата. Разгублена дрыжаў.

– Спакойна. Апусці пісталет. Мы проста схаваліся ад буры. Выпадкова знайшлі гэты маяк. Можна нам тут схавацца? Пасля мы сыдзем. Апусці зброю, прашу. Давай пагаворым спакойна. – я пачаў размову.

Цяпер стары наводзіў свой пісталет толькі на мяне, цэліўся мне ў галаву.

– Я думаў, што вы ўсе даўно сышлі. Памерлі ў пясках. За мной, значыць, вярнуліся?! Я так проста не здамся. Альбо прэч адсюль, альбо я нас усіх падарву! – гучна, з ценем страху, загаварыў стары.

У яго быў выгляд упэўненага ў сабе чалавека. Затым свабоднай рукой ён дастаў з кішэні чорны пульт, сціснуў яго і вялікім пальцам ледзь крануўся чырвонай кнопкі. А другой рукой ён па-ранейшаму цэліўся ў мяне.

– Супакойся, стары, мы не прычынім табе зла… Мы зараз развернемся і павольна сыдзем… Пасядзім наверсе, пакуль бура не аціхне. Добра? – прадоўжыў я.

– Прэч адсюль, СКР паганы! Ідзіце прэч, пацукі! – крычаў пажылы мужчына. – Пайшлі прэч, вырадкі! Мяне так проста не возьмеш! А-а-а-а! Я падарву ўсіх!

І праўда, над столлю віселі вялікія квадраты выбухоўкі. Стары вар'ят не жартаваў.

– Мы сыходзім! – сказаў я.

Я рушыў спіной да выхаду, зрабіў першыя крокі назад. Робат зрабіў таксама крок назад, але ўжо ў паўабароце. Я патроху стаў рухацца за дзверы, але Ф-11 раптам тузануўся да старога, выцягнуў сваю руку і выбіў пульт. Хуткая рэакцыя робата за лічаныя секунды абяззброіла вар'ята. Пульт вісеў у палёце, робат не дазволіў зваліцца яму на падлогу, схапіў яго. Працягнуў мне. І адразу, нагой, выбіў пісталет з рукі старога – зброя адскочыла ў бок. Тады стары нават не паспеў тузануцца, каб націснуць на курок ці ж на вялікую кнопку пульта.

І вось я трымаю пульт ў адной руцэ, другой жа накіраваў дула сваёй штурмавой вінтоўкі на старога. А робат стаяў блізка да гаспадара маяка і нібы чакаў чагосьці.

– Сволачы! Сволачы! Заб'ю! – выгукнуў стары і кінуўся на мяне.

Робат збіў яго з ног, той паваліўся перада мной. Стары хацеў было ўжо ўстаць, абапіраючыся на рукі, падымаў сваё цела, але я тут жа махнуў прыкладам вінтоўкі па яго галаве, той паваліўся на падлогу, страціўшы прытомнасць. Стары вельмі не хацеў здавацца, гэтак жа, як і я, ён не хацеў, каб усё скончылася выбухам.

Робат забраў у мяне пульт, знайшоў пісталет старога і паклаў усе прадметы на стол. Я адцягнуў у кут гаспадара маяка, моцна звязаў яго рукі і ногі. Было пару кропель крыві на яго галаве пасля майго ўдару. Затым, я стаў абшукваць памяшканне. Святло маленькіх дыёдаў усё часцей мігцела, ціснула на вочы. Мабыць, з-за буры, прырода ўсё яшчэ працягвала шумець над намі.

Тут я знайшоў шмат кансерваў, бутэлек, прадуктаў без тэрміну прыдатнасці. Цікава, адкуль у старога такі запас ежы? Я ўзяў адну банку для сябе, адкрыў яе і стаў з'ядаць змесціва. Праганяючы голад, адчуваў прыемную асалоду. Між тым, я працягваў аглядаць памяшканне маяка. Ірванае, працёртае адзенне ляжала акуратна складзенай на пластмасавым крэсле. Шэрыя сцены былі распісаны чорным вуглём, у асноўным лаянкі і абрэвіятура «СКР».

Чаму такая нянавісць да СКР? Што ўсё гэта значыць? Хвалявалі мяне гэтыя пытанні ўжо не першы раз.

У адным з кутоў, было вельмі шмат дробных прадметаў, мабыць, гэта сабрана на той выпадак, калі раптам нешта спатрэбіцца. Была і адна паліца на сцяне, на якой размясціліся мноства папяровых кніг і ўсякіх лістовак, не звязаных адзін з адным. Калі я перабіраў кнігі і разглядаў паліцу, з папер выпала ледзь абгарэлая фатаграфія. Я падняў яе. На ёй былі намаляваныя два дзіцяці і жанчына, на адваротным баку амаль сцёртымі чарніламі напісаныя нейкія словы. Я так і не разабраў ніводнага слова на здымку, вярнуў яго назад.

Я зірнуў на старога – ён па-ранейшаму знаходзіўся без прытомнасці.

– Бедалага. – сказаў я. – Колькі ж часу ён жыве тут?..

Што адбывалася з гэтым чалавекам я і ўявіць не мог.

Я вельмі стаміўся ад усяго гэтага. Прысеўшы на ложак з пары матрацаў, я пастараўся задрамаць. Робат нерухома стаяў насупраць старога. Ён быццам быў пагружаны ў нейкі сон, бяздушныя вочы яго былі адкрытыя, а сам ён стаяў, як мёртвае дрэва.

Я стомлена сядзеў, паклаўшы вінтоўку на ногі і блякла глядзеў наперад. Павекі хутка стуліліся.

Пару гадзін сну.

– Арцём! Арцём! Прачынайся! Табе пара бегчы!

Жаночы голас разбудзіў мяне.

Я хутка адкрыў вочы. Паглядзеў па баках. Робат усё таксама стаяў на месцы і глядзеў на старога. А той ужо прыйшоў у сябе і нешта мармытаў пад нос.

Гэта быў сон…жаночы голас у маёй галаве. Я пазнаў гэты голас, голас маёй жонкі. Гэта яна мяне клікала. Яе вобраз вярнуўся да мяне, вярнулася маё імя. Маё сэрца білася часцей чым звычайна. Дзе ж яна, мая жонка, мая сям'я? Цяпер, з думкамі аб новых падзеях майго жыцця, я больш мужна стаў глядзець на сённяшні дзень.

Я ўстаў, падышоў да старога і робата.

– Ідзі і правер, скончылася ці бура. – сказаў я робату сонным голасам.

Ф-11 выйшаў з памяшкання і стаў нетаропка падымацца па лесвіцы, стукаў сваімі металічнымі ступнямі. А я павярнуўся да самотнага старога. Паглядзеў на яго сумныя вочы, яны былі крыху апушчаны ўніз.

– Усё не дарма, ўсё не дарма… – ціха, хрыплым голасам паўтараў стары. – Усё не дарма…

Я апусціўся да яго, прысеў насупраць. Стваралася такое адчуванне, што стары не заўважае мяне. Хоць вось ён я, перад ім.

– Ты мяне чуеш? Эй? Я тут! – пажылы працягваў сядзець, апусціўшы нос. – Як цябе завуць? – пацікавіўся я.

– …усё не дарма… – ён зноў паўтарыў гэтыя словы, зараз жа злёгку заварушыўшыся, нібы маятнік, хістаўся ўперад‐назад.

– Арцём. Маё імя Арцём. – я ціха прашаптаў гэта, хутчэй больш сабе, чым яму.

– …усё не дарма…усё не дарма… – не змаўкаў стары.

– Як ты сюды трапіў? Колькі ты тут жывеш? Што за нянавісць да СКР? – я, адзін за адным, задаваў яму пытанні, спадзеючыся, што хоць на нейкае з іх ён адкажа.

Пачуўшы абрэвіятуру з маіх вуснаў, стары змоўк. Ён падняў вочы і з нянавісцю паглядзеў на мяне. Я падумаў, што ён памірае. Стары падняў бровы і шырока раскрыў вочы. Было непрыемна глядзець на яго, і я тут жа ўстаў, выпрастаўшы спіну.

– Справядлівасць прыйдзе! СКР памрэ, памраце вы ўсе! Усё не дарма. – рэзка і гучна крыкнуў стары. – Справядлівасць прыйдзе! Смерць прыйдзе за кожным з вас!

Я адразу зрабіў два крокі назад, моцна сціснуў зброю. Гэты чалавек працягваў палохаць мяне сваім поглядам. Яго выраз твару быў раз'юшаным. Голас, з якім ён крычаў, трашчаў, шыпеў ад злосці.

– Справядлівасць прыйдзе! Вы ўсе памрэце! – крычаў стары, яго сліна вылятала з рота, чаплялася за бараду.

Мала таго, што мяне палохаў стары, дык яшчэ я не пачуў, як робат вярнуўся і наблізіўся да мяне.

– Буры няма. – сказаў робат за маім плячом.

Я тузануўся, і, нібы конік, адскочыў ад яго. Уся мая мужнасць і сілы імгненна зніклі. Усё з-за старога-псіха, які балюча біў сваімі фразамі па маім слабым характары, па страхах у маёй галаве.

Нечакана, у ва мне штосьці пстрыкнула, мяне ахапіла злосць. Я паставіў у бок вінтоўку. Потым адарваў кавалак тканіны ад адзення, якое ляжала ў куце і ім жа заткнуў рот старому. З мяне хопіць ужо гэтага вар'яцтва.

– Ну што, Ф-11, збіраемся і праз дзесяць хвілін выходзім?! – сказаў я.

– Я рэкамендую застацца тут на ноч. Праз пару гадзін пачне цямнець. Нам лепш выходзіць заўтра, ранняй раніцай. Наперадзе яшчэ доўгі шлях па пустыні.

– Мммм… – незадаволена прамовіў я. – Чорт пабяры! Колькі можна!?

Правесці ноч пад зямлёй, у кампаніі робата і вар'яцкага старога? Гэта пекла нейкае! Робат, які не хоча адказваць мне на пытанні аб людской нянавісці да СКР, які прымушае мяне сумнявацца ў ім. У дадатак стары, гарлапаніць, жадаючы маёй смерці. А што, калі гэты стары ноччу развяжа рукі і заб'е мяне? Не, трэба нешта з гэтым рабіць.